«یلدا» و رد پررنگی از تاریخ و اصالت در بام فرهنگی کرمان

نذیر کرمان کرمان _ علی اصغر نامجو: یلدا از سنت‌های اصیل و ماندگار ایرانی است که از دل روزهای سخت و پر فرازونشیب گذشته به عصر حاضر رسیده است.

دقیق مشخص نیست که یلدا دقیقا از کی و از کجا وارد فرهنگ ما شده، اما آنقدر اهمیت داشته که نسل به نسل گذشته و هرسال هم تقویت شده است.

اگر چه گذشت زمان برخی آداب‌ و سنن را تغییر داده و آینده این سنت کهن هم دستخوش تغییرات زیادی خواهد شد، اما خوب است بدانیم در گذشته‌ها مناطق مختلف چه آیینی را برگزار می‌کردند، امروز به شهرستان کوهبنان و آداب‌ورسوم ساعات آخر پاییز در آن می‌پردازیم.

حافظ خوانی شب یلدا

بسیاری از سنت‌های یلدا در حال کم‌رنگ شدن است

در همین راستا محمد بهسرشت در گفت‌وگو با نذیر کرمان کوهبنان گفت: در گوشه‌گوشه ایران، برای شب یلدا به‌عنوان یکی از شب‌های آیینی و سنتی ایرانی، رسم و رسومی وجود دارد که از پیشینیان و مردمان بومی آن منطقه به جا مانده است. 

وی ابراز داشت: آداب‌ و رسوم یلدا در کوهبنان پیشینه‌ای دیرینه و‌ کهن دارد و اهالی این مناطق رسوم قدیمی شب چله را هنوز زنده نگه داشته‌اند تا به نسل‌های بعدی انتقال بدهند.

وی بیان داشت: در گذشته نه‌چندان دور در آستانه شب یلدا خانم‌های محله و طایفه، در خانه‌ی بزرگ طایفه حضور پیدا می‌کردند تا در راستای پخت شیرینی محلی شب یلدا، تهیه آجیل، بریدن رشته برای پلو شب یلدا اقدام  کنند ولی این رسم‌ها امروز به فراموشی سپرده شده است و دیگر خبری از آن آجیل و شیرینی خوش طعم محلی نیست.

فرهنگی بازنشسته کوهبنانی ابراز داشت: یکی از رسوم شب یلدا در ابتدا قرائت چند صفحه از قرآن کریم و همچنین اشعار به‌ویژه شاهنامه‌‌خوانی است که موجب برکت عمر و زندگی می‌شود.

وی یادآور شد: بزرگترها از فرصت به‌دست آمده بهره می‌برند و علاوه بر خواندن اشعاری از دیوان حافظ، سعدی و شاهنامه فردوسی به توضیح و تشریح اشعار مبادرت می‌ورزند و خود را برای چله بزرگ و کوچک، سرمای شدید و یخبندان زمستان به همراه بارش باران و برف مهیا می‌کنند.

تولیدات کشاورزان سر سفره یلدا

سفره‌های رنگین با محصول تولیدی کشاورزان منطقه

وی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از آداب‌ و رسوم شب یلدا در کوهبنان در گذشته خوردن آجیل و تنقلاتی مثل دانه گندم برشته، سنجد، مویز، کشمش، نخود و غیره بوده که عموما از محصول تولیدی کشاورزان منطقه استفاده می‌شده است.

بهسرشت افزود: از قدیم رسم بر این بوده که کوهبنانی‌‌ها در شب یلدا به منزل بزرگ فامیل بروند و حین خوردن خوراکی به قصه‌ها، مثل‌ها، داستان‌ها و اشعار پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها گوش بدهند که امروزه متاسفانه این رسوم به‌دلیل پیشرفت علوم و مهاجرت کوهبنانی‌ها به سایر نقاط کشور در حال کم‌رنگ شدن و فراموشی است.

وی تاکید کرد: از دیگر رسوم شب یلدا در گذشته و حال این است که بزرگترهای فامیل با گوسفندی که طی سال پروار کرده، قرمه درست می‌کنند.

بهسرشت بیان داشت: جالب‌تر این که اعضای خانواده هم از آبگوشت ویژه و هم نان چرب شده با روغن قورمه میل کرده و هم از قورمه بهره می‌برند و به همسایه‌های مجاور هم از این نوع غذا می‌دهند و در کنار آن سعی می‌کنند که از میوه انار هم بخورند.

بهسرشت ابراز داشت: استفاده از خوراکی‌های سنتی مانند رشته پلو، کماچ آتشی، قهوه و قاووت محلی هم در شب یلدا از گذشته‌های دور تا به امروز مرسوم بوده است.

دورهمی خانواده‌ها در شب یلدا 

دورهمی دوستانه و شام محبت در یلدا

در ادامه محمدجواد خالداری از همشهریان کوهبنانی گفت: کوهبنانی‌ها هم مثل بسیاری از مردم سایر نقاط کشور دو چله دارند؛ که شامل «چله بزرگ» و «چله کوچک» است، البته آغاز زمستان از شب یلدا است که حال‌وهوای خاص خود را دارد.

وی بیان داشت: در گذشته‌های دور غذای مرسوم در کوهبنان و در شب یلدا معمولاً کله‌پاچه بود که به آن شام محبت می‌گفتند.

شهروند کوهبنانی افزود: در گذشته نه‌چندان دور رسمی در کوهبنان پا برجا بود که موجب می‌شد شب یلدا کدورت‌ها از بین برود و جای خود را به صفا، صمیمیت، محبت و دوستی بدهد.

وی خاطرنشان کرد: اگر بین دو خانواده اختلافی بود در شب یلدا بزرگان فامیل آن دو خانواده‌ای را که با هم کدورت داشتند را به خانه خود دعوت می‌کردند و با خوردن شام محبت، صلح و صفا را برقرار می‌کردند.

خالداری ادامه داد: در گذشته کُشتی گرفتن، مچ‌اندازی، خواندن شعرها و آوازهای قدیم از جمله سرگرمی‌های شب یلدای کوهبنانی‌ها بود که امروزه به دست فراموشی سپرده شده است.

وی گفت: در گذشته نه‌چندان دور بسیاری از روستاییان یک گوسفند را در تابستان انتخاب می‌کردند و به‌خوبی از آن مراقبت می‌کردند تا که شب چله چاق و فربه شود، سپس آن را قربانی می‌کردند و در شب یلدا با گوشت خرد شده آن یک شام لذیذ مشهور به قورمه درست می‌کردند.

در ادامه فریبا امیری دبیر آموزش و پرورش نیز به نذیر کرمان گفت: امروزه به‌دلیل شرایط خاص اقتصادی و فراوانی امکاناتی نظیر یخچال و فریزر در کمتر خانه کوهبنان در شب یلدا خبری از قورمه هست، البته به‌تازگی شویدپلو با ماهی به جای قورمه گوشت به غذاهای شب یلدا اضافه شده است.

وی ادامه داد: از جمله رسوم رایج دیگر شب یلدا  در کوهبنان خواستگاری بوده که این مهم در گذشته مرسوم‌‌تر و با شکوه خاصی برگزار می‌شده است.

دبیر مدارس کوهبنان افزود: در گذشته نه‌چندان دور رسم بود که هدیه‌های عروس را در شب یلدا در سینی‌های مس می‌گذاشتند و چند نفر آن‌ها را روی سر گذاشته و با قرائت اشعار خاص به سمت خانه عروس حمل می‌کردند.

وی تاکید کرد: به قول مشهور برای عروس خانم  نشان می‌بردند و حلقه به دست او می‌کردند تا به قول محلی سنگ بر روی بافه بگذارند تا زمینه عقد و عروسی فراهم شود.

امیری بیان داشت: مردم کوهبنان در شب یلدا در کنار شب‌نشینی اعتقاد به خوردن میوه‌های خاصی دارند و در سفره شب یلدای آن‌ها عموماً هندوانه، انار، هویج محلی، سیب درختی، خیار سبز و غیره در کنار انواع و اقسام شیرینی‌های محلی و تنقلات به چشم می‌خورد.

وی ادامه داد: در شب یلدا استفاده از تنقلات جایگاه خاصی دارد به گونه‌ای که در گذشته از چند روز قبل زنان به صورت گروهی به بو دادن انواع تخمه، پسته، مغز بادام، گندم،کنجد، نخود و غیره مبادرت می‌‌کردند تا شبی شاد را داشته باشند ولی در حال حاضر بیشتر تنقلات شب یلدا را به صورت آماده خریداری می‌کنند.

بانوی فعال کوهبنانی گفت: در گذشته در شب یلدا هر فرد یک گردو را می شکست و بخت خود را امتحان می‌کرد، اگر گردو پوک بود، بسیار نگران می‌شد که ممکن است، درآمد زندگی وی طی سال کاهش پیدا کند و یا اتفاق خاصی برایش بیفتد.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر از بهترین و زیباترین سنت‌های شب یلدا در این شهرستان پس از استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی تهیه سبدهای کالا، میوه و شیرینی و همچنین توزیع غذای گرم در بین خانواده‌های نیازمند است. مردم کوهبنان سعی می‌کنند نشاط و خوشحالی خود را در این شب تقسیم کنند.

توزیع نذورات شب یلدایی بین نیازمندان

سادات پیشگام شناسایی افراد نیازمند

مناطق مختلف شهرستان کوهبنان آداب‌ و رسوم شب یلدا را متفاوت برگزار می‌کنند که بخش طغرالجرد یکی از موارد است.

سید مجتبی هاشمی از شهروندان طغرالجردی در این رابطه به نذیر کرمان گفت: شب یلدا در طغرالجرد متفاوت‌تر از سایر نقاط کشور برگزار می‌شود، به‌گونه‌ای که از قرن‌های گذشته سلسله جلیل‌القدر سادات نسبت به شناسایی افراد نیازمند در منطقه اقدام می‌کردند.

وی خاطرنشان کرد: در گذشته بزرگان و سادات طغرالجرد تلاش می‌کردند که مردم منطقه را در شب یلدا به منازل خود دعوت کنند تا مردم یک شب در کنار هم به‌دور از کینه و تشریفات سپری کنند.

هاشمی ابراز داشت: یک هفته مانده به شب یلدا با توجه به نذورات جمع‌آوری شده چندین گوسفند چاق توسط بزرگان که در جمع مردم اعتبار داشتند خریداری و قرمه مخصوص پخت و شب قبل از یلدا در بین خانواده‌های مشخص توزیع می‌شد.

شهروند طغرالجردی افزود: به برکت نظام اسلامی و منویات مقام معظم رهبری امروزه کمک‌های مومنانه در شب یلدا به همراه سبد میوه در بین خانواده‌های مورد نظر توزیع می‌شود.

وی بیان داشت: همچنین در گذشته برخی زنان با بهره جستن از کمک‌های خیران نسبت به پخت نان محلی اقدام می‌کردند تا در آستانه شب یلدا در بین خانواده‌های نیازمند توزیع شود.

در ادامه محمدعلی صیفوری متخصص فیزیوتراپی نیز ابراز داشت: در گذشته طغرالجرد در شب یلدا آجیل مخصوص از بادام کوهی، گردو و بادام محلی تهیه م‌ شد و زنان کپموت ویژه شب یلدا درست می‌کردند.

 رفع کدورت‌ها در شب یلدا

وی خاطرنشان کرد: یکی دو روز مانده به شب یلدا میوه‌های خشک شده نظیر قیصی، هلو و غیره در ظرف آبی قرار داده می‌شد تا کاملا خیس بخورد که هم آب و هم از خیس شده میوه به تک‌تک افراد داده می‌شد که واقعا نوعی کمپوت خوشمزه و طبیعی بود.

صیفوری بیان داشت: در گذشته یکی از سنت‌های پسندیده در بخش طغرالجرد در شب یلدا رفع کدورت‌ها بود به گونه‌ای که با طبخ رشته پلو و آش رشته مخصوص مراسم آشتی کنان به همراه صلح و صفا در خانه یکی از بزرگان سادات برگزار می‌شد.

وی ابراز داشت: بیان خاطرات و انجام فال حافظ از دیگر رسوم شب یلدا در بخش طغرالجرد بود که عموما توسط بزرگان و ریش‌سفیدان انجام می‌شد.

به گزارش فارس: شب چله یا یلدا از غروب آفتاب ۳۰ آذرماه «آخرین روز پاییز» تا طلوع آفتاب روز ۱ دی‌ماه «نخستین روز زمستان» گفته می‌شود.

پایان پیام/۸۰۰۱۲/ب