تاثیر مگاترندها در توسعه فناوری/«نخبگان» مهمترین رکن توسعه فنی یک کشور هستند

نذیر کرمان- گروه علم و فناوری؛ مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری از جمله بخش های جدید این نهاد است که ماموریت‌های بزرگی در استفاده از فناوری طی سال‌های آتی دارد. در این راستا شقایق حق‌جوی جوانمرد به صورت مفصل درباره این برنامه ها در نذیر کرمان سخن گفت. در بخش اول علاوه بر این ماموریت‌ها، وضعیت الگوبرداری از کشورها در زمینه توسعه فناوری و اقدامات انجام شده برای توسعه فناوری‌های آینده تشریح شد.

بخش دوم این گفت‌وگو درباره تاثیر فناوری در تولید ناخالص داخلی، مشارکت نخبگان برای توسعه تکنولوژی‌های کاربردی در آینده و … به شرح زیر است؛

*خانم حق‌جوی کدام یک از فناوری‌ها می‌تواند در تولید ناخالص داخلی و اقتصاد کشور تاثیرگذار باشد؟

حق‌جوی جوانمرد: پاسخ به این سؤال نیاز به پژوهش دارد، اما در دنیا پاسخ مشخص است که به اقتضائات، زیرساخت، دسترسی به ماده اولیه، موقعیت جغرافیایی و … بستگی دارد. اینکه در هر کشوری کدام گروه از فناوری‌ها می‌توانند بازار بزرگتری داشته باشند و بر GDP تأثیر بگذارند متفاوت است.

به چند فناوری که مگاترند کلان‌روند توسعه فناوری است و دلیل اقتصادی دارد اشاره می‌کنم. یکی که این روز‌ها نقل همه محافل است هوش مصنوعی است. استفاده از روش‌های هوش مصنوعی قطعاً جهان را تغییر خواهد داد. بسیاری از مشاغل از بین خواهد رفت، فرصت‌های جدید شغلی ایجاد خواهد کرد بسیاری از کار‌ها و هزینه‌هایی که تا به حال برای انجامش صرف می‌شده تغییر خواهد داد.

«طراحی» جزء پیچیده‌ترین کار‌هایی بوده از بشر انتظار داشتیم انجام دهد تا تصمیم گیری‌های پیچیده مانند تصمیم گیری‌های پزشکی و داوری با استفاده از هوش مصنوعی شده و الگوی تصمیم گیری و روند آن تغییر کرده است.

مورد بعدی، بحث‌های حوزه زیست مهندسی است به خصوص بعد از پاندمی کرونا. اینکه قدرت دستکاری موجودات زنده را داریم و می‌توانیم موجودات زنده جدید خلق کنیم فناوری خاصی بود که به آن دست پیدا کرده بودیم، اما فناوری عامدانه یا ناآگاهانه از این فناوری چطور جهان را می‌تواند از جنبه مثبت و منفی تحت تأثیر قرار دهد، بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

 هر طور نگاه کنیم کلان روند‌هایی که بی تردید جهان را تحت تأثیر قرار خواهند داد هوش مصنوعی، واقعیت مجازی، متاورس، درست کردن دوقلو‌های دیجیتال است که هزینه‌های آزمون و خطا و قدرت پیش بینی ما را برای اتفاقاتی که رخ می‌دهد تغییر خواهد داد.

حوزه مهم دیگر که در همه کلان روند‌ها می‌بینیم «اتوماسیون» است.

دیگری زیست مهندسی و فناوری‌های مواد پیشرفته است. اینکه می‌توانیم ماده‌ جدیدی با ویژگی‌های جدید طراحی و خلق کنیم دوباره یک داستان بسیار مهم و کلیدی است. مواد هوشمندی که می‌توانند در شرایط مختلف تغییر کند که همه فناوری‌ها از فناوری‌های مواد و ساخت تا فناوری‌های نانو در آن درگیر هستند؛ صنعت میکروالکترونیک، ورود و نفوذش به عرصه‌های مختلف صنعت؛ از رمزارز‌ها تا حوزه‌های امنیتی و سایبری و… همه و همه از فناوری هایی هستند که میتوانند در تولید ناخالص داخلی تاثیر بگذارند.

به نظرم مهمترین حوزه‌ای که جهان را تحت تأثیر قرار خواهد داد فناوری‌های علوم شناختی است.

همه فناوری‌ها در جهان نهایتاً تلاششان این است که موجودی خلق کنند یا توانمندی‌هایی که خداوند قادر متعال در یک انسان گذاشته را در محیط صنعتی تقلید کند. یا در دیگر موجودات زنده، صحبت از زیست مهندسی و توان تغییر یک موجود زنده یا خلق یک موجود زنده است. قله رویا‌های بشر در حوزه فناوری تقلید چیزی است که خداوند در طبیعت آفریده و ویژه‌ترین چیزی که خداوند آفریده ظاهراً مغز انسان است؛ هوش مصنوعی به شدت تلاش می‌کند کارکرد‌های و توانمندی‌های آن را با فناوری تقلید و ایجاد کند. این‌ها مهمترین کلان روند‌هایی است که دست یافتن به آن می‌تواند در کشور ما مهم باشد.

حوزه دیگر کوانتوم است. درک ما از رابطه ذرات در فیزیک فرصت‌های جدیدی ایجاد کرده که می‌تواند بسیاری از فناوری‌هایی که قبلاً به صورت کلاسیک با آن برخورد می‌کردیم با درک جدیدی که فیزیک کوانتوم در اختیار ما قرار داده است بازطراحی کنیم و به قابلیت‌های جدیدی برسیم.

* به نظر شما برای توسعه فناوری‌ها چند درصد مشارکت نخبگانی لازم است و روند پیشرفت کشور زمان بر نشود و زودتر پله‌های ترقی را طی کنیم؟

حق‌جوی جوانمرد: از نظر من نخبگان مهمترین رکن توسعه فنی یک کشور هستند؛ در کل جهان اینطور است. در کشور‌های پیشرفته و ابرقدرتها بازی‌هایی ساخته شده تا باهوش‌ترین افراد به آنجا کشیده شوند. چرا که یک زیست بوم را توانمند و رو به جلو برای هر نوآوری از جمله نوآوری‌های فناورانه نگه می‌دارد، انسان‌ها هستند.

مهم‌ترین وظیفه ما این است که محیط‌های فاخری فراهم کنیم و زمین‌های کافی با زیرساخت‌های مناسب بسازیم برای اینکه نخبگان بتوانند در آن بازی توسعه فناوری را راحت پیش ببرند.

گاهی نخبگان ما فکر می‌کنند بیرون از ایران خیلی فرش قرمز پهن است. البته هر کشوری به اندازه‌ای که کار را راحت کرده دستاورد‌های بیشتری هم داشته و نمی‌توان این را انکار کرد، اما همه جای دنیا انجام یک کار خوب و بزرگ سخت است. به نظرم آنچه که در تاریخ و گذشته ما هم است نشان داده که ما مردمان ایران، بلند همتیم که اهل انجام کار‌های خوب و بزرگ هستیم.

*قانون جهش چقدر برای توسعه فناوری و اجرای ماموریت‌ها تاثیرگذار است؟

حق‌جوی جوانمرد: ظرفیت‌های قانون جهش بی نظیر است؛ این موضوع حداقل در تاریخ کشور که مسبوق به سابقه نبوده و فقط ظرفیت‌هایی که ذیل فرصت مالیاتی است را می توان به عنوان یک ابزار جدی برای اینکه بنگاه‌های بزرگ کشور را شرکای کلیدی برای توسعه فناوری کند، دید. به کشور‌های بزرگ اعلام می‌کنید هر چقدر صرف فرآیند‌های تحقیق و توسعه کنید، دولت تقبل کرده که از مالیات آن شرکت کسر کند.

کشوری هستیم که قرار است سهم تحقیق و توسعه ۵ درصد GDP باشد در حالی که اکنون ۸ دهم درصد است؛ پر کردن این فاصله به همراهی همه بازیگرانی که زیست بوم علم و فناوری کشور هستند نیاز دارد. قانون جهش دانش بنیان تلاش کرده برای هر کدام از این بازیگران فرصت تسهیل و نقش آفرینی فراهم کند و به آن امیدوار هستم.

*در پایان بفرمایید که چقدر نظام نوآوری به نظام فناوری گره خورده است؟

حق‌جوی جوانمرد: «نوآوری» روحی است که در هر فرآیندی دمیده شود تا باعث اتفاقات بهتر می‌شود. توسعه فناوری به طور کلی روند ایجاد توانایی از دانایی است. در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌هایمان گزاره علمی تولید می‌کنیم. اینکه این گزاره‌های علمی منجر به توانمندی می‌شوند که آن توانمندی منجر به خلق یک ارزشی می‌شود نیاز به آزمون و خطا دارد به همین دلیل توسعه فناوری در کل جهان پرریسک، پرهزینه و زمان بر است و باید برای آن صبور بود و سرمایه گذاری کرد؛ اما همان نکته‌ای است که مقام معظم رهبری فرمودند «العلم السطان»؛ فناوری سلطان علم است؛ دستاورد‌های علمی وقتی تبدیل به محصول یا خدمتی از جنس توانایی می‌شوند می‌گوییم فناوری اتفاق افتاده است.