معدن سنگ آهنی که در سه دهه به بزرگترین گروه صنعتی و معدنی ایران بدل شده است

گل گهر مخفف شده اسم دو خواهر سیرجانی

روایت کاشفان معدن سنگ آهن سیرجان؛ «نام گل گهر را از من که گلی و خواهرم گوهر در سال ۱۳۴۰ گرفتند»، این گفته دو خواهر گلی و گوهر شاهمرادی است که با مدرک و شواهد عینی می‌گویند که  از عشایر ساکن در منطقه گل گهر امروز بودیم و پدرمان حبیب‌الله شاهمرادی که می‌توان گفت: کاشف این معدن در سال ۱۳۴۰ بود، نام من و خواهرم را بر روی این منطقه گذاشت تا به خاطر کشف معدن نام اصلی و شناسنامه آن باشد.

این دو خواهر می‌گویند؛ ما که کودکی ۷ ساله بودیم و از آن زمان به یاد داریم، پدرمان که الآن در قید حیات نیست ده‌ها کارگر را به کار گرفت و چند اتاق ساخت تا معدن را بتواند استخراج کند، اما وضعیت مالی پدر و حتی فروش گوسفندان عشایری‌مان نتیجه نداد و نبود امکانات پدر را به این فکر انداخت تا با ادارات مربوطه به صنایع استان در میان گذاشته شود که مسئولان آن روز هم ما را تشویق و خبر از کشف معدن آهن را دادند.

 مدیران روابط عمومی مجتمع معادن سنگ‌آهن ۲ و ۴ در سال ۹۱ ضمن تائید این نام‌گذاری در مصاحبه‌ای در نشریات محلی سیرجان گفته بودند: این معادن در دهه ۳۰ توسط یک معدن کار بنام شعبان فتاحی و حبیب‌الله شاهمرادی کشف می‌شود و این معدن کار نام گلی و گوهر را که از دختران شاهمرادی بودند روی منطقه می‌گذارد و ذخایر این معدن تا دهه ۶۰ دست‌نخورده باقی می‌ماند و از سال ۶۰ عملیات اکتشاف آغاز می‌شود.

بنابراین نام این معدن از اسم دو خواهر شاهمرادی عشایر سیرجان گرفته شده است اما بعد از گذشت ۶۰ سال از زمان اکتشاف توسط این عشایرنشین سیرجان، اکنون این معدن در چه جایگاهی قرار دارد و سرنوشت آن به کجا رسیده است؟

وضعیت معدن گل گهر بعد از ۶۰ سال از زمان کشفش به کجا رسیده است؟

در حال حاضر گل گهر یک شرکت معدنی و صنعتی در سیرجان  است که  به‌صورت خصوصی در حال فعالیت است و در تکمیل چرخه‌های مهم فولادی و صنایع فرآوری سنگ‌آهن موفقیت‌هایی را کسب کرده است، این واحد تولیدی که عملاً بعد از انقلاب در دهه ۷۰ آغاز به کار آن شروع‌شده است اکنون در نقطه اوج قرار دارد.

منطقه معدني گل گهر با داشتن معادن غنی از سنگ‌آهن به‌عنوان یکی از مطرح‌ترین قطب‌های فعال معدنی، صنعتی در خاورمیانه است که دارای قابلیت‌های بسیاری برای تبدیل‌شدن به یک منطقه بزرگ و رقابتی در سطح ایران و حتی جهان است،  اين ذخاير معدني در استان كرمان و در ۵۰ كيلومتري جنوب غربي شهرستان سيرجان واقع‌شده است.

آثار موجود و حفاری‌های باقی‌مانده در محل كانسار دلالت بر آن دارد كه اين كانسار در قرون گذشته نیز مورد شناسايي و بهره‌برداری قرارگرفته است اما اوج فعالیت این معدن در بستر انقلاب اسلامی است.

سن تقريبي يك نمونه از سرباره کوره‌های قديمي كه برای سنگ معدن گل گهر استفاده می‌شده است، در حدود ۹۰۰ سال تخمين زده‌شده است.

در دوره معاصر عمليات اكتشاف و پی‌جویی طرح سنگ‌آهن گل گهر در سال ۱۳۴۸ توسط شركت خصوصي ايران باريت آغاز و سپس با همكاري شركت ژاپني ماروبني ادامه يافت و از سال ۱۳۵۳ به‌طور کامل به شركت ملي فولاد ايران واگذار شد.

كانسار سنگ‌آهن گل گهر در شش آنومالي مجزا درمجموع با ذخیره‌ای در حدود ۱۲۰۰ ميليون تن در محدوده‌ای به طول تقريبي ۱۰ كيلومتر و عرض تقريبي ۴ كيلومتر قرار دارد و  بهره‌برداری از توده معدني شماره يك بر عهده شركت معدني و صنعتي گل گهر است كه بخش زيادي از آن استخراج‌شده است.

بهره‌برداری آنومالي توده شماره ۳ به‌عنوان بزرگ‌ترین آنومالي با ذخیره‌ای بالغ‌بر ۶۰۰ ميليون تن به شركت سنگ‌آهن گهر زمين واگذار شد ، اما  قدیمی‌ترین توده در حال بهره‌برداری گل گهر توده شماره يك است، انتخاب اين توده به‌عنوان اولويت اول در انجام مطالعات گسترده اكتشافي و سپس طراحي و آماده‌سازی ، به دليل نتايج اكتشافات مقدماتي امیدوارکننده‌تر و نزديكي ماده معدني به سطح زمين است كه امكان استخراج به طريقه روباز را امکان‌پذیر می‌سازد. 

 مراحل مقدماتي و مطالعات مهندسي اجراي طرح استخراج ساليانه ۵ ميليون تن سنگ‌آهن از معدن شماره يك و ۵/۲ ميليون تن كنسانتره توسط شركت ملي فولاد ايران با همكاري شركت سوئدي گرانگز به‌عنوان مشاور از سال ۱۳۵۳شروع شد اما اين عمليات در طول سال‌های جنگ تحميلي  و بدعهدی دولت‌های موردتوافق با وقفه طولاني مواجه شد تا مجدداً از سال ۱۳۷۰ به‌موجب موافقت‌نامه‌های بين بانك سپه و شركت ملي فولاد ايران، كليه دارائي‌ها و ديون طرح گل گهر بر اساس ارزيابي كارشناسي به مبلغ ۱۱۷۲۰۰ ميليون ريال  به شركت معدني و صنعتي گل گهر انتقال يافت.

مبلغ ۵۱  ميليارد ريال از كل مبلغ فوق به‌عنوان سهام  اوليه بانك و بقيه به‌عنوان وام‌ده ساله واگذار شد و  بهره‌برداری از خطوط ۱و۲ توليد كنسانتره مورخ  ۱/۱/۱۳۷۳ با ظرفيت اسمي ۵/۲ ميليون تن آغاز  و پس از اخذ مجوز شوراي اقتصاد و توسعه و بهینه‌سازی خطوط توليد ، ظرفيت به ۵/۳ ميليون تن افزايش يافت و بهره‌برداری از خط ۳ فراوري سنگ‌آهن  از مهرماه ۱۳۸۳ آغاز شد.

در دو دهه اخیر با توجه به نياز کارخانه‌های فولادسازی كشور به كنسانتره سنگ‌آهن افزايش ظرفيت خطوط موجود و توسعه خطوط جديد همواره در دستور كار مديران عامل این گروه صنعتی و معدنی  قرار گرفت تا اينكه ظرفيت سه خط موجود  به بيش از ۶ ميليون تن ارتقا يافت.

در راستاي توسعه خطوط جديد گل گهر طرح احداث كارخانه خط ۴(پلی کام) به‌منظور توليد كنسانتره و بازيافت بار برگشتي مدار خردایش خطوط توليد موجود با ظرفيت ۲ ميليون تن كنسانتره  از سال ۱۳۸۷ آغاز شد و در تیرماه ۱۳۹۰ رسماً به بهره‌برداری رسيد. 

شرکت معدنی و صنعتی گل گهر با توجه به ذخایر معدني منطقه و نيز با توجه به كمبودكنسانتره در كشور و در راستای چشم‌انداز سال ۱۳۹۸ خود طراحی و احداث خطوط ۵ و ۶ و۷  تولید کنسانتره را در دستور کار قرارداد و عملاً  عمليات اجرايي اين طرح كه باهدف توليد ۶ ميليون تن كنسانتره در سال طراحی‌شده بود از سال ۱۳۸۹ آغاز و خطوط ۵ و ۶ آن در سال ۱۳۹۴ به بهره‌برداری رسيد.

احداث خط سولفور زدایی به ظرفیت تولیدی۴۶۰ تن در سال را از سال ۱۳۸۴

شرکت معدني و صنعتي  گل گهر در ادامه مسير توسعه خود به‌منظور استفاده بهینه از باطله‌های ایجادشده خطوط توليد و همچنین سولفور زدایی از کنسانتره تولیدی ، طرح احداث یک خط بازیابی از باطله خشک به ظرفیت تولیدی ۳۵۰ هزار تن در سال ، یک خط بازیابی از باطله‌تر به ظرفیت تولیدی ۲۲۰ هزار تن در سال و یک خط سولفور زدایی به ظرفیت تولیدی ۴۶۰ تن در سال را از سال ۱۳۸۴ آغاز و در نيمه اول سال ۸۹ تكميل و راه‌اندازی کرد.

شركت معدني و صنعتي گل گهر به‌منظور تكميل زنجيره ارزش خود و نيز با توجه به‌پیش بيني بالا بودن گوگرد در سنگ‌آهن و افزايش تدريجي آن در آينده كه فروش كنسانتره توليدي را با مشكل مواجه می‌کرد و همچنين افزايش پرشتاب توليد فولاد در واحدهای فولادسازی كشور، نياز روزافزون اين واحدها به گندله سنگ‌آهن و استفاده فراگير از گندله در کوره‌های بلند در ايران  و ساير نقاط جهان ، احداث يك واحد گندله‌سازی در مجاورت معدن گل گهر را احداث کرد.

احداث کارخانه های تولید گندله گام بعدی توسعه

مطالعات و بررسی‌های اوليه واحد گندله‌سازی به ظرفيت ۲/۳ ميليون تن از سال ۱۳۷۳ آغاز و پس از چندين مرحله مذاكره با شرکت‌های خارجي و تغيير ظرفيت نهایتاً كارخانه با ظرفيت ۵ ميليون تن در سال ۱۳۸۹ رسماً افتتاح و بهره‌برداری از آن آغاز شد.

شرکت معدنی و صنعتی گل گهر به‌منظور تأمین خوراک  خطوط فرآوری ( ۵ ، ۶ و ۷ )  اجراشده و طرح‌های توسعه تولید کنسانتره آتی ، احداث یک واحد خرهایش و سیستم انتقال سنگ‌آهن خردشده از معدن شماره ۳ به کارخانه تولید کنسانتره را در دستور کار خود قرارداد.
عملیات اجرایی احداث واحد خردایش شماره ۲  در سال ۱۳۹۵ توسط كنسرسيوم فکور صنعت تهران و شركت آسفالت طوس آغاز گردید و در سال ۱۳۹۷ این کارخانه نیز به بهره‌برداری رسید.

احداث واحد خردایش قدمی موفقیت امیز در مسیر توسعه گل گهر 

هدف از ایجاد این کارخانه خرهایش، دانه‌بندی و سرند سنگ‌آهن استخراج‌شده از معدن شماره ۳ به ظرفیت ۱۵ میلیون تن در سال است. توان خط خردايش در حال احداث ۴۲۰۰ تن در ساعت خواهد بود و قادر است سنگ را به ابعاد حداكثر ۵۰ ميلي‌متر تبديل كند.

کارخانه‌های فرآوری سنگ‌آهن ازجمله مصرف‌کننده‌های اصلی آب در مجتمع هستند، در حال حاضر مقدار قابل‌توجهی آب در جریان باطله‌تر این کارخانه‌ها وجود دارد که با توجه به پیشرفت امروزه فنّاوری، قابلیت بازیابی و بازچرخانی یافته است.

شركت معدني و صنعتي گل گهر دو طرح احداث تیک نر HRT و احداث واحد فيلتراسيون باطله با فنّاوری فیلتر پرس را در دستور كار خود قرار داده که درمجموع آبگيري بيش از ۱۴۰۰ تن باطله‌تر در ساعت توسط اين دو طرح انجام خواهد گرفت به همين منظور پروژه احداث ایستگاه پمپاژ و خطوط انتقال باطله به ناحیه فیلتراسیون در دست اجرا است.

طرح بازیافت آب با توان و متخصصان بومی در گل گهر

همچنین با احداث تأسیسات بازگشت آب در حدود ۵۲۵ مترمکعب بر ساعت آب بازیابی شده، جهت استفاده مجدد در کارخانه‌های فرآوری ، از ناحیه آبگیری  به مجتمع بازخواهد گشت.

این پروژه از حیث مشخصات و ظرفیت بسیار بااهمیت بوده و برای نخستین بار در کشور توسط متخصصين داخلي طراحی و اجراشده است.

این واحد صنعتی با متخصصان داخلی و جوانان متعهد خود حتی به دنبال بومی‌سازی قطعات یدکی معدنی خود درحرکت است و البته تلاش‌هایی هم صورت گرفته است.

تحریم‌ها فرصتی برای بومی‌سازی قطعات یدکی توسط متخصصان جوان گروه صنعتی گل گهر

مدير مهندسي معكوس و ساخت شرکت گل گهر نیز از طرح بومی‌سازی قطعات یدکی نیز خبر داده بود و مطرح کرده است: به‌منظور کاهش اثرات تحریم‌ها و تأمین دشوار و هزینه‌بر قطعات یدکی، و در برخی موارد عدم امکان تأمین، واحد بومی‌سازی در شرکت گل گهر تشکیل شد و این واحد تلاش دارد تا  با فرایند بومی‌سازی ارزبری زنجیره فولاد را از ۱۰۰ یورو به ۴۰ یورو به ازای هر تن تولید فولاد کاهش دهد.

جلال سلیمان نژاد ادامه داد: شرکت گل گهر در راستای قانون حداکثر استفاده از توان داخل، تأمین قطعات و تجهیزات را در وهله اول از داخل کشور در دستور کار خود قرار داده و در صورت عدم امکان تأمین از داخل، تلاش نموده تا به‌صورت موازی هم فرایند بومی‌سازی و هم فرایند تأمین از خارج را دنبال نماید که  در صورت موفقیت پروژه‌های بومی‌سازی، تأمین از خارج را متوقف و تأمین کردن از سازنده توانمند داخلی، را در اولویت دهد.

وی با اشاره به تحریم‌های ظالمانه افزود: تأمین قطعات از خارج دشوار، هزینه‌بر و در برخی موارد تقریباً غیرممکن است و می‌توان گفت تنها راه در دسترس و اقتصادی، توسعه تأمین و خرید از داخل کشور است.

مدير مهندسي معكوس و ساخت داخل گل گهر ادامه داد: با توجه به تحریم‌ها، در صورت بومی‌سازی زمان تأمین قطعات بشدت کاهش پیدا می‌کند و همچنین امکان خدمات پس از فروش و تضمین نیز به وجود می‌آید که مجموعه این عوامل باعث کاهش بهای تمام‌شده محصولات زنجیره فولاد می‌شود.

سلیمان نژاد گفت: شرکت گل گهر به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد اولیه فولاد کشور، تلاش نموده ارز حاصل از فرآیندهای بومی‌سازی را به طرح‌های توسعه خود اختصاص دهد و علاوه بر صرفه‌جویی ارزی، درزمینهٔ توانمندسازی سازندگان داخلی گامی اساسی بردارد.

مدير مهندسي معكوس و ساخت داخل گل گهر در پایان بیان کرد: با داخلی سازی و خرید ساخت داخل امکان ایفای بهتر این نقش به وجود خواهد آمد. از سوی دیگر با حمایت شرکت‌های بزرگ معدنی از سازندگان خرد، رویکرد توسعه SME تا نیز بهتر اجرا می‌شود و درنتیجه امکان اشتغال‌زائی بیشتر با توسعه کسب‌وکارهای کوچک یا همان SME تا به وجود خواهد آمد.

انتهای خبر/ طهماسبی