بررسی تنش آبی در «سرزمین چشمه‌سارها»/ توان خودپالایی رودخانه‌ها با پسماند‌ صنایع کاهش یافت

نذیر کرمان – حسین بوذری؛ «سرزمین چشمه‌سارها و رودخانه‌های وحشی» این لقب دهان پرکن و پرطمطراق متعلق به کهگیلویه و بویراحمد است، استانی که با وجود بارندگی بیش از دو برابری میانگین کشوری هنوز با تنش آبی مواجه است و مردم این استان با کم‌آبی بی‌رحمانه‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند.

اکنون کهگیلویه و بویراحمد با بارشی معادل ۱۱ میلیارد متر مکعب و هشت و نیم میلیارد متر مکعب رواناب رتبه سوم کشور را در میزان بارندگی به خود اختصاص داده است.

براساس آمارها، کهگیلویه و بویراحمد دومین استان تولیدکننده آب در کشور بوده به‌طوری‌که بیش از ۱۰ درصد ظرفیت آب کشور در این استان قرار دارد.

با تمام این شرایط، زنگ خطر کم‌آبی در تابستان برای شهرها و روستاهای استان کهگیلویه و بویراحمد به صدا درآمده، این در حالی است که سد کوثر گچساران مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین سد در استان کهگیلویه و بویراحمد است که آب آشامیدنی بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جمعیت در جنوب کشور شامل کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، خوزستان، هرمزگان و فارس را تأمین می‌کند.

خبرنگار نذیر کرمان در ادامه بررسی دلایل بحران آب در کشور به‌خصوص حوضه زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی در قالب پرونده «آب در مسیل بحران» این بار با موضوع «سد گچساران» و تنش آبی در استان کهگیلویه و بویراحمد گفت‌وگویی را با علی مهبودی مهندس عمران، پژوهشگر حوزه آب و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی ترتیب داده است که مشروح این گپ و گفت در پی می‌آید:

افزایش سطح فرهنگی در رابطه با نحوه مصرف آب

آنا: همانطور که می‌دانید کم‌آبی و خشکسالی تهدیدی جدی برای حوزه سلامت و بهداشت به شمار می‌رود؛ به‌خصوص که معیشت کشاورزان هم به این موضوع گره خورده، وضعیت کنونی کمبود آب در کشور را ناشی از چه می‌دانید؟

مهبودی: کمبود آب به چند عامل برمی‌گردد، نخست شرایط اقلیمی کشورمان و دوم کاهش نزولات جوّی و این عامل موجب شده در کشور به‌خصوص استان کهگیلویه و بویراحمد با تنش آبی مواجه باشیم.

از سویی افزایش جمعیت، افزایش سطح رفاه جامعه و پیشرفت تکنولوژی در تنش آبی مؤثر بوده و همه این عوامل دست به دست هم داده تا کشور با کمبود مواجه شود؛ البته عوامل انسانی هم در کمبود آب دخالت داشته است، در حالی که می‌توان با مدیریت درست آب از تنش آبی جلوگیری کرد.

آنا: براساس یک پژوهش ۴۵ کشور در معرض جدید خشکسالی قرار دارند و ایران هم از این قاعده مستثنی نیست، به‌طوری که اعلام شده تا ۳۰ سال آینده خشکسالی به اوج می‌رسد و تا ۳۵ سال هم تداوم خواهد داشت، راهکار علمی برای مقابله با این بحران فراگیر چیست؟

مهبودی: مهم‌ترین راهکار، افزایش سطح فرهنگی جامعه دررابطه با نحوه صحیح مصرف آب و سایر مایحتاج زندگی است.

اصلاح الگوی کشت در کشور، تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی، استفاده بهینه از رواناب سطحی، دستیابی به تکنولوژی پیشرفته تصفیه فاضلاب و آبشیرین‌کن‌ها و اصلاح سیستم‌های انتقال آب می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.

از اهداف تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی، کنترل و مهار سیلاب‌ها و ذخیره مقدار مازاد آنها، استفاده از ظرفیت مخزن زیرزمینی برای ذخیره آب مازاد در فصل غیرزراعی، جلوگیری از پدیده نشست زمین، مقابله با پدیده هجوم آب‌های شور، حذف آلودگی‌های میکروبی و باکتریولوژیک در اثر حرکت در محیط‌های متخلخل، به تعادل رسانیدن وضعیت آبخوان‌ها در دشت‌های با بیلان منفی و حفظ انرژی گرمایی زمین است.

با تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی هم می‌توان با پدیده نشست زمین مقابله کرد.

آنا: راهکار‌های علمی شما برای عبور ایران از بحران آب در ۳۰ سال آینده چیست؟

مهبودی: حذف یارانه آب شرب، صنعت و کشاورزی در کشور می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.

نزدیک شدن بهای آب به قیمت واقعی آن نیز راهکار علمی برای عبور ایران از بحران آب است.

آنا: تأثیر پالایشگاه و پتروشیمی‌ها را در گرم شدن زمین و در نهایت آلودگی و کم‌آبی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مهبودی: صنایع به‌طور کلی منجر به گرم شدن زمین و در نتیجه افزایش تقاضای آب و کم‌آبی خواهند شد.

پسماند‌های ناشی از صنایع نیز توان خودپالایی رودخانه‌ها را کاهش داده و در نتیجه منجر به افزایش آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شوند.

باید رواناب‌های بالادست به سد گچساران هدایت شوند

آنا: سد کوثر گچساران مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین سد در استان کهگیلویه و بویراحمد است که آب آشامیدنی بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جمعیت در جنوب کشور شامل کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، خوزستان، هرمزگان و فارس را تامین می‌کند، برای حفظ این سد از بحران کم‌آبی چه تمهیداتی باید اندیشیده شود تا به سرنوشت زاینده‌رود، تالاب بین‌المللی گاوخونی و … دچار نشود.

مهبودی: آبخیزداری در حوضه‌های آبریز بالادست این سد (جلوگیری از تخریب مراتع، جنگل‌ها، ساخت و سازو جلوگیری از چرای بی‌رویه دام) یکی از راه‌های افزایش عمر این سد از طریق کاهش مقدار رسوب وارده به آن است.

با هدایت صحیح رواناب بالادست به سد گچساران می‌توان از کم‌آبی آن جلوگیری کرد. با آزادسازی و تخصیص بهینه آب از این سد با استفاده از روش‌های جدید بهینه‌سازی می‌توان به آینده سد گچساران امیدوار بود.

آنا: کهگیلویه و بویراحمد دومین استان تولیدکننده آب در کشور است، به‌طوری‌که ۱۰ درصد ظرفیت آب کشور در کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد، اما با بحران آب مواجه شده، دلیل این بحران را چه می‌دانید؟

مهبودی: تولید آب در استان کهگیلویه و بویراحمد رخ می‌دهد؛ این استان دارای حوضه‌های آبریز بوده، اما خروجی آن در استان‌های دیگر مشاهده می‌شود.

با توجه با اینکه کهگیلویه و بویراحمد دیرتر از سایر استان‌ها برای احداث سد و جلوگیری از خروج آب‌ها به استان‌های دیگر اقدام کرده، بنابراین کم‌آبی در این استان اتفاق افتاده است.

عواملی مانند نبود فرهنگ صحیح استفاده از آب (مانند بسیاری از استان‌های کشور)، ناکارآمدی، فرسوده بودن و هدررفت در سیستم توزیع آب دلیل این بحران است.

آنا: برداشت‌های بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی خطر بروز خشکسالی و بحران‌های زیست محیطی را در کهگیلویه و بویراحمد تشدید کرده، برای مقابله با این مسئله چه راهکاری دارید؟

مهبودی: نخست اینکه باید از رواناب سطحی استفاده بهینه‌ای صورت بگیرد، آب‌های زیرزمینی تغذیه مصنوعی و احداث سد‌های زیرزمینی از دیگر راهکارهاست.

اصلاح الگوی کشت، کنتورگذاری روی چاه‌های آب، پلمب کردن چاه‌های بدون مجوز، تغییر الگوی اشتغال استان کهگیلویه و بویراحمد از کشاورزی به سایر صنایع از دیگر راهکارهای مقابله با مسئله کم‌آبی است.