ارگ راین ، دومین بنای بزرگ خشتی جهان

ارگ راین یکی از بزرگ‌ترین بناهای خشتی جهان است. این بنای تاریخی بزرگ با مساحتی بیش از بیست و دو هزار مترمربع، دومین بنای خشتی بزرگ جهان بعد از ارگ بم است که هرساله میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است. ارگ راین کرمان در جنوب غربی شهر کنونی راین در استان کرمان ایران قرار دارد. این بنای خشتی تا حدودی به ارگ تاریخی بم شبیه‌است و بر بالای تپه‌ای قرار دارد. قلعه راین یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی کهن راین است و بر موجودیت راین قبل از اسلام مهر تأیید می نهد. گفته می‌شود قدمت آن به دوره ساسانیان بر می‌گردد. در تاریخ کرمان، از قلعه راین در قرن اول ه.ق. نام برده شده‌است. قلعه‌هایی با قدمت و سابقه بیشتر در این محل وجود داشته که بر اثر حوادث طبیعی از بین رفته‌اند.

تاریخچه ارگ راین

ارگ راین در دوره نادرشاه افشار محل حکومت میرزا حسین خان راینی و سپس پسرش محمد علی خان در دوره زندیه بوده است. این ارگ باشکوه علاوه بر مکان زندگی حاکم راین، محل زندگی اقوام و نزدیکان حکومتی، تاجران، کشاورزان، پیشه‌وران و دیگر مشاغل نیز بوده است. ارگ راین همچنین محل داد و ستد کاروان‌هایی بوده است که از این منطقه عبور می‌کرده‌اند.

در دوران پس از اسلام، قلعه راین جنبه نظامی و دفاعی داشته و مردمان هنگام خطر و هجوم دشمن به این مکان پناه می‌بردند. در منابع تاریخی آمده است:

زمان یزدگرد سوم، سپاه عرب به فرماندهی مجاشع ابن مسعود سلمی، هنگام فتح ایالت کرمان، نتوانست به قلعه راین که دژی مستحکم بود، وارد شود. در قرن ششم هجری قمری هم جنگ بهرام شاه با ملک ارسلان در نزدیکی همین قلعه به وقوع پیوست که راینی‌ها از قلعه خارج شدند و به نفع ملک ارسلان جنگ را به پایان رساندند.

در طول تاریخ و در اثر حوادث طبیعی و انسانی، بارها آسیب‌هایی به ارگ راین وارد شده است؛ اما با مرمت‌ها و بازسازی‌هایی که روی آن انجام شده، شکوه دیدنی خود را همچنان حفظ کرده است.

علت نامگذاری

ارگ راین نام خود را از شهری که در آن قرار دارد، وام می‌گیرد. راین از دو واژه راه و این به معنی «راه این»، گرفته شده است. برخی نیز می‌گویند «رایین» نام یکی از سرداران بزرگ ایران در زمان ساسانی است که نام وی بر این شهر و ارگ گذاشته شده است.

معماری ارگ راین

نقشه قلعه تقریباً مربع شکل و با چندین برج در اطراف مزین شده‌است . دور تا دور قلعه را حصاری در برگرفته که ارتفاع آن بیش از ده متر است . تنها ورودی قلعه از جبهه شرقی است که با سر در بزرگ و باشکوه به محوطه داخلی راه دارد.
ارگ راین روی تپه‌ای در ارتفاع ۲,۵۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و بر نواحی پیرامون دست‌کم تا شعاع هفت کیلومتری تسلط دارد. این ارگ بیش از ۲۲ هزار متر مربع مساحت و بیش از ۲۷ هزار متر مربع زیر بنا دارد. معماری ارگ راین بی‌شباهت به خواهر بزرگ‌تر خود یعنی ارگ بم نیست و اگر از آن دیدن کرده باشید، متوجه این شباهت خواهید شد. پلان ارگ راین تقریبا مستطیل شکل و ابعاد آن در طویل‌ترین و عریض‌ترین قسمت‌ها ۱۷۰ متر در ۱۴۲ متر است.

ورودی قلعه

ورودی قلعه از جبهه شرقی آن است که با سردر بزرگ و باشکوه به محوطه داخلی راه می‌یابد. در قسمت ورودی جایگاه آهنگران و افرادی که به شغل چاقوسازی و ساخت ابزار فلزی مشغول بوده‌اند، به چشم می‌خورد. سردر ورودی ارگ راین از دو طبقه تشکیل شده و معبر ورودی در طبقه همکف و اتاقک مربع شکلی در بالای در ورودی ساخته شده است. در کف این اتاق مربع شکل که طاق معبر ورودی نیز محسوب می‌شود، دو روزنه چهار ضلعی با ابعاد ۴۰ در ۳۰ سانتی‌متر ایجاد شده تا ورود و خروج افراد را بررسی و کنترل کنند. همچنین، امکان تیراندازی یا ریختن مواد مذاب روی مهاجمان از درون این روزنه‌ها وجود داشته است.

فضای داخل ارگ توسط دو دیوار که ۶ حصار و چهار برج دارد، به سه قسمت اصلی تقسیم شده است و از محله‌ها و بناهای متعددی تشکیل شده که بسیاری از آن‌ها همچنان به مانند گذشته باقی مانده‌اند. در هرکدام از این محله‌ها، صاحبان مشاغل خاصی زندگی می‌کردند. قسمت‌های مختلف این ارگ با پله‌هایی خشت و گلی که برخی مدور هم هست، از هم جدا شده است.

خانه های ارگ راین

صدها خانه خشتی و گلی با کوچه‌‌پس‌کوچه‌های باریک تودر تو، ارگ مرکزی بازار، گذرگاه اصلی، مکتب‌خانه، بارانداز قلعه حکومتی، عامه‌نشین اعیانی، زورخانه، اصطبل و آتشکده از جمله بخش‌های مختلف این مجموعه هستند. کوشک زیبای هشت ‌ضلعی و حاکم‌نشین ارگ از مشهورترین بناهای این قلعه محسوب می‌شوند. بناهای خشتی ارگ راین نیز عموما در دو تا سه طبقه ساخته شده‌اند.

جالب است بدانید که در ارگ راین، راه گریز مخفی پیش‌بینی شده تا ساکنان آن‌ها بتوانند در زمان حمله دشمنان و سقوط دژ از دست مهاجمان فرار کنند. این راه فرار در خانه حاکم در نظر گرفته شده است و به سه قسمت راه داشته است؛ یکی از این مسیرها به بیرون ارگ، دوم به استراحتگاه تابستانی حاکم بر فراز ارگ حاکم‌نشین و سوم به برج شماره هشت و از آنجا به بیرون ارگ راه داشته است.

در نزدیکی ارگ راین حمام و قناتی وجود داشته که در اثر زلزله خشک شده است. بیرون از قلعه نیز اتاقی دیده می‌شود که در گذشته محل قرنطینه افرادی بود که برای اولین بار وارد ارگ می‌شدند و باید یکی دو شب قبل در قرنطینه می‌ماندند یا محل استقرار بیماران بوده است. این اتاق مکان استقرار یگان حفاظت قلعه است.

حصار ارگ راین

این ارگ درون حصاری با ارتفاع بیش از ۱۰ متر و پهنای پنج متر جای گرفته و دورتادور آن خندقی به طول ۱۵۴ متر در جهات جنوب، جنوب شرقی و شرق حفر شده که هم جنبه دفاعی دارد و هم مسیر عبور باران و سیلاب بوده است. دیوار بیرونی ارگ از ۱۲ حصار یا پاره دیوار به طول‌های مختلف تشکیل شده است. بر بالای حصار ارگ، کنگره‌هایی در قسمت فوقانی قرار دارد که مخصوص کمان‌داران بوده است. ارتفاع این کنگره‌ها ۱۲ سانتی‌متر و عرض آن‌ها ۱۱ سانتی‌متر و فاصله هر کنگره تا کنگره بعدی ۲۲ سانتی‌متر است.

ارگ راین دارای ۱۶ برج در گوشه‌ها و میانه حصار بیرونی و درونی است که ۱۵ برج، فضای داخل و بیرون ارگ را تحت مراقبت و کنترل داشته‌اند و از یک برج مادر یا برج شماره یک به‌منظور اطلاع‌رسانی استفاده می‌شده است. تمام این برج‌ها دو طبقه هستند و پله‌هایی از دو سمت دارند که یکی به بالای برج و دیگری به مردگرد و در ادامه به برج بعد می‌رسد. در بدنه همه برج‌های ارگ راین، روزنه‌های دیده‌بانی و تیرکش‌هایی برای دفاع تعبیه شده است. مصالح برج‌ها نیز خشت و چینه است و در پلکان‌ها از چوب برای زیرسازی و لبه پله‌ها استفاده شده است.

نحوه دسترسی به ارگ راین

آدرس : استان کرمان، جنوب غربی شهر راین، خیابان امام، خیابان بیمارستان
برای بازدید از ارگ راین می‌توانید همه روزه غیر از ایام سوگواری رسمی از ساعت ۹ صبح تا ۱۹ مراجعه کنید.