اطلاع‌رسانی، بازدارندگی و آموزش

این خبر از آن دسته خبرهای مهمی است که بویژه در شرایط کنونی همه‌گیری کرونا در جامعه تا همه جوانب انتشار عمومی و اقدامات پیشینی و پسینی آن انجام نشده، تامل در چگونگی انتشار آن جایز است.

خط محوری تولیدمحتوا در این خبر منتشر شده به نظر می‌رسد بر این پایه استورا بود که شهروندان مراقب باشند و تنها از مجاری رسمی و تعیین شده واکسن خود را دریافت کنند و جزییات مربوط به چگونگی این رخداد از جمله تخلف برخی اعضای کادر درمان یک بیمارستان را به تصویر کشید که کلاهبرداران یک واکسن را چطور تا چند میلیون تومان به فروش می رساندند.

باتوجه به درگیری بالای افکارعمومی با این خبر انتشار چنین خبرهایی باید با ملاحظات و حساسیت‌های خاصی همراه باشد تا هم در بحث اطلاع رسانی و پاسخ به پرسش های مخاطب به اقناع مخاطب بینجامد و هم کار به تک خبر محدود نشود بلکه از ظرفیت آن رویداد، نهایت بهره برداری را در حوزه اطلاع رسانی، آموزش و نیز بازدارندگی برد.

پیش از انتشار این خبر البته بهتر بود برخی مقدمات و برنامه ریزی ها انجام شود؛ از جمله هماهنگی متولیان برای برقراری تماس با تک تک افرادی که واکسن تقلبی دریافت کرده‌اند و این مهم نیز به نوعی در خبر آورده می‌شد؛ گرچه در فیلم خبر انتشار یافته فهرستی از افرادی که واکسن تقلبی دریافت کرده اند با شماره تلفنشان در دست مسئولان پلیس قرار دارد اما به طور کامل و واضح گفته نمی شود که آیا با همه این افراد تماس برقرار شده تا موضوع تقلبی بودن واکسن به اطلاع آنان رسانده شود یا خیر؛ مخصوصا که خبرنگار در آن خبر از شهروندانی که واکسن مذکور را در فرآینده اعلام شده در خبر دریافت کرده اند می‌خواهد که مطلع باشند که واکسن، تقلبی بوده است.

نکته مهم دیگر که در جریان انتشار این خبر باید به آن توجه می‌شد، اینکه مسئولان وزارت بهداشت باید توضیح می دادند چطور این امکان تخلف در بیمارستان رخ داده، با چه فرآیندی بوده و چه کارهایی انجام داده اند تا دیگر چنین رخدادی تکرار نشود.

و اما نکته مهمتر به بعد از انتشار این خبر بر می‌گردد و آن هم اینکه نشان داده شود قانون درباره چنین سوءاستفاده‌ها و کلاهبردارانی بسیار حساسیت دارد زیرا موضوع سلامت عمومی جامعه آن هم در این شرایط همه گیری سخت ویروس کرونا مطرح است.

در این زمینه دو نکته مهم مورد توجه است؛ نخست بهره گیری از ظرفیت این رویداد برای ایجاد بازدارندگی و مهمتر، زمینه سازی برای ترویج یکسری رفتارهای مناسب به جای چنین فعالیت های کلاهبردارانه.

برای ایجاد بازدارندگی در برابر چنین تهدیدهای سلامت عمومی، فراهم کردن زمینه بازدارندگی بسیار اهمیت دارد که به طور معمول با مجازات های سخت و سنگین باید همراه باشد؛ اما در این نوع خاص از رویداد، مساله «زمان»، در رسیدگی و اطلاع رسانی نقشی بسیار کلیدی تر از سایر موضوعات بازی می کند.

بسیار اهمیت دارد دستگاه های متولی همه امکانات را در برخورد قاطع و سریع در اینچنین موضوعاتی آماده کرده باشند و مهمتر اینکه از ظرفیت رسانه نیز در این زمینه برای توزیع بهنگام اطلاعات مناسب و متناسب با این موضوع بخوبی بهره گرفته شود.

بی‌شک به فاصله یکی دو روز پس از انتشار چنین خبری باید از ادامه روند پرونده آن با جزییات مربوط به کلاهبرداری و افراد دخیل و نیز عزم و اراده و خواست دستگاه متولی در مجازات هرچه سریعتر این دسته از سوءاستفاده گران تولید محتوای برنامه ریزی شده انجام می‌شد. پس از آن هم به فاصله زمانی کوتاه، حکم اولیه با شدت و قاطعیت که بازدارندگی مورد انتظار نیز داشته باشد صادر و بموقع و با کیفیت کارشناسی نیز اطلاع رسانی شود.

نکته مهم دیگر در این زمینه پس از تولیدمحتوای مستقیم با خود رویداد، تولیدمحتوای عمقی‌تر، فرآیندمدار و با نگاه جامعه شناختی در روزهای آتی است؛ این رویداد ظرفیت دیگر اقدامات ادامه‌دار و عمقی‌تر رسانه‌ای با رویکردهای جامعه شناختی نیز دارد که اگر رسانه ها بخواهند از آن زاویه ورود کنند قابلیت های خوبی را بویژه در حوزه رفتارسازی و تغییر برخی نگرش‌ها ایجاد می‌کند.

به طور مثال می‌توان به چرایی دست زدن عده‌ای از افراد جامعه به اینچنین اقدامات کلاهبردارانه اشاره کرد که به‌طور معمول کسب سود و پول درآوردن بیشتر -از هر راهی، حتی تهدید سلامت مردم- را شامل می‌شود که با توجه به هنجارها و ارزش‌های مذهبی و عرفی موجود در جامعه، روی این مسائل و تاثیرات این نوع از پول درآوردن‌ها زیاد می توان جریان‌سازی و اذهان را درگیر کرد.

اگرچه سوءاستفاده و چنین رویکردهایی برای پول درآوردن بیشتر به هر قیمتی به جامعه ما منحصر نیست و در کل دنیا رواج دارد اما به هر روی می توان از زوایای مختلف به آن پرداخت و برای ارائه اطلاعات آگاهی‌بخش و اصلاح‌گرایانه به جامعه از این فرصت کمک گرفت که چرا برای پول درآوردن از هر مسیر و طریقی باید اقدام کرد؛ تعریف خوشبختی و آرامش چیست و آرامش را کجا باید چطور به دست آورد؛ آیا با چنین اقداماتی فرد به آرامش یا خوشبختی می رسد؟ و اگر نمی رسد، چرا و چطور؟

البته این نکته مهم را همزمان نباید از قلم انداخت که انتقال مفاهیم مورد اشاره به مخاطب به شکل توصیه یا دستوری و در قالب همین جملاتی که اینجا نگاشته شد نباید باشد بلکه تولیدمحتوا در این زمینه باید به شکل کاملا حرفه‌ای سیاستگذاری و مخاطب شناسی برای انتقال و اثرگذاری به شکل غیرمستقیم و اقناع مخاطب انجام شود؛ انتقال پیام باید به شکل هنرمندانه با بهره گیری از همه ظرفیت های رسانه ای ( به معنای عام) با فرمتی جذاب که مخاطب را درگیر کند، همراه باشد.

در ادامه تولید محتوا در این زمینه همچنین می توان به سایر شیوه هایی که بعضی افراد برای صرفا پول درآوردن بیشتر به هر قیمتی متوسل می شوند نیز اشاره کرد، به طور مثال اخاذی از طریق ارسال پیامک با هدف کلاهبرداری، پیش‌فروش ساختمان همزمان به چندین نفر به شکل غیرقانونی و … . اشاره به برخی مصادیق در این زمینه می تواند کارساز باشد و ذهن مخاطب را بیشتر درگیر کند.

هرچند پیشتر گفته شد که نحوه مجازات چنین اقداماتی بویژه در حوزه سلامت عمومی باید از بازدارندگی لازم برخوردار باشد و اقدامات نیز با فوریت انجام و اطلاع رسانی شود اما تولیدمحتوا در زمینه چرایی اقدام برخی شهروندان یا مسئولان با این روش ها و نیز تبیین ضرورت های نبایدهای ورود به این حوزه ها و سرانجام کسب چنین پول هایی توسط برخی شهروندانی که سابقه چنین کلاهبرداری هایی داشته اند و حاضرند صحبت هایشان را با مخاطبان در میان بگذارند با بهره گیری از اصول اجتماعی و حتی مذهبی می تواند دستمایه کارهای زیادی در بخش اطلاع رسانی و سیاستگذاری محتوایی رسانه ای باشد که البته بسیار اهمیت دارد با ظرافت های رسانه ای همراه شود.

این موضوع بهانه خوبی است برای زدن تلنگرهایی به جامعه در باب مفاهیم کلان و مهمی همچون فلسفه زندگی، تعریف خوشبختی، شادی، آرامش، جای پول و کار در کلیت زندگی و خانواده؛ زندگی منطبق با طبیعت و گره زدن مساله به انواع مهارت های زندگی و ضرورت آموختن آنها و در نهایت توجه هرچه بیشتر به خانواده و بودن برای خانواده.

مگر نه اینکه پول در می آوریم تا ما و خانواده‌مان در رفاه، آسایش، آرامش یا هر چیز دیگری که اسمش را می گذاریم با وضعیت بهتری زندگی بگذرانند؟ آیا همه وقت و زمان زندگی و خانواده را به هر شکلی صرف پول درآوردن کردن درست است؟ در مسیر پول در آوردن و کار، آسیب زدن به انسان ها و همنوعان یا حتی دیگر موجودات زنده و طبیعت، به‌ راستی می تواند برای انسان و خانواده آرامش بیاورد؟ چرا؟

تبیین این مسائل و زدن تلنگرهایی به شهروندان با فرمت های مختلف خبری، سینمایی، مستند، بهره گیری از ظرفیت های انواع هنرها و مخصوصا موسیقی می تواند در کاهش آسیب های اجتماعی ما و خشنودی بیشتر شهروندان از بودن، نعمت حیات و چطور زندگی کردنشان بینجامد. اینجا منظور از رسانه، رسانه به معنای عام آن و انگاره کلی انتقال پیام است.

برای اثربخشی بیشتر و بهتر در این زمینه البته بسیار نیاز است که از ظرفیت های روان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی نیز به صورت بسیار حرفه ای و کارشناسی بیشتر کمک گرفته شود و با رویکردهای علمی سیاستگذاری اطلاع رسانی، جامعه پذیری ارتباطات و مهمتر، روان شناسی ارتباطات بتوان افق های مدنظر را تحقق بخشید.

و نکته ای که بویژه اهالی رسانه نباید فراموش کنند اینکه هر اقدام و تولیدمحتوایی در رسانه باید با توجه به الگوی انتقال پیام، اهداف مدنظر از آن اقدام و اثربخشی تعریف شده بر مخاطب باشد؛ بی شک بدون مخاطب شناسی دقیق و تمرکز بر اصول تخصصی حوزه پیام و تاثیرات آن و نیز راه های انتقال کدام نوع پیام بر کدام مخاطب نمی توان موفق بود؛ پس تولید کور و بدون تامل و تفکر ضمن  اینکه سرمایه ها را هدر می دهد، گاه می تواند همانند همان مصداق معروف شمشیر دو لبه، در جهت سوء و برعکس خواست خودمان نیز عمل کند. 

صرفنظر از موضوع مهم جایگاه ارتباطات و روابط عمومی در سازمان ها که به نوعی متولی تدوین این خط مشی ها و سیاستگذاری های رسانه ای هستند، تمرکز بر اصول ارتباط با افکارعمومی و جهت دهی و مدیریت آن در این زمینه در رسانه ها نیز بیش از پیش اهمیت می یابد و ضرورت دارد نیروی انسانی حاضر در رسانه را با این نگرش به سمت توانمندسازی بیشتر پیش برد تا کلیت حوزه رسانه و ارتباطات در کشور بتواند بیش از گذشته منشا اثربخشی و تاثیرگذاری باشد.

*خبرنگار فت فتو