چشم «اردوغان» به روی واقعیت‌های منطقه باز شده است

گروه جهان نذیر کرمان- انتخابات ریاست جمهوری ترکیه برگزار شد و اکنون مشخص است که «رجب طیب اردوغان» برای یک دوره پنج ساله دیگر، با رویکرد‌هایی که برای همتایان بین المللی اش آشناست، بر مسند زمامداری این کشور تکیه خواهد زد. 

از نرخ سرسام آور تورم تا سقوط آزاد ارزش لیر، همه شرایط برای اینکه اردوغان رقابت ریاست جمهوری را واگذار کند، مهیا بود، اما نتیجه‌ای که از صندوق رای بیرون آمد نشان داد که حتی زلزله ۷.۸ ریشتری چند ماه پیش هم جایگاه او را متزلزل نکرده است.

ایراد‌های زیادی به اردوغان وارد است ازجمله اتهام تکیه به سیاست «معامله گرایی»، اینکه می‌تواند در کسری از ثانیه بسته به منافعی که برای ترکیه یا حزب متبوعش تعریف کرده، متحدانش را تغییر دهد و از طرح این موضوع هم ابایی ندارد.

با این همه، او که در مقاطعی از دوره زمامداریش، سیاست تنش صفر با همسایگان را به سیاست تنش صد در صدی رساند، اکنون به نظر می‌آید که در همسویی با تحولات منطقه، به طور محسوسی به سمت شرق متمایل شده است.

اردوغان این روز‌ها برای نجات اقتصاد ترکیه، به جای آمریکا روی کمک مالی اعراب منطقه حساب باز می‌کند، برای برون رفت از بحران سوریه، جایگاه ایران را در چارچوب همکاری به رسمیت می‌شناسد و از رئیس جمهور چین، قول و قرار توسعه رابط راهبردی می‌گیرد.

در روز‌های پس از انتخابات ترکیه، نذیر کرمان به سراغ «رسول علیپور» کارشناس ارشد مسائل ترکیه رفت تا از وی سوالاتی را درباره چشم انداز نگاه به شرق و تغییر تعاملات منطقه‌ای اردوغان در سومین دور زمامداریش بپرسد. 

متن کامل مصاحبه را در اینجا بخوانید:

 با توجه به اظهارات اردوغان درباره کمک مالی کشور‌های خلیج فارس به بانک مرکزی و بازار‌های ترکیه و اینکه «فردای روز انتخابات، برای تقدیر با آن‌ها دیدار می‌کنم»؛ آیا باید انتظار تغییر بزرگی را در روابط آنکارا-اعراب داشته باشیم آن هم در شرایطی که می‌دانیم برخی از کشور‌های منطقه لزوما تا همین یک سال قبل رابطه چندان خوبی با اردوغان نداشتند؟

 خوب که دقت کنیم، متوجه می‌شویم که قبل از انتخابات، ترکیه برای کنار گذاشتن اختلافات خود با کشور‌های منطقه تلاش زیادی کرد.

در کل، زمانی که ما سیاست‌های اردوغان را در چند سال اخیر نگاه کنیم، می‌بینیم که وی از فاکتور کشور‌های منطقه و شرق برای موازنه روابط خود با غرب استفاده کرده است. به عنوان مثال، با اینکه ترکیه عضو ناتو است و به نوعی در داخل بلوک غرب حضور پررنگی دارد، اما به خوبی بر این موضوع واقف است که نمی‌توان صرفاً در سیاست خارجی متکی به غرب بود.

تجربه اردوغان به وی ثابت کرد که طی یک دهه اخیر، هرگاه همسو با غرب سیاستی را اتخاذ کرده، به تبع آن، یکسری مسائل و مشکلات هم به ترکیه تحمیل شده است

آمریکا هم بااینکه خود را متحد ترکیه می‌داند، در مواقعی که این کشور از خود اراده مستقل نشان می‌دهد، در پی سرکوب و تحریم آن برمی آید چراکه بلوک غرب هرگز برنمی تابد که ترکیه از دایره‌ای که برای آن تعریف شده است، خارج شود.

تجربه اردوغان به وی ثابت کرد که طی یک دهه اخیر، هرگاه همسو با غرب سیاستی را اتخاذ کرده، به تبع آن، یکسری مسائل و مشکلات هم به ترکیه تحمیل شده است. یکی از آن موارد، بحران سوریه بود که با ایجاد موج پناهجویان، موجب شد که یک بحران امنیتی برای خود ترکیه به وجود بیاید. در حال حاضر، پنج میلیون پناهجوی سوری در خاک ترکیه حضور دارند و مناسبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ترکیه را تحت الشعاع قرار می‌دهند.

از طرفی، ما در شرایطی وارد فصل انتخاباتی ترکیه شدیم که بزرگترین چالش پیش روی اردوغان، بحث اقتصاد و معیشت مردم بود. این کشور در شرایطی به سر می‌بُرد که به دلیل خرید سیستم دفاعی از روسیه، با غرب وارد یک چالش عمده شده بود و مشمول تحریم‌های آمریکا شد.

اگر از منظر تلاش برای حل معضلات اقتصادی به رویکرد اردوغان نگاه کنیم، می‌بینیم که سر و سامان دادن به مسائل اقتصادی ترکیه منوط بر این است که این کشور، مشکلات خود را با کشور‌های منطقه کنار بگذارد.

برای همین هم بود که پیش از ورود به فصل انتخابات، اردوغان به دنبال حل مشکلات خود با عربستان افتاد و در راستای جذب منابع مالی، با ریاض مذاکره‌هایی صورت گرفت.

با این اوصاف، به نظر می‌رسد که اردوغان در دوره جدید تلاش خواهد کرد که در وهله اول، مسائل اقتصادی خود را سر و سامان دهد و حتی سخنرانی که بعد از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری ایراد کرد، حاکی از آن بود که ترکیه باید به یک همگرایی منطقه‌ای دست پیدا کند و بتواند معادلات اقتصادی خود را با کشور‌هایی که قبلاً دچار اختلافات سیاسی بودند، از سر بگیرد.

در دوره پسا انتخاباتی ترکیه، تغییر رابطه احتمالی آنکارا و اعراب خلیج فارس چه تاثیری بر نوع رابطه ترکیه- ایران و همینطور ترکیه-غرب خواهد گذاشت؟

اردوغان نشان داده که همیشه رفتارهایش تابع شرایط موجود بوده است. الان هم شرایط موجود نشان می‌دهد که دولت ترکیه باید تلاش کند به گونه‌ای رفتار کند که روابط خود را با اعرابِ منطقه و همین طور ایران تقویت کند چراکه برای ترمیم بحران اقتصادی در داخل، نیاز است که با کشور‌های منطقه همگرایی داشته باشد. 

از طرفی، ما می‌دانیم که کشور‌هایی همچون عربستان، مصر و امارات به این نتیجه رسیده‌اند که نمی‌شود به آمریکا متکی بود. برای خروج از بحران‌های منطقه، خود کشور‌های منطقه باید با یکدیگر دیدار و گفتگو کنند و مشکلات منطقه‌ای را خودشان حل کنند.

با توجه به فضای حاکم بر روابط منطقه، به نظر می‌رسد که اردوغان به دنبال یک نوع توازن در سیاست خارجی خود خواهد بود. قبل از انتخابات هم ما شاهد بودیم که در سطح وزرای خارجه و در چارچوب عادی سازی رابطه آنکارا-دمشق، دیدار‌های چهار جانبه ترکیه، ایران، سوریه و روسیه به میزبانی مسکو برگزار شد تا شرایط ملاقات اردوغان و «بشار اسد» رئیس جمهور سوریه فراهم شود.

ایران هم پل ارتباطی بین ترکیه و شرق آسیا تلقی می‌شود و آنکارا مطمئناً تلاش خواهد کرد از این فرصت که در روابط با ایران وجود دارد، نهایت استفاده را کند

هرچند، شاید این موضوع به سادگی و در آینده نزدیک به نتیجه نرسد، اما می‌توان این نگاه را داشت که آنکارا برای برون رفت از بحرانی که در سوریه با آن مواجه است، مستقیما با دولت دمشق وارد تعامل شود و به نظر می‌رسد که ترکیه در این راستا تلاش خواهد کرد که ایران را هم در میز مذاکرات سیاست خارجی خود داشته باشد.

در مجموع، همه شواهد حاکی از آن است که ترکیه تلاش می‌کند که اختلافات قبل از انتخابات و خصومت‌هایی که با کشور‌های منطقه داشته است را کنار بگذارد. ایران هم پل ارتباطی بین ترکیه و شرق آسیا تلقی می‌شود و آنکارا مطمئناً تلاش خواهد کرد از این فرصت که در روابط با ایران وجود دارد، نهایت استفاده را کند.

ائتلاف با «سینان اوغان» که یک ملی گرای ترک است چه تاثیری بر نوع رفتار اردوغان در تعامل با کشور‌های همسایه خواهد داشت؟

سینان اوغان مرد شماره ۳ انتخابات ترکیه به شمار می‌آمد چراکه یک سری از ملی گرایان تُرک از ائتلاف «جمهور» به نمایندگی اردوغان و ائتلاف «ملت» به نمایندگی «کمال قیلیچداراوغلو» رضایت نداشتند و به همین دلیل، به سینان اوغان رای دادند.

وی یک شخصیت ملی گرای تُرک است و به طور کلی می‌توان گفت که بودن سینان اوغان در کنار اردوغان به گونه‌ای خواهد بود که اردوغان خود را وامدار آراء ملی گرایان ترک کند.

اردوغان تلاش خواهد کرد که برای حفظ ملی گرایان ترک در کف جامعه، در مواقعی سیاست‌هایی در حد تنش لفظی و تهاجمی را با برخی کشور‌ها داشته باشد

شعار‌های انتخاباتی اردوغان، ابتدا با وعده و وعید‌های اقتصادی شروع شد، اما او اندکی مانده به موعد برگزاری رقابت ریاست جمهوری، به این موضوع واقف شد که باید مباحث امنیتی و مبارزه با تروریسم را در کارزار خود مطرح کند و این شرایط باعث شد که توجه اصلی مردم ترکیه به مباحث امنیتی و اتهام‌هایی معطوف شود که اردوغان به قیلیچداراغلو به عنوان رقیب اصلی خود نسبت می‌داد.

برای مثال، اردوغان گفته بود که ائتلاف ملت با عناصر «پ. ک. ک» ارتباط دارد و این می‌تواند تلاش‌ها برای مبارزه با «پ. ک. ک» را به ناکامی بکشاند. به این ترتیب بود که اردوغان توانست ملی‌گرایان تُرک را به سمت خود جذب کند.

به نوعی اردوغان تلاش خواهد کرد که برای حفظ ملی گرایان ترک در کف جامعه، در مواقعی سیاست‌هایی در حد تنش لفظی و تهاجمی را با برخی کشور‌ها داشته باشد. البته نظر من این است که شاید بیشتر این سیاست‌های تهاجمی متوجه یونان باشد که سر منابع گازی دریای مدیترانه شرقی با آنکارا اختلاف نظر دارد.

اصولا با این همه قلدری و تک تازی که اردوغان در عرصه بین الملل داشت، چرا ایران، روسیه و حتی اعراب خلیج فارس به حفظ وضعیت موجود و بقای او در عرصه سیاسی ترکیه راضی هستند؟

ما نمی‌توانیم با اطمینان کامل بگوییم که یک کشوری طرفدار فلان شخصیت یا مخالف با شخصیت دیگری است. ترکیه کشوری است که در آن انتخابات برگزار شده و نمی‌شود گفت که فرضاً ایران نگران انتخاب یا عدم انتخاب یک شخص خاص بوده است. شخصی که در ترکیه روی کار می‌آید، نه بر اساس تراوشات ذهنی خود، نه بر اساس آمال و آرزو‌های خود، بلکه باید بر اساس واقعیت‌های منطقه‌ای حرکت کند.

اردوغان به این موضوع واقف است که اگر دوباره وارد برخی از ماجراجویی‌ها شود و متکی به غرب عمل کند، در جذب حمایت کشورهای منطقه ناکام می ماند

نادیده گرفتن واقعیت‌های منطقه‌ای باعث خواهد شد که آن کشور دچار یکسری معضلات شود. به هر حال، اردوغان طی ۲۲ سالی که در راس دولت بوده، واقعیات منطقه‌ای را خوب شناخته و به نظر می‌رسد که در دوره جدید، تصمیم‌گیری‌های او در عرصه سیاست خارجی بر اساس واقعیت‌ها باشد.

البته، اینکه گفته می‌شود تمایل کشور‌های منطقه به انتخاب مجدد اردوغان بود، شاید درست باشد. به هر حال تیم مقابل اردوغان به نوعی در شعار‌های خود بحث غرب گرایی را مطرح کرد. حضور ناتو و آمریکا در منطقه، هیچگاه به امنیت و ثبات ختم نشده و حداقل اردوغان خودش به این موضوع واقف است که اگر دوباره وارد برخی از ماجراجویی‌ها شود و متکی به غرب عمل کند، در جذب سرمایه خارجی (کشور‌های منطقه) که روی آن حساب زیادی باز کرده است، به مشکلاتی بر خواهد خورد.

آیا این استدلال که مخالفت اردوغان با عضویت سوئد در ناتو صرفا جنبه انتخاباتی و باج گیری داشت و احتمالا در آینده‌ای نه چندان دور شاهد تغییر موضع اردوغان در ازای دریافت اف-۱۶ هستیم، صحت دارد؟

ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو این اختیار را دارد که در تصمیم گیری‌ها برای پذیرفتن یک عضو جدید حق وتوی خود را اعمال کند. این یک امتیاز برای دولت ترکیه محسوب می‌شود.

بنابراین، اردوغان تمام تلاش خود را می‌کند تا از این امتیاز نهایت استفاده را کند. البته شاید ترکیه در نهایت با عضویت سوئد در ناتو موافقت کند، اما به ازای آن، مطمئناً یکسری خواسته‌ها خواهد داشت از جمله بحث تسلیحات.

به هرحال، ترکیه همیشه منتقد این بوده است که آمریکا سلاح‌هایی که می‌خواهیم را به ما نمی‌فروشد، ولی به سایر متحدین می‌فروشد. از سوی دیگر آمریکا هم مدعی این است که ترکیه را متحد خود می‌داند، بنابراین موضوع فروش اف -۱۶ می‌تواند برای رفع دلخوری یکی و اثبات دوستی دیگری جذاب باشد.