سفیدِ رفته هوا ، نشانده به خاک سیاه

دشت سر سبز شهربابک از مناطق بِکر و خوش مَرتع استان کرمان بود ، حالاپس از ۱۸ سال از آلوده ترین دشت های ایران شده است.

به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای کرمان، درویش ‌خان از دامداران این منطقه ، چند عکس از گذشته جلوی من می گذارد.
آهی می‌کشد و می‌گوید: ببین جونم ،عکس این دشت با آدم حرف می زند، سرسبزی و طراوت را نگاه کن، شیر این گوسفندان را که می خوردی عطری دیگر داشت و گوشت آنها لذت بخش، ازصبح تاشب مراتع فرش زیر پای آنها بود و ما هم دل خوش به این چند تا گوسفند.

هجده سال پیش ، پا به این دشت که می گذاشتی گله های پرتعداد گوسفندان در گوشه گوشه آن خودنمایی میکرد.
بره های کوچک به دنبال مادران خود این سو و آن سو می دویدند، شیر می خوردند واز چَرای خود در دشت پرآب و علف لذت می بردند، ۱۸ سال پیش دشت خاتون آباد در شهربابک اینچنین بود.

اهالی این خطه که عشایرکوچ رو خوانده می شوند، شادمان بودند و شاکر. شادمان از حال و هوای خوش و شاکر به خاطر آنهمه نعمتی که خداوند در دامها و چهارپایانشان قرار داده بود.
گوشت و پوست ، شیر ، ماست ، دوغ ، کره ، کشک ، تلف ودیگر فراورده های لبنی رزق و روزی مردمان این دشتستان بود.
به واسطه فراوانی نعمت ، مردمان شهربابک نه تنها از واررد کردن فراورده های دامی بی نیاز بودند بلکه محصولات لبنی خود را به شهرستانهای اطراف و حتی استانهای دیگر صادر می کردند.

داغِ صنعت بر پیشانی دامها و طبیعت

دراین شهرستان ذخایر عظیمی از مس نیز وجود دارد، سودای استخراج مس از معادن شهربابک موجب شد در سال ۱۳۸۳ کارخانه مس خاتون آباد در این دشت وسیع ساخته شود تا ۳هزار نفر از جوانان منطقه را مشغول به کار کند و سالانه بیش از یکصد هزار تن مس کاتد تولید نماید.
اما دودِ حاصل ازکارخانه ، در خود فلزات سنگینی نظیر مس داشت که با رونق گرفتن تولید، هرروز قد میکشید.

 

 

 

دود سفیدی که جز سیاهی برای طبیعت ارمغانی نداشت. از تخریب و آلوده کردن خاک گرفته تا خشکاندن گیاهان و درختچه ها و تلف کردن دامها

حسین مومنی یکی از دامداران میگوید: از روزی که این کارخانه راه افتاده دامداری ما روز خوش ندیده. چند صدتا از گوسفندانم تلف شده .اکنون در این دشت پهناور ، پیش چشم چوپانان ، گوسفندان یکی یکی به خاک میغلطند ، حتی سگان گله هم جان سالم به در نمی برند.

او می گوید: دو سال پیش اوایل بهار خوشحال بودم که امسال ۷۰ گوسفند به گله ام اضافه می شود و می‌توانم با فروش آنها هم به زندگی سرو سامان بدهم و هم دخترم را به خانه بخت بفرستم ،اما چه کنم که به خاک سیاه نشستم.
می پرسم چرا؟
عکس هایی را ازطاقچه می آورد و نشان می دهد ،حال و روزش را تازه درک می کنم .
چهل گوسفند در طول یک هفته به علت بیماری ناشناخته تلف شده‌اند وسی گوسفند دیگر هم فلج و ناقص به دنیا آمده است .
این دامدار اضافه می‌کند: امسال بیست گوسفندم نیز باور کنید کور به دنیا آمده اند که همه را کشته ودفن کرده ام.

مسمومیت و تلف شدن سالانه هزار و ۲۰۰ دام

در این زمینه مدیر کل امور عشایر استان کرمان آمار تکان دهنده ای از تلف شدن گوسفندان می دهد.
مهندس نیکزادی میگوید: در ۱۵ سال گذشته که اوج مرگ و میر دامها بوده هجده هزار راس گوسفند تلف شده یعنی به طور متوسط سالانه هزار و دویست راس و هر ماه یکصد دام که به این رقم باید سقط ۴۰ هزارجنین را هم اضافه کرد.
مرتضی اسدی دامپزشک معتمد صنایع ملی مس ایران هنگام چال کردن لاشه چندین گوسفند در حضور ما، تایید کرد گوشت و دل و جگر گوسفندانِ زنده ، همه آلوده است ومصرف آنها سلامت شهروندان را به خطر می اندازند.
اگر چه دکتر رشیدی مدیر کل دامپزشکی استان معتقد است تنها کبد گوسفندان آلوده است و گوشت و شیرشان مشکلی ندارد.
به هرحال اگر نگوییم که مردار این گوسفندان وارد بازار میشود اما به یقین می توان گفت: شیر و گوشت گوسفندان آلوده، به سفره های مردم راه می یابد.
متاسفانه دامداران متضرر از فروش این دامها به شهروندان و آوردن آنها به بازارو فروش آنها به نام استانهای دیگر ابایی ندارند.

پرداخت خسارت به دامداران

برای جبران خسارتِ دامداران ، وزارت صنعت و معدن متولیان را موظف کرد به دامدارانی که تا شعاع ۴۰ کیلومتری کارخانه فعالیت داشته اند خسارت پرداخت شود اما شرکت ملی مس ایران مسئولیت تلفات دام را فقط تا شعاع ۱۵ کیلومتری پذیرفت.
علیرضا کمالی جوزم از دامداران منطقه می گوید اگرچه چند سالی خسارت دامداران جبران شد اما حدود ۴ سال است که من و دیگر چوبداران منطقه هرکدام بین ۲۰۰ تا پانصد دام تلف شده داشته ایم که بابت آنها حتی یک ریال دریافت نکرده ایم.

حجت انصاری یکی دیگر از دامداران می گوید: صنایع ملی مس در سال ۹۶ تصویب کرد برای هر دام تلف شده مبلغ یک میلیون تومن بپردازد اما امسال یعنی درسال ۱۴۰۰ قصد دارد بابت هر دام مرده فقط پانصد هزار تومن پرداخت کند که چون با گرانی ها و تورم همخوانی ندارد آن را نمی پذیریم.

به سراغ مدیر مجتمع ذوب مس خاتون آباد رفیتم، مهندس ابراهیمی نسب گفت: صنایع ملی مس ایران چند سال پیش مصوب کرد یک درصد از درآمد مجموعه به خزانه واریز و از آن محل خسارت دامداران پرداخت شود، سودی که با توجه به وضعیت بازار کم و زیاد میشود.
اما دامداران معترض می گویند حتی در زمانی هم که درآمد کارخانه خوب بوده پول چندانی دریافت نکرده اند.
از سوی دیگر مصطفی ایت اللهی موسوی دبیر کارگروه آلایندگی ذوب مس خاتون آباد مدعیست که یک درصد درآمد کارخانه به خزانه درتهران واریز میشود، اما فقط یک دهم مبلغ واریزی برای پرداخت خسارت برگشت داده میشود و این رقم به حدی ناچیز است که جوابگوی خسارت دامداران نیست.

مدیران کارخانه البته به فکر چاره ای اساسی نیز بودند، با نصب فیلتر تصفیه خواستند میزان گازهای سمی را به اندازه قابل قبولی کاهش دهند اما چندان موفق نشدند. (( عده ای معتقدند کارخانه ای که با تکنولوژی چینی سر هم شده باشد بهتر از این نمی شود)).
راه حل دیگر ، ساخت کارخانه اسید سولفوریک درکنار کارخانه ذوب بود تا گازهای سمی و خطرناک را جذب و تبدیل به اسید کند این از قضا طرح خوبی بوداما با تشدید تحریم ها و تنگناهای صادراتی ، تولید و فروش اسید به شکل قابل ملاحظه ای کاهش یافت زیرا تولید و دپوی انبوه اسید مشکلی میشد روی شکلات دیگر.
ساخت آغل های سرپوشیده برای جلوگیری از چَرای دام در مراتع هم از تعهدات صنایع ملی مس شد ولی دامداران را راضی نکرد.
دامداران میگویند: مدیران کارخانه به تعهدات خود برای تامین علوفه عمل نکرده و عملا امکان نگهداری دام در جای سرپوشیده وجود ندارد بنابراین چاره ای نیست جز اینکه دامها را همچنان روانه دشت کنند.

باز شدن پای میراث فرهنگی

اکنون جدال صنعت و طبیعت به اوج رسیده ، آنچه دیده میشود از دامداران اصرار است و از صنعتگران انکار.

برای حل این معضل دهها جلسه و نشست و هم اندیشی برگزار شده ، در آخرین نشست کارگروه رفع آلایندگی کارخانه ذوب مس خاتون آباد مصوب شد صنایع ملی مس ایران آغلهای ۳۰۳دامدار درشعاع آلوده را یکجا بخرد و به این چالش ۱۸ ساله پایان بدهد.

اما اینبار نماینده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بود که عَلَمِ مخالفت بلند کرد، چرا که پای منظر فرهنگی میمند درمیان بود.
روستای صخره ای میمند با قدمت چند هزارساله به علت داشتن نخستین خانه های دستکند ، چندسالیست در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
ثبت این اثر درکنار چندین میراث طبیعی و تاریخی باعث شده نام استان کرمان در دنیا بدرخشد.
حالا رضا ریاحیان مدیر پایگاه جهانی منظر فرهنگی میمند میگوید: طرح خرید دامهای دامداران منطقه خاتون آباد که نزدیکِ روستای باستانی میمند است این روستای زیبا و منحصر به فرد را از فهرست آثار یونسکوخارج میکند.

او استدلال میکند که شیوه اقتصاد معیشتی میمند برپایه کوچ رَوی است و یکی از علل جهانی شدن میمند وجود عشایر کوچنده و زندگی مبتنی بر دامداریست که اگر باخرید دامهای منطقه بساط دامداری برچیده یا تجمیع شود باید منتظر عواقب آن یعنی خروج از فهرست یونسکو باشیم.

اینجاست که که پاسداشت میراث فرهنگی ، همزمان دامداری و صنعتگری کلاف سردر گمی میشود که تاکنون کسی نتوانسته آن را باز کند ، کابوسی میشود که خواب از چشم همه می رباید.
چشمهایی که در بیداری خیره به این دود سفید و سمّیِ کارخانه اند ، دودی سفید با رویی سیاه.

اهالی منطقه البته هنوز امید دارند هم چرخهای کارخانه بچرخد هم رونق به دامپروری بازگردد.
از طرفی سلطانی کارشناس محیط زیست می گوید: طبق مصوبات قبلی برای رفع کامل آلودگی مطالعات آب خاک و گیاهان اطراف کارخانه برای تعیین محدوده آلودگی تا یک ماه آینده تکمیل می‌شود.
شمسی فرماندار شهربابک هم می‌گوید: در این منطقه ده هزار گوسفند رسمی بیشتر نیست اما اکنون چیزی حدود ۵ برابر این تعداد در حال چرا است و چند برابر ظرفیت مرتع گوسفند وجود دارد.
او اضافه می‌کند: اینگونه نیست که این دامداران تا کنون پولی دریافت نکرده باشند ، دامداران وکیل گرفته و شرکت مس تاکنون ۱۴ میلیارد تومان خسارت به آنها پرداخت کرده و مکمل غذایی نیز که باعث کاهش تلفات داده می‌شود به انها تحویل شده است .
سهیلی کارشناس زیست محیطی می‌گوید: اگر همه مسائل مربوط بهزیست محیطی هم اجرا شود این دشت به علت آلودگی صنعتی تا سال ها امکان کشت و زرع نخواهد داشت وسوال اینجاست چرا اینقدر دیر اقدام شده و صدای ما با سالها سکوت به گوش مسئولان رسیده است.
حالا باید منتظر ماند ودید ، در این پرونده که چندین دستگاه به نوعی در آن درگیر شده و هر کدام ساز خودشان را می زنند، تا چه اندازه حق به مردم داده می شود و چگونه محیط زیست پاک و بدون آلایندگی آنها حفظ و ادامه می یابد.
دَشتی اکنون از آلوده ترین دَشتهای کشور شده است.

سفیدِ رفته هوا ، نشانده به خاک سیاه

منبع: صـداوسیـما مرکز کرمان
? سفیدِ رفته هوا ، نشانده به خاک سیاه