معدن سنگ آهنی که در سه دهه به بزرگترین گروه صنعتی و معدنی ایران بدل شده است

گل گهر مخفف شده اسم دو خواهر سیرجانی

روایت کاشفان معدن سنگ آهن سیرجان؛ «نام گل گهر را از من که گلی و خواهرم گوهر در سال ۱۳۴۰ گرفتند»، این گفته دو خواهر گلی و گوهر شاهمرادی است که با مدرک و شواهد عینی می‌گویند که  از عشایر ساکن در منطقه گل گهر امروز بودیم و پدرمان حبیب‌الله شاهمرادی که می‌توان گفت: کاشف این معدن در سال ۱۳۴۰ بود، نام من و خواهرم را بر روی این منطقه گذاشت تا به خاطر کشف معدن نام اصلی و شناسنامه آن باشد.

این دو خواهر می‌گویند؛ ما که کودکی ۷ ساله بودیم و از آن زمان به یاد داریم، پدرمان که الآن در قید حیات نیست ده‌ها کارگر را به کار گرفت و چند اتاق ساخت تا معدن را بتواند استخراج کند، اما وضعیت مالی پدر و حتی فروش گوسفندان عشایری‌مان نتیجه نداد و نبود امکانات پدر را به این فکر انداخت تا با ادارات مربوطه به صنایع استان در میان گذاشته شود که مسئولان آن روز هم ما را تشویق و خبر از کشف معدن آهن را دادند.

 مدیران روابط عمومی مجتمع معادن سنگ‌آهن ۲ و ۴ در سال ۹۱ ضمن تائید این نام‌گذاری در مصاحبه‌ای در نشریات محلی سیرجان گفته بودند: این معادن در دهه ۳۰ توسط یک معدن کار بنام شعبان فتاحی و حبیب‌الله شاهمرادی کشف می‌شود و این معدن کار نام گلی و گوهر را که از دختران شاهمرادی بودند روی منطقه می‌گذارد و ذخایر این معدن تا دهه ۶۰ دست‌نخورده باقی می‌ماند و از سال ۶۰ عملیات اکتشاف آغاز می‌شود.

بنابراین نام این معدن از اسم دو خواهر شاهمرادی عشایر سیرجان گرفته شده است اما بعد از گذشت ۶۰ سال از زمان اکتشاف توسط این عشایرنشین سیرجان، اکنون این معدن در چه جایگاهی قرار دارد و سرنوشت آن به کجا رسیده است؟

وضعیت معدن گل گهر بعد از ۶۰ سال از زمان کشفش به کجا رسیده است؟

در حال حاضر گل گهر یک شرکت معدنی و صنعتی در سیرجان  است که  به‌صورت خصوصی در حال فعالیت است و در تکمیل چرخه‌های مهم فولادی و صنایع فرآوری سنگ‌آهن موفقیت‌هایی را کسب کرده است، این واحد تولیدی که عملاً بعد از انقلاب در دهه ۷۰ آغاز به کار آن شروع‌شده است اکنون در نقطه اوج قرار دارد.

منطقه معدنی گل گهر با داشتن معادن غنی از سنگ‌آهن به‌عنوان یکی از مطرح‌ترین قطب‌های فعال معدنی، صنعتی در خاورمیانه است که دارای قابلیت‌های بسیاری برای تبدیل‌شدن به یک منطقه بزرگ و رقابتی در سطح ایران و حتی جهان است،  این ذخایر معدنی در استان کرمان و در ۵۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان سیرجان واقع‌شده است.

آثار موجود و حفاری‌های باقی‌مانده در محل کانسار دلالت بر آن دارد که این کانسار در قرون گذشته نیز مورد شناسایی و بهره‌برداری قرارگرفته است اما اوج فعالیت این معدن در بستر انقلاب اسلامی است.

سن تقریبی یک نمونه از سرباره کوره‌های قدیمی که برای سنگ معدن گل گهر استفاده می‌شده است، در حدود ۹۰۰ سال تخمین زده‌شده است.

در دوره معاصر عملیات اکتشاف و پی‌جویی طرح سنگ‌آهن گل گهر در سال ۱۳۴۸ توسط شرکت خصوصی ایران باریت آغاز و سپس با همکاری شرکت ژاپنی ماروبنی ادامه یافت و از سال ۱۳۵۳ به‌طور کامل به شرکت ملی فولاد ایران واگذار شد.

کانسار سنگ‌آهن گل گهر در شش آنومالی مجزا درمجموع با ذخیره‌ای در حدود ۱۲۰۰ میلیون تن در محدوده‌ای به طول تقریبی ۱۰ کیلومتر و عرض تقریبی ۴ کیلومتر قرار دارد و  بهره‌برداری از توده معدنی شماره یک بر عهده شرکت معدنی و صنعتی گل گهر است که بخش زیادی از آن استخراج‌شده است.

بهره‌برداری آنومالی توده شماره ۳ به‌عنوان بزرگ‌ترین آنومالی با ذخیره‌ای بالغ‌بر ۶۰۰ میلیون تن به شرکت سنگ‌آهن گهر زمین واگذار شد ، اما  قدیمی‌ترین توده در حال بهره‌برداری گل گهر توده شماره یک است، انتخاب این توده به‌عنوان اولویت اول در انجام مطالعات گسترده اکتشافی و سپس طراحی و آماده‌سازی ، به دلیل نتایج اکتشافات مقدماتی امیدوارکننده‌تر و نزدیکی ماده معدنی به سطح زمین است که امکان استخراج به طریقه روباز را امکان‌پذیر می‌سازد. 

 مراحل مقدماتی و مطالعات مهندسی اجرای طرح استخراج سالیانه ۵ میلیون تن سنگ‌آهن از معدن شماره یک و ۵/۲ میلیون تن کنسانتره توسط شرکت ملی فولاد ایران با همکاری شرکت سوئدی گرانگز به‌عنوان مشاور از سال ۱۳۵۳شروع شد اما این عملیات در طول سال‌های جنگ تحمیلی  و بدعهدی دولت‌های موردتوافق با وقفه طولانی مواجه شد تا مجدداً از سال ۱۳۷۰ به‌موجب موافقت‌نامه‌های بین بانک سپه و شرکت ملی فولاد ایران، کلیه دارائی‌ها و دیون طرح گل گهر بر اساس ارزیابی کارشناسی به مبلغ ۱۱۷۲۰۰ میلیون ریال  به شرکت معدنی و صنعتی گل گهر انتقال یافت.

مبلغ ۵۱  میلیارد ریال از کل مبلغ فوق به‌عنوان سهام  اولیه بانک و بقیه به‌عنوان وام‌ده ساله واگذار شد و  بهره‌برداری از خطوط ۱و۲ تولید کنسانتره مورخ  ۱/۱/۱۳۷۳ با ظرفیت اسمی ۵/۲ میلیون تن آغاز  و پس از اخذ مجوز شورای اقتصاد و توسعه و بهینه‌سازی خطوط تولید ، ظرفیت به ۵/۳ میلیون تن افزایش یافت و بهره‌برداری از خط ۳ فراوری سنگ‌آهن  از مهرماه ۱۳۸۳ آغاز شد.

در دو دهه اخیر با توجه به نیاز کارخانه‌های فولادسازی کشور به کنسانتره سنگ‌آهن افزایش ظرفیت خطوط موجود و توسعه خطوط جدید همواره در دستور کار مدیران عامل این گروه صنعتی و معدنی  قرار گرفت تا اینکه ظرفیت سه خط موجود  به بیش از ۶ میلیون تن ارتقا یافت.

در راستای توسعه خطوط جدید گل گهر طرح احداث کارخانه خط ۴(پلی کام) به‌منظور تولید کنسانتره و بازیافت بار برگشتی مدار خردایش خطوط تولید موجود با ظرفیت ۲ میلیون تن کنسانتره  از سال ۱۳۸۷ آغاز شد و در تیرماه ۱۳۹۰ رسماً به بهره‌برداری رسید. 

شرکت معدنی و صنعتی گل گهر با توجه به ذخایر معدنی منطقه و نیز با توجه به کمبودکنسانتره در کشور و در راستای چشم‌انداز سال ۱۳۹۸ خود طراحی و احداث خطوط ۵ و ۶ و۷  تولید کنسانتره را در دستور کار قرارداد و عملاً  عملیات اجرایی این طرح که باهدف تولید ۶ میلیون تن کنسانتره در سال طراحی‌شده بود از سال ۱۳۸۹ آغاز و خطوط ۵ و ۶ آن در سال ۱۳۹۴ به بهره‌برداری رسید.

احداث خط سولفور زدایی به ظرفیت تولیدی۴۶۰ تن در سال را از سال ۱۳۸۴

شرکت معدنی و صنعتی  گل گهر در ادامه مسیر توسعه خود به‌منظور استفاده بهینه از باطله‌های ایجادشده خطوط تولید و همچنین سولفور زدایی از کنسانتره تولیدی ، طرح احداث یک خط بازیابی از باطله خشک به ظرفیت تولیدی ۳۵۰ هزار تن در سال ، یک خط بازیابی از باطله‌تر به ظرفیت تولیدی ۲۲۰ هزار تن در سال و یک خط سولفور زدایی به ظرفیت تولیدی ۴۶۰ تن در سال را از سال ۱۳۸۴ آغاز و در نیمه اول سال ۸۹ تکمیل و راه‌اندازی کرد.

شرکت معدنی و صنعتی گل گهر به‌منظور تکمیل زنجیره ارزش خود و نیز با توجه به‌پیش بینی بالا بودن گوگرد در سنگ‌آهن و افزایش تدریجی آن در آینده که فروش کنسانتره تولیدی را با مشکل مواجه می‌کرد و همچنین افزایش پرشتاب تولید فولاد در واحدهای فولادسازی کشور، نیاز روزافزون این واحدها به گندله سنگ‌آهن و استفاده فراگیر از گندله در کوره‌های بلند در ایران  و سایر نقاط جهان ، احداث یک واحد گندله‌سازی در مجاورت معدن گل گهر را احداث کرد.

احداث کارخانه های تولید گندله گام بعدی توسعه

مطالعات و بررسی‌های اولیه واحد گندله‌سازی به ظرفیت ۲/۳ میلیون تن از سال ۱۳۷۳ آغاز و پس از چندین مرحله مذاکره با شرکت‌های خارجی و تغییر ظرفیت نهایتاً کارخانه با ظرفیت ۵ میلیون تن در سال ۱۳۸۹ رسماً افتتاح و بهره‌برداری از آن آغاز شد.

شرکت معدنی و صنعتی گل گهر به‌منظور تأمین خوراک  خطوط فرآوری ( ۵ ، ۶ و ۷ )  اجراشده و طرح‌های توسعه تولید کنسانتره آتی ، احداث یک واحد خرهایش و سیستم انتقال سنگ‌آهن خردشده از معدن شماره ۳ به کارخانه تولید کنسانتره را در دستور کار خود قرارداد.
عملیات اجرایی احداث واحد خردایش شماره ۲  در سال ۱۳۹۵ توسط کنسرسیوم فکور صنعت تهران و شرکت آسفالت طوس آغاز گردید و در سال ۱۳۹۷ این کارخانه نیز به بهره‌برداری رسید.

احداث واحد خردایش قدمی موفقیت امیز در مسیر توسعه گل گهر 

هدف از ایجاد این کارخانه خرهایش، دانه‌بندی و سرند سنگ‌آهن استخراج‌شده از معدن شماره ۳ به ظرفیت ۱۵ میلیون تن در سال است. توان خط خردایش در حال احداث ۴۲۰۰ تن در ساعت خواهد بود و قادر است سنگ را به ابعاد حداکثر ۵۰ میلی‌متر تبدیل کند.

کارخانه‌های فرآوری سنگ‌آهن ازجمله مصرف‌کننده‌های اصلی آب در مجتمع هستند، در حال حاضر مقدار قابل‌توجهی آب در جریان باطله‌تر این کارخانه‌ها وجود دارد که با توجه به پیشرفت امروزه فنّاوری، قابلیت بازیابی و بازچرخانی یافته است.

شرکت معدنی و صنعتی گل گهر دو طرح احداث تیک نر HRT و احداث واحد فیلتراسیون باطله با فنّاوری فیلتر پرس را در دستور کار خود قرار داده که درمجموع آبگیری بیش از ۱۴۰۰ تن باطله‌تر در ساعت توسط این دو طرح انجام خواهد گرفت به همین منظور پروژه احداث ایستگاه پمپاژ و خطوط انتقال باطله به ناحیه فیلتراسیون در دست اجرا است.

طرح بازیافت آب با توان و متخصصان بومی در گل گهر

همچنین با احداث تأسیسات بازگشت آب در حدود ۵۲۵ مترمکعب بر ساعت آب بازیابی شده، جهت استفاده مجدد در کارخانه‌های فرآوری ، از ناحیه آبگیری  به مجتمع بازخواهد گشت.

این پروژه از حیث مشخصات و ظرفیت بسیار بااهمیت بوده و برای نخستین بار در کشور توسط متخصصین داخلی طراحی و اجراشده است.

این واحد صنعتی با متخصصان داخلی و جوانان متعهد خود حتی به دنبال بومی‌سازی قطعات یدکی معدنی خود درحرکت است و البته تلاش‌هایی هم صورت گرفته است.

تحریم‌ها فرصتی برای بومی‌سازی قطعات یدکی توسط متخصصان جوان گروه صنعتی گل گهر

مدیر مهندسی معکوس و ساخت شرکت گل گهر نیز از طرح بومی‌سازی قطعات یدکی نیز خبر داده بود و مطرح کرده است: به‌منظور کاهش اثرات تحریم‌ها و تأمین دشوار و هزینه‌بر قطعات یدکی، و در برخی موارد عدم امکان تأمین، واحد بومی‌سازی در شرکت گل گهر تشکیل شد و این واحد تلاش دارد تا  با فرایند بومی‌سازی ارزبری زنجیره فولاد را از ۱۰۰ یورو به ۴۰ یورو به ازای هر تن تولید فولاد کاهش دهد.

جلال سلیمان نژاد ادامه داد: شرکت گل گهر در راستای قانون حداکثر استفاده از توان داخل، تأمین قطعات و تجهیزات را در وهله اول از داخل کشور در دستور کار خود قرار داده و در صورت عدم امکان تأمین از داخل، تلاش نموده تا به‌صورت موازی هم فرایند بومی‌سازی و هم فرایند تأمین از خارج را دنبال نماید که  در صورت موفقیت پروژه‌های بومی‌سازی، تأمین از خارج را متوقف و تأمین کردن از سازنده توانمند داخلی، را در اولویت دهد.

وی با اشاره به تحریم‌های ظالمانه افزود: تأمین قطعات از خارج دشوار، هزینه‌بر و در برخی موارد تقریباً غیرممکن است و می‌توان گفت تنها راه در دسترس و اقتصادی، توسعه تأمین و خرید از داخل کشور است.

مدیر مهندسی معکوس و ساخت داخل گل گهر ادامه داد: با توجه به تحریم‌ها، در صورت بومی‌سازی زمان تأمین قطعات بشدت کاهش پیدا می‌کند و همچنین امکان خدمات پس از فروش و تضمین نیز به وجود می‌آید که مجموعه این عوامل باعث کاهش بهای تمام‌شده محصولات زنجیره فولاد می‌شود.

سلیمان نژاد گفت: شرکت گل گهر به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد اولیه فولاد کشور، تلاش نموده ارز حاصل از فرآیندهای بومی‌سازی را به طرح‌های توسعه خود اختصاص دهد و علاوه بر صرفه‌جویی ارزی، درزمینهٔ توانمندسازی سازندگان داخلی گامی اساسی بردارد.

مدیر مهندسی معکوس و ساخت داخل گل گهر در پایان بیان کرد: با داخلی سازی و خرید ساخت داخل امکان ایفای بهتر این نقش به وجود خواهد آمد. از سوی دیگر با حمایت شرکت‌های بزرگ معدنی از سازندگان خرد، رویکرد توسعه SME تا نیز بهتر اجرا می‌شود و درنتیجه امکان اشتغال‌زائی بیشتر با توسعه کسب‌وکارهای کوچک یا همان SME تا به وجود خواهد آمد.

انتهای خبر/ طهماسبی