ارگ بم ، بزرگترین بنای خشتی جهان

ارگ بم ( بزرگترین بنای خشتی جهان ) که بیش از دو هزار سال است در قلب کویر ایران قد برافراشته است. ارگ بم بزرگ‌ترین مجموعه خشتی و گلی جهان است که طی دوره‌های مختلف تاریخی ساخته شده و گسترش یافته است. ارگ بم تاریخی پس از زلزله سهمگین زمستان سال ۱۳۸۲ در شهر بم و تلاش کارشناسان ایرانی برای تهیه پرونده ثبتی آن به طور اضطراری، در جریان بیست و هفتمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به طور هم‌زمان در فهرست میراث جهانی و فهرست میراث جهانی در خطر ثبت شد.

در فاصله زلزله بم و ثبت ارگ و منظر فرهنگی شهر بم در فهرست میراث جهانی. بسیج کارشناسان جهانی و بین‌المللی به یاری کارشناسان ایرانی آمد.افرادی چون فرانچسکو باندارین، رئیس کمیته میراث جهانی، کوچیرو ماتسور، رئیس یونسکو، وزیر فرهنگ فرانسه، رئیس وقت ایکوموس و بسیاری دیگر از کارشناسان و مقامات فرهنگی جهان برای بررسی این اثر تاریخی به بم سفر کردند.

شهر بم

بم با کوه‌های مرتفع و آب‌های زیرزمینی سرشار در ۱۹۳ کیلومتری جنوب شرقی کرمان واقع است. این شهر به همین دلیل دو نوع آب و هوای سرد کوهستانی و آب و هوای گرم و خشک دارد.شهر بم یک از کهن ترین مراکز شهرنشینی ایران است. تپه‌های تاریخی بیدرون در ۱۰ کیلومتـری شمال و تل آتشی در دارستان در فاصله ۳۰ کیلومتری شرق بم که متعلق به هزاره‌های دوم تا چهارم قبل از میلاد مسیح است گواه این قدمت تاریخی است.
زندگی در بم واطراف آن از شش هزار سال قبل شکل گرفته و در دورانی از تاریخ در مکانی که ارگ نامیده می‌شد تمرکزی به وجود آمد.

بم به علت قرار گرفتن در مسیر یکی از مهمترین شاهراه‌های بین المللی عهد باستان راه ادویه نام گرفته بود که از شعب اصلی و مهم راه ابریشم محسوب می‌شد. راه تجارت بین شرق و غرب که اهمیت استراتژیک مهمی داشته است.
صنعت ابریشم بافی به احتمال قوی از چین و از طریق جاده ادویه (ازطریق هند) به بم رسیده بود.
شهرهای بزرگی مانند نرماشیر، ریگان، دارزین و سنا در منطقه وجود داشته که این شهرها تا قرن ششم هجری از آبادانی فراوان برخوردار بوده‌اند و در دوره‌های بعدی از بین رفته‌اند. علاوه برارگ بم آثار باقیمانده از این شهرها و قلعه‌های باستانی با عظمت دیگری مانند قلعه های پیرماه شاه ( افضل آباد)، قلعه جمالی، دارستان، قلعه (قلعه شهید)، قلعه نعیم‌آباد و آثاردیگری در منطقه مشاهده می‌شود که نشان از تمدن کهن و آبادانی منطقه دارد.

تاریخچه ارگ بم

درباره قدمت ارگ بم حدس‌ و گمان‌های زیادی وجود دارد؛ به‌طوری که برخی آن را به دوره هخامنشی و عده‌ای به دوره اشکانی نسبت می‌دهند. علاوه بر این، قدمت تعداد زیادی از بناهای موجود در آن به دوره تیموری تا قاجار تعلق دارد. بر اساس نوشته‌های تاریخی نظیر حدودالعالم و تاریخ وزیری، سابقه تاریخی این ارگ به دو هزار سال پیش می‌رسد که شواهد فراوان از جمله تعدادی خشت در خانه حاکم و خانه رئیس سربازخانه و همین طور وضعیت پلان مرکزی گواهی بر این ادعا هستند.

در اصل، لایه‌های ساختمانی متعدد روی دیوارها و بخش‌هایی از ارگ نشان‌دهنده انجام ساخت‌وسازهای پی‌درپی در ادوار مختلف بوده است. یکی از مواردی که به تخمین زمان ساخت بناها کمک می‌کند، معماری آن‌ها است؛ برای نمونه، ایوان مساجد آن از نظر ابعاد و مقیاس به سازه‌های قرن چهارم تا هفتم یعنی دوره سامانیان تا سلجوقیان شباهت دارد. همین طور طاق ورودی ارگ بم، یادآور سبک دوران ساسانی است و به همین دلیل ساخت آن را به این دوره نسبت می‌دهند.

با توجه به بررسی‌هایی که در پایتخت پارتیان یعنی شهر پارتانیسا در عشق آباد انجام شده است و دارای معماری مشابه ارگ بم است، می‌توان به این نتیجه رسید که این شهر قلعه به اواخر دوره پارتیان و اوایل دوره ساسانیان تعلق دارد.

اسناد مکتوبی در رابطه با لشکرکشی‌های اولین شاه ساسانی، اردشیر بابکان، در اواخر دوران اشکانی به منطقه بم وجود دارد؛ اما این همه ماجرا نیست و متونی راجع به بناهای تاریخی اطراف ارگ بم در دوره ساسانی و حتی قبل از آن در دست است. یکی از این موارد شاهنامه است که در آن به حمله اردشیر بابکان به دژی موسوم به «کجاران» برای شکست پادشاه هفتان بوخت (هفتواد) اشاره دارد. دژ هفتواد نخستین پایه‌های قلعه‌ بم بوده است و ظاهرا روی کوهی قرار دارد که ارگ بم کنونی روی آن خودنمایی می‌کند.

ارگ بم پس از اسلام

در نوشته‌های دوران پس از اسلام می‌توان ردپای بم و قلعه‌ بم را مشاهده کرد؛ به‌خصوص که در این دوران مسجد جامع و مسجد پیامبر (ص) و همین طور یک حسینیه‌ با ایوانی دو طبقه و سه منبر خشتی در آن ساخته شد. طبق نظر کارشناسان، دو برجی که در طرفین ورودی و هشتی ارگ وجود دارند، متعلق به عصر صفوی هستند.

مورخان قرون سوم و چهارم هجری قمری نظیر ابن خردابه و قدامه بن جعفر از شهر بم و ارگ آن سخن گفته‌اند. یعقوب لیث صفاری که بنیان‌گذار دودمان صفاریان بود، پس از غلبه بر آخرین حاکم سلسله طاهریان، او را اسیر و به قلعه‌ بم تبعید کرد. علاوه بر این، در نوشته‌های تاریخی آمده است که ارگ بم از اوایل ورود اسلام به ایران تا عصر قاجار به‌عنوان پناهگاه شورشیان استفاده می‌شد. حاکم فارس نیز پس از آنکه در سال ۲۹۷ از سردار خلیفه در شیراز شکست خورد، به این قلعه پناه برد.

نصرت ملک در سال ۶۹۶ هجری قمری در قلعه‌ بم تحصن می‌کند و امیر مبارزالدین از سلاطین آل مظفر موفق می‌شود که پس از چهار سال وارد آن شود. پس از این اتفاق، ارگ بم رو به تخریب و ویرانی می‌رود تا اینکه شجاع الدین خراسانی آن را بازسازی می‌کند. در زمان شاه سلطان حسین صفوی در سال ۱۱۰۵ هجری قمری و پس از حمله محمود افغان به ایران، اشرف افغان به سلطنت می‌رسد و بر شهرهایی نظیر نرماشیر، رفسنجان و شهر بم تسلط می‌یابد.

لطفعلی‌خان زند پس از شکست از آقامحمدخان قاجار در سال ۱۲۰۹ هجری قمری، به قلعه‌ بم می‌گریزد. آقامحمدخان با ورود به قلعه دستور کشتن و سربریدن ۶۰۰ اسیر را می‌دهد. ۳۰۰ نفر این سرها را به بم می‌برند که متعاقبا حاکم بم سر این افراد را نیز قطع می‌کند و با همه سرها مناره‌ای در شهر برپا می‌کند.

حدود ۱۵۰ سال پيش، ساكنان ارگ این محل را ترک می‌کنند و در نخلستان‌ها و باغ‌های خارج از شهر ساکن می‌شوند.

معماری ارگ بم

مجموعه ارگ بم، شامل شهر قدیم و قلعه، قریب به ۲۰ هکتار (طول ضلع غربی ارگ ۵۲۰ و عرض آن ۴۳۰ متر است) وسعت داشت و مسافت ارگ و قلعه، قریب ۶ هکتار بود.
دورتادور قلعه خندقی های عمیق وجود داشت که آن را از یورش‌ها مصون می داشت. ۳۸ برج دیده‌بانی در فواصل معین روی باروهای قلعه قرار داشتند.
درمیان قلعه عمارت حاکم نشین برروی صخره ای طبیعی بنا شده بود که دارای پنج طبقه بود و همگی از خشت و گل.
ستون‌ها و قوس‌ها باقی مانده در قلعه بم، مغازه های نانوایی، روغنگیری و قفسه های خشتی در بازار قلعه نشان از رونق گذشته آن داشت.
در دوره اسلامی، دو مسجد با نامهای مسجد جامع و مسجد حضرت محمد و حسینیه شامل یک صحن، یک ایوان دو طبقه قرینه هم و چند اتاق در ارگ تاریخی بم ساخت شده بود که همه آن‌ها در جریان زلزله نابود شد.
در ارگ بم یک زورخانه به شیوه سایر ورزشگاه‌های سنتی از چهار ایوان، یک گنبد و گود نیز وجود داشت که آن‌ها نیز ویران شد.
ارگ بم تنها یک ورودی داشت که طاق ورودی آن قابل مقایسه با قوس‌های دوره ساسانی بود. لطفعلی‌خان زند در همین قلعه به وسیله محمدعلی خان زابلی حاکم قلعه بم دستگیر شد. آخرین محاربه در اصطبل همین قلعه روی داده بود.
ارگ بم تا سال ۱۲۵۴ هـجری قمری و غائله آقاخان محلاتی مسکونی بود.

بخش های مختلف ارگ بم

شکل هندسی قلعه بم به‌صورت مربع مستطیلی با عرض ۲۰۰ و طول حدود ۳۰۰ متر است که از دو بخش علیا و سفلا تشکیل می‌شود. در واقع، دو بخشی‌بودن سازه‌ها را می‌توان مهم‌ترین ویژگی‌ معماری این مجموعه دانست که ارگ اصلی و اطراف آن را برای امور حکومتی (بخش علیا) و بخش‌های دیگر را به‌عنوان مناطق رعیت‌نشین (بخش سفلا) در نظر گرفته بودند.

قسمت‌های اصلی ارگ بم شامل دروازه اصلی، بازار، میدان تکیه، مجموعه میرزا نعیم، مسجد جامع، مسجد پیامبر (ص)، حمام، عمارت چهار فصل، دروازه حصار دوم، مدرسه یا خانقاه، کاروان‌سرا، زورخانه، اصطبل، قورخانه، خانه حاکم، چاه اصلی ارگ، دروازه کت کرم و زندان، محل آسیاب بادی، بقایای محله قدیم و غلام محل یا کنای محله می‌شود. بنای فعلی قلعه بم در دوران مختلف دستخوش تغییرات و مرمت‌هایی شده و تاثیر معماری دوره اسلامی در آن مشهود است؛ هرچند که قدمت بخش‌هایی از آن قطعا به پیش از اسلام برمی‌گردد.

بخش علیایی و سفلایی

بخش حکومتی در شمال ارگ قرار دارد و از بخش‌هایی نظیر دژ نظامی، خانه حاکم، حمام، سربازخانه، چاه آب، عمارت چهار فصل، اصطبل، برج اصلی، بنای آسیاب بادی، دروازه و برج و بارو تشکیل شده است. حاکم‌نشین درست بعد از دروازه دوم جای گرفته است که بالای کوه و در سراشیبی قرار دارد. در این محل یک اصطبل به چشم می‌خورد که در محوطه آن چاه آب و آب‌انبار تعبیه شده است. پس از اصطبل به خانه رئیس قشون و سربازخانه می‌رسید. یک سنگ آسیاب بادی متعلق به دوره قاجار در برج جنوب غربی دیده می‌شود که تنها آسیاب بادی در منطقه بم است.

عمارت چهار فصل که در بخش حکومتی قرار دارد، یکی از مرتفع‌ترین بخش‌های قلعه به شمار می‌رود که حمام در پشت آن جای گرفته است. از پشت عمارت چهار فصل مسیری به دروازه کت کرم وجود دارد که ظاهرا برای فرار افراد دارالحکومه در شرایط بحرانی پیش‌بینی شده بود.

عمارت چهار فصل که برای اداره شهر و صدور حکم استفاده می‌شد؛ سه طبقه دارد که معماری طبقه‌های آن کاملا از هم متمایز است. با توجه به طاق‌بندی‌ها، شکل و فرم قوس‌ها و مصالح آن می‌توان نتیجه گرفت که قدمت طبقه پایین بیشتر است. ویژگی‌های این بخش، عناصر معماری ساسانی و اشکانی را در ذهن تداعی می‌کند و شاید بتوان آن را به قلعه‌ای نسبت داد که پس از شکست هفتواد، به دستور اردشیر ساخته شد.

تا حدود ۸۰ سال قبل یعنی در اواسط دوره قاجار، زندگی در این قلعه جریان داشت و از حاکم‌نشین برای ژندارمری و مرکز قشون نظامی استفاده می‌شد.

بخش رعیت‌نشین که با حصاری بلند از بخش حکومتی جدا شده است، قسمت‌های مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به بنای سردروازه، ورودی اصلی شهر، مسیر ورودی به دژ و بازار، مدرسه (خانقاه)، زورخانه، ساباط، میدان تکیه، مسجد جامع، مسجد پیامبر (ص)، حمام، اصطبل، بنای میراخور و مناطق مسکونی و ساختمان‌های عمومی اشاره کرد.

زورخانه ارگ مشابه ورزشگاه‌های سنتی شامل یک گنبد، چهار ایوان و گود می‌شود. یک کوچه سرپوشیده نیز در این قلعه وجود دارد که به‌عنوان ساباط جهودها معروف است.

اصطبل

محوطه‌ اصطبل که برای نگهداری از حدود ۲۰۰ اسب ظرفیت داشته، در مدخل دروازه دوم شهر قرار گرفته است که هنوز آخورها و حوض آب آن وجود دارد. این اصطبل که از زیباترین بناهای ارگ به حساب می‌آید، مزین به گچبری‌های دوره مغول و تیموری است.

خندق

وجود خندقی در اطراف قلعه بم، برای افزایش قدرت دفاعی قلعه و مقابله با دشمنان بوده است که از هوش و ذکاوت معماران ایران باستان حکایت دارد؛ به‌ویژه که آن را در مسیر یک نهر روان حفر کرده بودند.

برج و بارو

برج و باروی بسیار بزرگی، قلعه بم را احاطه کرده است؛ به‌طوری که ۲۹ برج دیدبانی بلند با فواصل نامعین بر فرازونشیب تپه‌های این محل خودنمایی می‌کنند. ویژگی جالب برج‌های دیدبانی، روزنه‌هایی ذوزنقه‌ای شکل برای رصد شهر هستند که میدان دید نگهبانان را گسترده می‌کرد و به‌گونه‌ای طراحی شده بودند که امکان عبور تیر و مصدومیت نگهبانان را بسیار محدود می‌کردند. ۷۶ برج نگهبانی نیز در سطح شهر در نظر گرفته شده بود.

حصارها

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد ارگ بم را می‌توان چهار حصار آن دانست. نخستین حصار که ۱۸ متر ارتفاع دارد، مردم را از هجوم دشمن محافظت می‌کرد و پهنای آن در برخی نقاط از ۶ متر فراتر می‌رفت. در بخش‌هایی از این حصار، برج‌های دیده‌بانی تعبیه شده بود تا علاوه بر تقویت و استحکام حصار، محلی برای استراحت ماموران و نگهبانان باشد. دور حصار بیرونی ارگ با یک خندق احاطه شده بود.

خانه ها

خانه‌های ارگ بم به سه دسته خانه‌های عادی، نیمه اعیانی و اعیانی تقسیم می‌شوند. خانه‌های کوچک‌تر به افراد فقیر تعلق داشت و دارای دو تا سه اتاق بود. خانه‌هایی با سه تا چهار اتاق که برخی از آن‌ها دارای ایوان بودند، به طبقه متوسط جامعه اختصاص داشتند. جالب اینکه خانه‌های اعیانی مجهز به اندرونی و بیرونی، چاه آب، اصطبل و حمام خصوصی بودند. خانه حاکم ارگ واقع در ارتفاع ۶۱ متری، از دو بخش تابستان‌نشین و زمستان‌نشین تشکیل می‌شد.

خانه‌های رعیت‌نشین روی زمین مسطح کنار کوه بنا شده‌اند که برخی از آن‌ها به‌دلیل داشتن بخش‌هایی نظیر بیرونی و اندرونی، ایوان، بادگیر، محل نگهداری اسب و احشام و غیره از اهمیت خاصی برخوردارند. تقریبا اکثر این خانه‌ها به یکدیگر متصل هستند و به هم راه دارند.خانه‌هایی در این قلعه وجود دارد که بدون توجه به مقاومت و باربری ستون‌ها در دو طبقه ساخته شده‌اند که این موضوع از افزایش جمعیت در دوره‌هایی از تاریخ حکایت دارد. علاوه بر این، تضادهایی در وسعت و استقامت خانه‌ها مشاهده می‌شود.

دروازه‌ها

دروازه‌های شهر مطابق با نیازهای طبقاتی و دفاعی ساخته شده‌ بودند و حصار اولیه شهر مشتمل بر چهار دروازه بزرگ بود.دروازه ارگ به بازاری به طول ۹۰ متر می‌رسد که هنوز می‌توان آثار دکان‌های آن را مشاهده کرد. در شمال قلعه و در محله کت ‌کرم (خانه‌ کرم)، بقایای دروازه‌ دوم به چشم می‌خورد که ظاهرا پس از ساخت حصار قلعه، مسدود شده است.دروازه‌ها طوری طراحی شده بودند که پس از بسته‌شدن ورودی آن، امکان ورود هیچ حیوان و انسانی به آن وجود نداشت. ضمن اینکه وجود باغ‌ها، چاه آب و حیوانات اهلی در داخل قلعه این امکان را به مردم می‌داد تا برای مدت طولانی بتوانند در پشت دروازه‌های بسته زندگی کنند.

مسجد جامع

مسجد جامع، یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین سازه‌های ارگ است که برای مردم شهر بم اهمیت زیادی داشت و از همین رو در روزهای دوشنبه و جمعه در این مکان شمع روشن و نذر می‌کردند تا نیت‌شان برآورده شود. در زمان مرمت ارگ بم، جعبه‌های شمعی با شمع‌هایی در آن کشف شد که قدمت‌شان به دوران پیش از انقلاب برمی‌گشت.تا پیش از روی کار آمدن صفویه، از محل مسجد پیامبر (ص)، مسجد جامع و حسینیه برای عرضه و نشان‌دادن اجناس تجار استفاده می‌شد.

عجایب ارگ بم

بادگیرها

یکی از نکته‌های عجیب زندگی در ارگ بم این است که مردم آن روزگار چطور از پس هوای بسیار گرم این منطقه برمی‌آمدند؟ در واقع در معماری هر یک از عمارت‌ها، بادگیری تعبیه شده بود که باد را به درون سازه هدایت و همچون یک کولر طبیعی عمل می‌کرد. جالب اینکه در عمارت‌های بزرگ‌تر و مهم‌تر، از بادگیرهای چهارسازه‌ای و در عمارت‌های کوچک‌تر از بادگیرهای تکی استفاده می‌کردند تا باد از جهات مختلف به داخل خانه‌ وارد شود.محل قرارگیری دروازه اصلی نیز بادهای شدید را به خارج قلعه می‌فرستاد. نکته جالب بعدی، وجود حوضچه‌های کوچک در مسیر باد بود که علاوه بر خنک‌کردن هوا، گردوخاک را از بین می‌برد و همین امر از سبک معماری بی‌نظیر ارگ بم حکایت دارد.

سیستم آبرسانی

ارگ بم سه حلقه چاه دارد که در کنار عمارت چهار فصل، در میدان توپخانه و در محل اصطبل قرار دارند. در کاوش‌های باستان‌شناسی در شمال غربی ارگ، تاسیسات آبرسانی قلعه پیدا شد که آب دو رشته قنات از طریق ساختمان پخشگاه منشعب می‌شد و بخشی از آن با لوله‌های سفالی (تنبوشه) به ساختمان شترگلو در خندق غربی و سپس به میان ارگ می‌رسید تا اینکه در بخش غربی رعیت‌نشین روی سطح زمین جریان می‌یافت. یک حمام عمومی در این منطقه قرار داشت که مردم از این آب برای استحمام استفاده می‌کردند.

گورستان کودکان

پس از زلزله سال ۱۳۸۲، استخوان‌هایی از دیوار ارگ بم بیرون ریخته شد که بر اساس بررسی‌ها شامل ۶۸ جسد کودک و نوزاد می‌شدند. عمر این اجساد به سال‌های دور برمی‌گردد؛ هرچند پس از زلزله بم مجددا جسد کودکانی در دیوارهای ارگ دفن شده‌اند و به این ترتیب می‌توان دیوارهای ارگ بم را گورستان ایستاده کودکان دانست. طی بررسی‌های انجام شده دو تن از این کودکان دفن شده دارای گیره پلاستیکی بند ناف بودند که نشان‌دهنده ی معاصر بودنشان بود. این طور به نظر می‌رسد که این قلعه از دوران صفوی تا سال‌های اخیر برای دفن اجساد کودکان استفاده می‌شد. آزمایش DNA روی استخوان اجساد نشان داد که این کودکان یک تا ۶ سال سن داشتند و همگی پسر بودند. پس از انجام نمونه‌برداری و کارهای مطالعاتی، برای جلوگیری از متلاشی شدن اسکلت‌ها، مجددا در همان مکان دفن شدند.

روی کفن کودکان نقش‌ونگارهایی به چشم می‌خورد که مطابق با قوانین اسلام نیست و ظاهرا در گذشته‌های دور مردمانی با آیین‌های مختلف در ارگ زندگی می‌کردند و از آنجا که غیرمسلمان‌ها نمی‌توانستند جسد مردگان خود را در کنار مسلمانان‌ها دفن کنند، شاید دلیل دفن کودکان در دیوارهای ارگ باشد. با این حال، نظریه‌های دیگری نیز در این رابطه وجود دارد؛ برای مثال، گفته می‌شود که قدمت جسد کودکان به دوران مرمت حصار ارگ پس از حمله افغان‌ها تا دوره قاجار مربوط است؛ دورانی که درگیری‌های کمتری در این منطقه وجود داشت. مضاف بر اینکه، پسر بودن تمام کودکان این احتمال را تقویت می‌کند که این موضوع بر اساس یک رسم پسرکشی در دوره‌ای از تاریخ ایران انجام شده است.

تدفین کودکان در دیوارهای ارگ به سه شکل انجام شده است. بچه‌های کوچک‌تر به‌طور کامل در خشت قرار گرفته‌اند؛‌ به‌نحوی که این خشت به تابوت آن کودک تبدیل شده است. تعدادی از کودکان را نیز در فضای بین خشت‌‌ها جاگذاری کرده‌اند و در روش سوم که به بچه‌‌های معاصر تعلق دارد، اجساد در پای دیوار و روی هم دفن شده‌اند و از آنجا که روی آن‌ها پوشانده شده بود، دیرتر پیدا شدند.

جنگ لطفعلی خان زند و آقامحمدخان قاجار

در زمان حمله آقامحمدخان قاجار، لطفعلی خان زند چاره‌ای جز فرار از‌ کرمان به بم نداشته است. در زمان فرار، سه نفر او را همراهی می‌کنند و جهانگیرخان سیستانی، پسر حاکم بم یکی از آن‌ها بود که در طوفان شن مفقود می‌شود. در نهایت لطفعلی خان دو روز بعد به‌تنهایی وارد ارگ بم می‌شود. او از فرط خستگی در تالار ارگ بم به خواب می‌رود که ناگهان با شیهه اسبی بیدار می‌شود و خود را در محاصره آقامحمدخان می‌بیند.

حاکم بم که از مفقودشدن پسرش خبر نداشت، تصور می‌کرد که پسرش به دست آقامحمدخان اسیر شده است و در نتیجه لطفعلی خان را در ازای آزادی او تسلیم کرد. لطفعلی خان به این راحتی تسلیم نشد و طبق قصه‌های اغراق‌آمیز محلی، او به حدی سرباز می‌کشد که تا غروب تلی از جسد روی هم انباشته می‌شود. تا اینکه سربازان اسب او را هدف قرار می‌دهند و او را از پای درمی‌آورند.

ارگ بم بعد از زلزله

بامداد پنج دی‌ ۱۳۸۲ زلزله‌ای به بزرگی ۶٫۶ ریشتر بم را لرزاند. علاوه بر خسارات جانی و مالی فراوان به شهر، باعث تخریب حدود ۸۰ درصد از ارگ بم شد. آسیب گسترده‌ به ارگ تا حدی بود که یونسکو آن را در فهرست «میراث در خطر» جای داد. هرچند بازسازی‌ها و مرمت‌ها از پس از زلزله بم تا سال ۱۳۹۲ باعث شد. کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو اصلاحات در نگهداری و مدیریت ارگ و محوطه اطراف آن را مورد قبول بداند و آن را از فهرست میراث در معرض خطر خارج کند.

پس از زلزله، سازمان جهانی یونسکو و برخی از کشورهای عضو آن کمک‌های مالی و فنی درخور‌ توجهی را به بازسازی ارگ اختصاص دادند که از آن جمله می‌توان به ژاپن، فرانسه و ایتالیا اشاره کرد. ژاپن علاوه بر ارسال ۱٫۳ میلیون دلار برای بازسازی آن، با تهیه تجهیزات و طرح سه‌بعدی ارگ، این پروژه را پشتیبانی کرد. وزارت میراث و فعالیت‌های فرهنگی ایتالیا نیز با بودجه‌ حدودا ۵۰۰ هزار یورویی در استحکام‌بخشی و مرمت یکی از برج‌های ارگ مشارکت داشت. کمک‌های فرانسه و بانک جهانی نیز تاثیر بسزایی در امر بازسازی ارگ داشت تا اینکه در نتیجه این تلاش‌ها، ارگ بم از فهرست آثار در خطر یونسکو بیرون آمد.

ستاد نجات بخشی میراث فرهنگی بم پس از زلزله سال ۱۳۸۲ شکل گرفت و عملیات آواربرداری ارگ از سال ۱۳۸۳ کلید خورد که حدود هفت سال به طول انجامید. در این مدت كار مطالعه و مستندسازی نیز در دستور کار بود. اقدامات مرمتی ارگ از سال ۱۳۸۵ آغاز شد.هرچند بازسازی ارگ بم از سال ۱۳۸۸ به بعد با جدیت بیشتری ادامه یافت.

به گفته مسئولان، زلزله بخشی از تاریخ ارگ بم به شمار می‌رود و از آنجا که قرار نیست این ارگ به وضعیت پیشین قبل از زلزله برگردد، برخی نقاط آن به همان شکل پس از زلزله نگهداری می‌شوند.

بازسازی ارگ بم به شکلی بوده است که در صورت وقوع یک زلزله دیگر، از ویرانی گسترده آن جلوگیری به عمل آید و خسارت‌ها به حداقل برسد. جالب است بدانید که ۹۹ درصد عملیات مرمت ارگ با همت نیروهای بومی انجام شده است و در حال حاضر بخش‌های اصلی ایمن‌سازی شده‌اند تا گردشگران امکان بازدید از آن را داشته باشند.

ارگ بم امروز

با گذشت سال‌ها از زلزله شهر بم، تلاش‌های بی‌وقفه میراث فرهنگی برای مرمت ارگ تاریخی آن باعث شده است که گردشگران با دیدن دروازه اصلی ارگ، تصور کنند که این بنای تاریخی هیچ‌گاه در اثر زلزله ویران نشده بود. شاید علت این موضوع را بتوان در فرایند بازسازی ارگ و حفظ معماری اصلی مجموعه دانست. هرچند تنها تفاوتی که در این محل به چشم می‌خورد، ظاهر نو و بازسازی‌شده خشت‌ها است.

با بازسازی کلیه مسیرها، امکان تردد بسیار راحت‌تر شده است. علاوه بر این، بدون اینکه به ماهیت تاریخی آن کوچک‌ترین آسیبی وارد شود. مطابق با استانداردهای روز دنیا مقاوم‌سازی شده است. از همین رو گردشگران می‌توانند مانند قبل از این سازه تاریخی بازدید کنند. جالب آنکه تنه‌های درخت خرمایی که در دو برج دیده‌بانی ارگ وجود داشتند، باعث شدند که هنگام زلزله آسیب کمتری ببیند.

نحوه دسترسی

ارگ بم در جنوب شرقی ایران، در شهر بم استان کرمان قرار دارد. این بنای کهن در شمال رودخانه‌ پشت‌رود و بر بالای صخره‌ای وسیع ساخته شده است. به‌طوری که شهر بم و دیوار معروف به شهربست، در جنوب آن قرار دارد و از شرق با یخچال قدیمی و باغ‌های محله‌ باغ دروازه و بقایای مسجد حضرت رسول (ص). از غرب با محله‌ مزار خواجه مراد و از جنوب با محله‌ حافظ آباد و پارک ارگ همسایه است.

آدرس : استان کرمان، شهر بم، خیابان بهمن
ساعت بازدید: ۶ ماه اول سال از ساعت ۷:۳۰ صبح تا ۱۹ و ۶ ماه دوم سال از ساعت ۷:۳۰ تا ۱۷