ثبت ۱۹۹ ثانیه‌ای زلزله بم از طریق دستگاه‌های شتابنگاری/نصب ۶۰۰ دستگاه جدید در مناطق لرزه‌خیز

به گزارش فت فتو، اسماعیل فرزانگان امروز در نشست تخصصی نوزدهمین سالگرد زلزله بم که در محل سازمان زمین‌شناسی برگزار شد، این زلزله را نقطه عطفی در اقدامات مرتبط با زلزله دانست و افزود: تجربیات گذشته نشان می‌دهد که زمینلرزه‌های بزرگ تاثیر زیادی در جامعه، افکار عمومی و مسوولان دارند، ولی متاسفانه بازخورد آن در طیف‌های مختلف، متفاوت بوده است.

وی به ماموریت‌های شبکه شتابنگاری اشاره کرد و یادآور شد: در اندازه گیری زلزله‌ها دو سیستم لرزه نگاری و شتابنگاری وجود دارد. افکار عمومی بیشتر با سیستم های لرزه نگاری آشنا هستند و م‍ؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران و پژوهشگاه زلزله‌شناسی متولی شبکه‌های لرزه نگاری باند پهن و باند کوتاه هستند.

فرزانگان خاطر نشان کرد: افکار عمومی کمتر با شبکه‌های شتابنگاری آشنا هستند که داده‌های شتاب ناشی از رویدادهای زلزله را به ثبت می‌رساند و آن چیزی که در حوزه مهندسی اهمیت دارد، داده های شتابنگاری است. داده‌های زلزله هر چند که مهم هستند، ولی مهندسان بیشتر بر موضوع شتاب زلزله تمرکز دارند. شتاب نیرویی است که به ساختمان وارد می‌شود؛ از این رو تاکید می شود سازه ها باید سبک ساخته شوند تا در برابر زلزله مقاوم باشند؛ چرا که هر چه شتاب وارد شده به ساختمان ببشتر باشد، نیرویی که به سازه وارد می‌شود، بالاتر است.

رییس شبکه شتابنگاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه موضوع شتابنگاری بعد از زلزله قیر-کارزین اجرا شد و توسعه یافت، خاطر نشان کرد: تقریبا با فاصله ۴۰ ساله در دنیا، شبکه شتابنگاری در ایران راه اندازی شد. اولین شتابنگاری دنیا در دهه ۳۰ میلادی در امریکا ساخته شده و اولین رکورد آن در زلزله کالیفرنیا سال ۱۹۰۳ به ثبت رسید و ما ۴۰ سال بعد در اوایل دهه ۷۰ میلادی با تلاش‌های محققان وارد این حوزه شدیم.

وی ادامه داد: در آن زمان با تلاش محققان چندین دستگاه شتابنگار وارد و در چند نقطه کشور نصب شد که اولین سیستم نیز در آرامگاه بوعلی سینا نصب شد، در حالی که همدان یک شهر لرزه خیز به شمار نمی‌رود. تا زمان انقلاب حدود ۲۷۰ دستگاه شتابنگاری در سراسری کشور عمدتا در شهرهای لرزه‌خیز نصب شد.

به گفته وی، مهمترین رکورد این دستگاه‌ها در قبل از انقلاب، زلزله طبس بوده است و این رکورد همچنان به عنوان یکی از شاخص‌های ثبت شده در دنیا به لحاظ پیشینه شتاب، مدت دوام و محتوای فرکانس، مطرح است. این رکورد در ۳ کیلومتری گسلش سطحی به ثبت رسیده است.

فرزانگان ادامه داد: با وقوع انقلاب و تحریم‌ها و جنگ علیه ایران، تعداد دستگاه‌های شتابنگاری کاهش یافته و تعدادی از دستگاه‌های شتابنگاری موجود نیز در ایستگاه‌های مرزی به دلیل جنگ از بین رفته‌اند.

وی یادآور شد: این روند تا زلزله رودبار ادامه یافت. در این زلزله، دستگاه شتابنگاری به دلیل این رخداد لرزه‌ای از بین رفت و نزدیکترین رکورد ما از این زلزله از ایستگاه “آب بر” بوده است. بعد از این زلزله بود که توانستیم با اخذ وام از بانک جهانی، حدود ۱۲۳۸ دستگاه شتابنگاری را از امریکا خریداری کنیم.

به گفته وی، کمپانی‌های تولیدکننده دستگاه‌ها محدود به کشورهای امریکا، کانادا، سوئیس، انگلستان، ژاپن و ایتالیا می‌شود و از سوی دیگر بازار این دستگاه‌ها نیز محدود است و از لحاظ اقتصادی به صرفه نیست که هر کشوری خودش اقدام به ساخت این نوع سیستم‌ها کند.

فرزانگان خاطرنشان کرد: از تعداد ۱۲۳۸ دستگاه شتابنگار خریداری شده تا سال ۱۳۷۲، تعداد ۱۰۰ دستگاه نصب شد و اولین رکورد این دستگاه‌ها مربوط به زلزله سفیدابه می‌شود. به طور کلی می‌توان گفت توسعه علوم مهندسی زلزله بدون وجود این دستگاه‌ها میسر نخواهد شد و در حال حاضر ۲ هزار دانشجو در رشته‌های مختلف در مقاطع ارشدی و دکتری از داده‌های این شبکه برای پایان نامه‌های خود استفاده کرده‌اند.

داده‌گیری از زلزله بم

رییس شبکه شتابنگاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، با اشاره به داده‌های شتابنگاری در زلزله بم، گفت: دستگاه شتابنگاری در فرمانداری بم قبل از انقلاب نصب شده بود که تا قبل از زلزله بم تنها ۳ رکورد به ثبت رسانده بود که عمدتا مربوط به زلزله های دور بوده است و هیچ رکوردی از سال ۵۴ تا زلزله بم از نزدیکی مناطق لرزه خیز بم ثبت نکرده بود.

وی اضافه کرد: ارتباط دستگاه شتابنگاری بم با اپراتور از طریق دایل آپ و خط تلفن بود و در زمان زلزله بم ۴۷ ایستگاه فعال شتابنگاری در استان کرمان داشتیم.

فرزانگان، خاطر نشان کرد: ما امیدی نداشتیم که در زمان وقوع زلزله بم، این دستگاه، رکوردی را با ثبت رسانده باشد، ولی با استخراج اطلاعات آن متوجه شدیم که این سیستم ۵۳ دقیقه قبل از زلزله ۶.۶، یک پیش زلزله را به ثبت رسانده بود که همین امر موجب شده بود برخی از مردم از خانه‌ها خارج شوند. تنها رکورد مستند از یکی از پیش لرزه‌ها، همین پیش لرزه ۵۳ دقیقه قبل از زلزله اصلی است که توسط دستگاه شتابنگاری مستقر در فرمانداری بم به ثبت رسیده است.

وی با بیان اینکه فاصله کانونی زلزله تا ایستگاه شتابنگاری ۱۲ کیلومتر است، ادامه داد: حدود ۱۹۹ ثانیه طول رکوردی است که دستگاه ما از زمینلرزه بم به ثبت رسانده است، به این معنی که زمانی که زلزله رخ داده و دستگاه شروع به کار کرده و تا زمانی که دستگاه به حالت غیر فعال برسد، ۱۹۹ ثانیه فعالیت داشته و در این مدت شهر بم در حال لرزه بوده است.

به گفته وی، رکورد اصلی زلزله بم خود دارای تعدادی پسلرزه بوده که بلافاصله بعد از زمینلرزه اصلی روی داده است که باعث شده طول نگاشت ثبت شده در ایستگاه بم به بیش از ۳ دقیقه برسد.

فرزانگان، خاطر نشان کرد: پس از زلزله بم نسبت به خرید ۱۵۰ سنسور و دستگاه CMG۵TD در سال ۸۵ اقدام شد، ضمن آنکه داده‌های مربوط به زلزله زرند در ۴ اسفند سال ۸۳ با ۳۱ شتابنگاشت، زمینلرزه‌های اهر ورزقان در ۲۱ مرداد سال ۹۱ با ۱۳۱ شتابنگاشت و زلزله سر پل ذهاب در ۲۱ آبان ۹۶ را به ثبت رساندیم. به طور کلی در بازه زمانی پس از زمینلرزه بم تا زمینلرزه سر پل ذهاب تعداد ۷۵۲۹ رکورد توسط شبکه شتابنگاری ثبت شده است.

زلزله سر پل ذهاب

فرزانگان با اشاره به زلزله سر پل ذهاب، گفت: رکوردهای این رویداد از طریق دستگاه‌های شتابنگاری خریداری شده به ثبت رسید.

وی اضافه کرد: در خصوص این زلزله گزارش‌های متعددی منتشر و ادعا شد که رومرکز این زلزله در سلیمانیه عراق بوده است و بعد اعلام شده رومرکز این زلزله نزدیک ازگله بوده و این شهر خراب شده است و همچنان این زلزله به نام زلزله ازگله معرفی می‌شود.

فرزانگان خاطر نشان کرد: این در حالی است که با اندکی تاخیر که با دستگاه‌های شتابنگاری ارتباط برقرار کردیم، مشاهده شد شتاب این زلزله در سر پل ذهاب بسیار بالا است و اگر رومرکز این رخداد لرزه‌ای در ازگله و عراق باشد، نباید شتاب زلزله در سرپل ذهاب به این میزان بالا باشد؛ از این رو ما اعلام کردیم که بیشترین خرابی در سرپل ذهاب است و عملا هم همین بوده است.  

خرید دستگاه‌های جدید شتابنگاری

رییس شبکه شتابنگاری گفت: در سال‌های اخیر ما با دستگاه‌های قدیمی شتابنگاری مشکلاتی داشتیم و با مذاکراتی که صورت گرفت، در سال ۱۳۹۷ اقدام به خرید دستگاه شتابنگاری شد و طی آن قرارداد خرید ۸۸۰ دستگاه منعقد شد که تاکنون ۷۳۰ دستگاه شتابنگاری به کشور وارد شده و از این تعداد تاکنون ۶۰۰ دستگاه در کشور نصب شده است.

به گفته وی تعدادی از این دستگاه‌ها در ایستگاه‌های قدیمی جایگزین شده و تعدادی از آنها در مناطق لرزه‌خیز فاقد دستگاه شتابنگاری نصب شده است.

انتهای پیام