مرجعی موثق برای پژوهشگران و هنرجویان خوشنویسی

فردای کرمان – گروه فرهنگ‌وهنر: کتاب «سبک‌شناسی خوشنویسی قاجار»،تالیف استاد علیرضا هاشمی‌نژاد،هنرمند و پژوهشگر کرمانی اخیرا به چاپ دوم رسیده و به بازار نشر کتاب عرضه شده است. استقبال از این کتاب،خبر خوبی است،چون نوید می‌دهد حوزۀ نقد و پژوهش در خوشنویسی که تا به‌حال مهجور مانده بود،اینک کم‌کم طرفداران و علاقه‌مندان جدی و متناسب با نیازهای امروز،پیدا کرده است.

این کتاب پیش‌تر در نیمۀ دوم سال ۹۳ با مشارکت فرهنگستان هنر،موسسه تالیف،ترجمه و نشر آثار هنری،و دانشگاه شهید باهنر کرمان منتشر شده و همان‌طور که گمان می‌رفت،اینک به عنوان یکی از کتاب‌های مهم حوزۀ خوشنویسی توجه علاقه‌مندان به پژوهش در تاریخ هنر،به ویژه حوزۀ خوشنویسی را جلب کرده است.

هاشمی‌نژاد در دیباچۀ این اثر می‌نویسد:«کتاب دربارۀ خوشنویسی دورۀ قاجار است. شاید بتوان نوعی نقد تحلیلی یکی از دوره‌های پربار خوشنویسی ایرانی دانست. این تحلیل مبتنی بر دو ویژگی مهم سبک‌شناسی و زیبایی‌شناسی ارائه می‌شود،پس به وضوح از حوزۀ تذکره‌نویسی خوشنویسی که قالب رایج در حوزۀ نقد و معرفی خوشنویسی است فاصله می‌گیرد».

مولف در ادامه با اشاره به سخنی از استاد «درویش عبدالمجید طالقانی» که گفته است « نکتۀ جانکاهی است خط‌شناسی»،و از فقدان ضابطه در نقد خوشنویسی گلایه کرده،می‌نویسد:«این سنت نقدناپذیری یا نقدگریزی،آنچنان سخت گریبان خوشنویسی معاصر را گرفته است که تقریبا باعث شده است نقد از حوزۀ خوشنویسی رخت بر بسته و در موارد اندک نیز محدود به نفی و اثبات شود و از تحلیل عاجز باشد».

به این ترتیب،اهمیت این کتاب،تنها در تازگی موضوع و انتخاب دورۀ تاریخی آن نیست،بلکه بیان نوعی نگاه تحلیلی در آثاری مهم و مقایسۀ آن‌ها در زمانه‌ای است که هنوز شیوۀ‌ نقد و تحلیل آثار در دنیای خوشنویسی مسئله است و نه چندان رایج نیست،که بسیار هم دردسرساز است.

مولف این اثر ارزشمند،کتاب را در شش فصل تدوین کرده،و در فصل اول شناخت کلیات تاریخی و فرهنگی دورۀ قاجار را با اهمیت دیده است.

فصل دوم به تعریف اصطلاح‌های خوشنویسی،زیبایی‌شناسی خوشنویسی و سبک‌شناسی خوشنویسی اختصاص دارد.

در فصل سوم،کلیات تاریخ خوشنویسی و پیشینۀ قلم‌های گوناگون تا دورۀ قاجار بررسی می‌شود.

فصل چهارم،دربارۀ جایگاه خوشنویسی در دورۀ قاجار است و فصل پنجم به تحلیل سبک‌شناسی و زیبایی‌شناسی اقلام سته در این دوره می‌پردازد.

و سرانجام،کتاب با تحلیل سبک‌شناسی و زیبایی‌شناسی قلم‌های ایرانی در دورۀ قاجار،در فصل ششم به پایان می‌رسد.  

 در مقالۀ «درآمدی بر کتاب سبک‌شناسی خوشنویسی قاجار»،نوشتۀ محسن رضوی‌فرد دکترای پژوهش هنر و حسن‌علی پورمند استاد دانشگاه تربیت مدرس،که در زمینۀ معرفی و نقد این اثر،در فصلنامه هنر منتشر شده،آمده است:«این کتاب از معدود کتاب‌هایی است که با نگاه تحلیلی به بررسی خوشنویسی پرداخته است و بی‌شک می‌تواند تا همیشه مرجعی موثق برای پژوهشگران و هنرجویان خوشنویسی باشد… درون‌مایۀ اثر حکایت از تجربه،بینش و سواد بالای بصری مولف دارد،و نگارندۀ کتاب به پشتوانۀ همین تجربه توانسته است لایه‌های پنهان قلم‌های رایج دورۀ قاجار را در معرض شناخت مخاطب قرار دهد و گامی مهم در مسیر شناخت‌ حوزۀ خوشنویسی بردارد. رسیدن به چنین نوع توانایی در تحلیل آثار خوشنویسی مسیری صعب و مردافکن دارد و چه بسا تعداد اساتید و پژوهشگرانی که تجاربی این چنین ذی‌قیمت کسب کرده‌اند،به تعداد انگشتان دست هم نرسد».  

این کتاب،همچنین برای علاقه‌مندان به تاریخ هنر،از جنبۀ دیگری هم می‌تواند با اهمیت باشد؛ چون سرشار از تصاویر و معرفی منابعی است که به آسانی در دسترس قرار ندارند و مولف این فرصت را فراهم کرده که مخاطب‌های کتاب،علاوه بر مطالعۀ نقدها و تحلیل‌های مرتبط با موضوع خوشنویسی دورۀ قاجار،با انبوهی از اسناد و مدارک در این حوزه آشنا بشوند.

کلام آخر این‌که،جا دارد از جامعۀ هنری و پژوهشی کرمان گلایه‌مند باشیم که در طول هفت سال گذشته،به منظور رونمایی یا نقد و بررسی این اثر،هیچ تلاش شایسته‌ای انجام ندادند. و دریغ است اگر حالا که این اثر به چاپ دوم رسیده است،باز هم انتشار آن را با سکوت برگزار کنند.