هشت ستاره جهانی، آذین بخش آسمان میراث فرهنگی کرمان

به گزارش فت فتو، استان پهناور کرمان با مساحتی حدود ۱۸۲ هزار کیلومتر مربع و جمعیتی بیش از سه میلیون نفر مرکز اقتصادی، صنعتی، گردشگری و غیره جنوبشرق کشور محسوب می شود.

تفاوتی ندارد از کدام جهت جغرافیایی وارد پهناورترین استان کشور بشوی، شهرها و روستاهای این دیار هر کدام جاذبه های تاریخی، گردشگری و صنایع دستی مختلفی را در خود جای داده اند.

حدود هفت هزار جاذبه فرهنگی، تاریخی و طبیعی در استان کرمان وجود دارد که هشت اثر در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده و از این حیث این استان جایگاه نخست آثار جهانی کشور را از آن خود کرده است.

هر چند در طول سال گردشگران زیادی از آثار جهانی کرمان بازدید می کنند، اما تعطیلات نوروزی فرصت بسیار مناسبی برای میهمانان و مسافران است تا از نزدیک این اماکن و آثار را به تماشا بنشینند.

در این فرصت به اختصار به معرفی هشت ستاره حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان می پردازیم.

ارگ بم، نماد صبر و صلابت

در حاشیه کویر لوت و در سرزمینی که مردمانش زندگی سختی با طبیعت پیرامون خود دارند، بنای کهن و با عظمت ارگ بم قرار گرفته است که نماد بزرگی و افتخار این دیار محسوب می شود.  

ارگ تاریخی بم به عنوان بزرگترین بنای خشتی جهان با معماری شگفت انگیز و با قدمتی ۲ هزار و ۵۰۰ ساله در حاشیه کویر لوت و نزدیکی شهر بم و در فاصله ۱۸۵ کیلومتری شرق مرکز استان کرمان قرار گرفته که جزو مشهورترین بناها و جاذبه های تاریخی و گردشگی دنیا و کرمان به شمار می رود.

ارگ بم، به مساحت تقریبی ۲۰۰ هزار مترمربع از گونه‌های معماری متعددی از جمله دیوار حصار، برج و بارو و دروازه‌های متعدد، مسجد، بازار، تکیه، کاروانسرا، مدرسه، حمام، زورخانه و محله‌های مسکونی با خانه‌های اعیان نشین یا عامه نشین، بخش حاکم نشین شامل سربازخانه، اصطبل، آسیاب، خانه فرمانده قشون و بخش اقامت حاکم شامل خانه حاکم، عمارت چهارفصل و برج دیده بانی تشکیل شده است.

 شهر بم و ارگ آن از جمله قلعه‌های نظامی بسیار مهم و تاریخی محسوب می شوند که در میان قلعه عمارت حاکم نشین روی صخره‌ای طبیعی بنا شده که دارای پنج طبقه است و همگی از جنس خشت و گل. ستون‌ها و قوس‌ها باقی مانده در قلعه بم، مغازه‌های نانوایی، روغن گیری و قفسه‌های خشتی در بازار قلعه نشان از رونق گذشته آن دارد و سازه ارگ بم نمونه کاملی از شیوه‌های معماری ایران است.

به نظر کارشناسان میراث فرهنگی، ارگ بم به دلایل متعدد از جمله دارا بودن گونه های متعدد بناهای تاریخی و محله‌های مسکونی و شیوه ترکیب و اتصال آنها با یکدیگر و شکل قرار گیری بناها بر روی شیب تپه و ختم شدن کل مجموعه در انتها به عمارت منحصر بفرد چهار فصل در بالاترین نقطه، دارای ارزشهای فراوان معماری و شهر سازی است.

این بنا با قدمت ۲ هزار و ۵۰۰ ساله تا ۲ قرن پیش سکونتگاه مردم بم بود و حوادث و اتفاقات زیادی را در طول قرن ها به خود دیده و در همین مکان لطفعلی خان زند به اسارت حاکم قلعه درآمد و به آقا محمدخان قاجار تحویل شد.

ارگ بم پس از غائله آقاخان محلاتی از سکنه خالی و ارتش نیز در سال ۱۳۰۹ نیز از ارگ خارج شد و از آن زمان به عنوان یک اثر تاریخی از آن حفاظت می شود.

ارگ بم و منظر فرهنگی آن در ۱۷ تیر سال ۸۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید که این بنای ارزشمند تاریخی قبل از آن در سال ۱۳۴۵، با شماره ۵۱۹ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده بود.

ارگ بم حوادث و وقایع تاریخی بسیاری را به خود دیده است که مهمترین آن زلزله ۶.۶ ریشتری صبحگاه پنجم دی ۱۳۸۲ بود که در جریان آن قسمت بزرگی از این بنا فرو ریخت، اما با عملیات مرمت و بازسازی انجام گرفته در طول سالهای گذشته ۸۰ درصد آن بازسازی و آماده پذیرش گردشگران و مسافران قرار گرفته است.

برای بازدید از این بنای تاریخی می توان با هواپیما، قطار و از طریق بزرگراه کرمان – بم، به این شهر سفر کرد و از دیدن عظمت و زیبایی ارگ لذت برد.

جریان زندگی چند هزار ساله در روستای میمند شهربابک

شهرستان شهربابک در شمال غرب استان کرمان دارای روستایی است که در دنیا تقریبا بی نظیر است، جریان زندگی در روستای تاریخی و صخره ای میمند این شهرستان حدود چند هزار سال بی وقفه ادامه دارد.

بازدید کنندگان از روستای دستکند میمند برای نخستین بار با یکی از شگفت انگیز ترین سازه های دست بشر روبرو می شوند که در طول هزاران سال قدمت هنوز زندگی در آن جریان دارد و مناظر حیرت انگیزو زیبایی را نظاره می کنند.

روستای دستکند (صخره‌ای) سه هزار ساله میمند از روستاهای تاریخی کرمان در ۳۰ کیلومتری شهربابک و ۱۷۰ کیلومتری شمال غرب مرکز استان واقع شده که به عنوان هفتمین منظر فرهنگی- طبیعی و تاریخی در جهان موفق به دریافت جایزه مرکوری شده است.

ساکنان این روستای تاریخی در جهان دارای آداب و رسوم خاص بوده و هنوز روابط سنتی زندگی در آن حفظ شده و در زبان و گویش نیز همچنان از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌شود به نحوی که می‌توان تعامل انسان و طبیعت در هزاره دوم میلادی را به خوبی در آن دید.

نقل قول‌های متفاوتی در رابطه با قدمت این روستا گفته شده است بعضی آن را به قرون هشتم و هفتم پیش از میلاد نسبت داده و برخی آن را متعلق به قرون دوم و سوم میلادی و برخی هم بر اساس سنگ نگاره‌ها و نقوش صخره‌ای موجود در این منطقه، قدمت آن را به چند هزار سال قبل می‌دانند.

روستای میمند دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است که چهار ماه پایانی سال، اهالی این روستا به دامداری و باغداری مشغول هستند و چهار ماه اول سال را در سر آغل‌های دشت سپری می‌کنند.

در میمند آنچه که بیش از همه نگاه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند بافت و ساختار خانه‌ها در دل صخره هاست که در ساخت این خانه‌ها نه نشان از آجر، نه ملات و نه خشت است و این همه زیبایی که به یکجا در طول مدت زمان طولانی آفریده شده و امروز همه را غرق خود کرده است.

کیچه در گویش میمندی نامی است که برای این خانه‌های دستکند در دل کوه نهاده شده است که هرکدامشان شکل و ساختاری متفاوت دارند و حدود ۴۰۵ کیچه کوچک و بزرگ و ۲ هزار و ۵۶۰ اتاق در این روستا وجود دارد که هر کدام شامل یک یا چند اتاق و اصطبل است.

فضای داخل خانه ساده و دلنشین طراحی و چیده شده است، کف آنها اغلب از گلیم، نمد و قالی‌های دست باف میمندی فرش شده و طاقچه‌هایی در اتاق‌ها کنده شده است که محل نگهداری ظروف، چراغ و جای رختخواب‌ها است که تعدادی از این خانه ها به واحدهای بومگردی تبدیل شده اند تا گردشگران از تجربه بی نظیر اقامت در این روستای سه هزار ساله لذت ببرند.

حمام، مسجد، حسینیه و مدرسه نیز که با معماری مربوط به خود ساخته شده‌اند از جاذبه‌های گردشگری در میان این دستکندها در میمند به شمار می آیند.

این روستای باستانی که با شماره ۴۱۳۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در تیرماه سال ۱۳۹۴ مصادف با چهارم ژوئیه ۲۰۱۵ در سی و نهمین اجلاس میراث فرهنگی یونسکو پرونده منظر فرهنگی میمند شهربابک مورد بررسی قرار گرفت و با کسب اکثریت آرا به عنوان نوزدهمین اثر جهانی ایران در فهرست یونسکو به ثبت رسید.

سفر به روستای میمند از طریق جاده رفسنجان به شهربابک میسر است و گردشگران و مسافران ضمن بازدید از این روستا می توانند تجربه جذاب اقامت در خانه های بومگردی میمند را هم داشته باشند.

باغ شاهزاده ماهان نگین سبز کویر 

شنیدن وصف باغ شاهزاده ماهان کرمان کافی نیست، باید از نزدیک فضل و معماری شگفت انگیز و زیبا این باغ را به تماشا نشست تا مجذوب تلاش مردمان با ذوق و سخت کوش کویر شوی و به آنها احسنت بگویی.

باغ شاهزاده ماهان که به گوشه ای از بهشت در کویر مشهور است، یکی از مهمترین مناطق گردشگری کرمان محسوب می‌ شود و به عنوان یکی از شاهکارهای باغ های سنتی ایرانی به ثبت جهانی رسیده است.

باغ شاهزاده (شازده) در ماهان و ۳۵ کیلومتری جنوب کرمان قرار گرفته و نه فقط از مراکز تفریحی و تفرجگاه های با صفا و آثار تاریخی و دیدنی کرمان است، بلکه یکی از زیباترین باغ های چشم نواز کشور به شمار می رود.

این باغ یادگار عبدالحمید میرزا فرمانفرما حاکم عصر قاجار در کرمان است که آن را در دامنه کوه های تیگران و در زمینی به مساحت ۵.۵ هکتار و با ۲ مجموعه بنای ارزشمند شرقی و غربی و حمامی خصوصی بنا کرد.

طول این باغ ۴۰۷ متر و عرض آن ۱۲۲ متر است و با بیجه هایی که به فرمان حاکم، از کوهستان پاریز و به طور رایگان آورده شد، شکل گرفت و از جمله زیبایی های این باغ، فواره ها و حوض هایی است که آبرسانی آنها بر اساس محاسباتی بسیار دقیق و کارشناسانه صورت گرفته و از مشخصه های بارز این باغ به شمار می رود.

بناهای باغ شاهزاده عبارتند از کوشک اصلی یعنی سکونتگاه دائمی و یا فصل مالک که در انتهای فوقانی باغ قرار دارد و سر در خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال کرده و در ۲ طبقه بنا شده است.

این باغ علاوه بر سردر، شامل عمارت شاه ‌نشین و حمام نیز است و در حال حاضر قسمت شاه‌ نشین، به یک رستوران تبدیل شده و توسط بخش خصوصی اداره می‌ شود.

در باغ شاهزاده درختان میوه متنوعی به چشم می‌خورد و در جلوی عمارت هم حوض ها و فواره ها آب‌ نمای زیبایی را تشکیل داده است، که هر ساله گردشگران از این باغ زیبای ایرانی بازدید می‌ کنند و از زیبایی و طراوت آن لذت می‌ برند.

این اثر در ۱۴ آبان ۱۳۵۳ با شماره ثبت ۱۰۱۲ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ و در سال ۲۰۱۱ در نشست سی و پنجم میراث جهانی یونسکو به همراه هشت باغ ایرانی دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید.

مسافران و گردشگران در ۳۰ کیلومتری شهر کرمان و شهر ماهان و ابتدای مسیر کرمان به بم می توانند از باغ شاهزاده دیدن کنند.

توصیه می شود، میهمانان نوروزی در کنار بازدید از باغ شاهزاده از جاذبه های دیگر مانند بقعه  شاه نعمت الله ولی، روستای ییلاقی سکنجبین و باغ شهر ماهان نیز بازدید کنند و بهره ببرند.

کویر لوت جهانی متفاوت

بیابان لوت، نخستین اثر طبیعی ثبت جهانی کشور، کمتر شناخته شده است، اما سفر به این منطقه سحرانگیز و جذاب تجربه ای نو و لذت بخش برای گردشگران محسوب می شود که مشتریان کمی هم ندارد.

بیابان یا کویر لوت در عرصه ای به وسعت ۲۲ هزار و ۷۸۰ کیلومتر مربع از ناحیه مرکزی تا جنوب شرقی کشور گسترده است اما حریم آن ۱۷ هزار و ۹۴۱ کیلومتر محاسبه شده که  میان سه استان خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان واقع شده است.

این میراث جهانی با شاخص ترین عوارض محیط طبیعی بیابان های دنیا نظیر ناحیه کلوت ها با داشتن مرتفع ترین یاردانگ های (شیارهای) دنیا، گرمترین نقطه سطح کره زمین، بلندترین تپه های ماسه ای و نبکاهای جهان، خندق های عظیم فرسایشی، شبکه های هیدرولوژیک، چاله های زمین ساختی، پدیده های کم نظیر نمکی و دشت های وسیع ریگی (هامادا)، روستاهای تاریخی و استقرارگاه های انسانی در حاشیه آن از شگفت انگیز ترین و دیدنی ترین نقاط کشور به شمار می رود.

هر چند سابقه تاریخی کویر لوت به حدود هفت هزار سال قبل برمی گردد، اما به دلیل شرایط ویژه حاکم بر این منطقه، کمتر جاذبه ها و ظرفیت های متنوع و متعدد بیابان لوت شناخته شده و از این ثروت خدادادی استفاده شده است.

قرار گرفتن قطب حرارتی زمین در این بیابان و همچنین قرار گرفتن بسیاری از محوطه های پیش از تاریخ و تاریخی در عرصه و حریم اثر، وجود محوطه ها و گورستان های دوره مس سنگی و دژ های تاریخی به همراه قنات های زیبا و دیدنی منطقه از دیگر ویژگی های بیابان لوت است.

برای سفر به بیابان لوت سه دروازه اصلی، شهداد، فهرج و راور وجود دارد که دروازه اصلی آن در بخش شهداد واقع شده است که در فاصله ۱۰۰ کیلومتری شرق مرکز استان کرمان قرار دارد.

بیابان لوت در ۲۷ تیر ۱۳۹۵ در چهلمین نشست میراث جهانی یونسکو  با اجماع همه کشورهای عضو در کمیته میراث جهانی، این اثر منحصر بفرد به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

علاقه مندان و گردشگران برای بازدید از این پدیده کم نظیر طبیعی به دلیل ناشناخته بودن و مشکلات پیش بینی نشده، حتما با تورها و راهنمایان گردشگری آشنا به موقعیت منطقه به بیابان لوت سفر کنند، ضمن اینکه برای بازدید از لوت محدودیت هایی نیز در نظر گرفته شده است.

در سالهای اخیر پایگاه میراث جهانی لوت شهداد، سفر به این منطقه را برای جلوگیری از آسیب های احتمالی به محیط زیست جغرافیا و حیات گیاهی و جانوری لوت، ضابطه مند کرده و کمپ هایی توسط بخش خصوصی برای اقامت گردشگران در نظر گرفته شده است.

در بازدید از  بیابان لوت تجربه اقامت در اقامت‌گاه های بومگردی و آشنایی با سبک زندگی جوامع محلی و خرید سوغاتی و صنایع دستی منحصربفرد این منطقه برای میهمانان و گردشگران ماندگار است.

قنات، شاهکار کرمانیان 

استان کرمان با وجود بیش از یک هزار و ۹۰۰ رشته قنات، در فهرست مناطق صاحب تمدن قناتی کشور محسوب می شود و همین موقعیت ممتاز باعث شد تا سه قنات از این استان در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار گیرد.

روند ثبت جهانی قنات های استان کرمان از اواسط سال ۲۰۱۵ با تکمیل پرونده ثبت و تحویل آنها به کمیته میراث جهانی یونسکو آغاز شد و پرونده قنات ایرانی در چهلمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو  در سال ۲۰۱۷ در شهر استانبول ترکیه مطرح شد و با ثبت جهانی ۱۱ قنات ایرانی در این اجلاس، سهم استان کرمان سه قنات گوهر ریز جوپار، قاسم آباد و اکبرآباد بم بود.

قنات گوهر ریز در دامنه کوه های جوپار کرمان واقع شده و به لحاظ منطقه ای و موقعیتی هم اکنون یکی از قنات های مهم استان کرمان به شمار می رود.
در مورد سابقه این قنات اطلاعات دقیقی در دست نیست  اما قدمت آن بیش از ۷۰۰ سال تخمین زده می شود و براساس اظهارات افراد محلی پس از کم آب شدن چشمه های اطراف، یکی از بانوان منطقه بنام گوهر که از عشایر متمول بود، تمامی چشمه های این منطقه را خریداری و قنات گوهر ریز را ایجاد کرده است.
این قنات هم اکنون یکی از فعال ترین قنوات منطقه است و آب آن از کوه های جوپار تامین می شود که شیرین و قابل شرب است و در گذشته آسیابی به نام آسیاب بالا بر روی این قنات ساخته شده بود که تا سال ۱۳۵۸ فعالیت داشت.

طول قنات گوهر ریز جوپار سه هزار و ۵۵۶ متر و با ۱۲۹ حلقه چاه در ۶ شاخه، با دبی آب کنونی ۱۰۰ لیتر بر ثانیه، حدود ۳۳۰ هکتار از باغات و اراضی کشاورزی را آبیاری می کند.
این قنات از ۶ رشته قنات حسین یوسف، ختمی، رو به آب، حاج محمد نوش، تل سفید و دروازه تشکیل می شود و عمیق ترین مادر چاه در رشته قنات تل سفید به عمق ۵۰ متر قرار دارد.
قنات گوهر ریزجوپار با داشتن آب فراوان و ۶ رشته قنات منحصر بفرد بوده و سال ۹۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

برای دیدن قنات گوهر ریز جوپار باید به شهر خوش آب و هوا و زیبای جوپار در فاصله ۳۵ کیلومتری شرق شهر کرمان سفر کرد و با هماهنگی امکان بازدید از بخشی از سازه دیدنی قنات میسر است.

۲ قنات اکبرآباد و قاسم آباد بم نیز در فهرست آثار جهانی، قرار گرفته اند که قدمت این قنوات به اواخر دوران قاجاریه و پهلوی اول می رسد و برخلاف اغلب مسیر طولانی سایر قنات های ایران، طول هر کدام از آنها به حدود چهار کیلومتر می رسد و به نسبت طول کم، حجم آب دهی زیادی دارند.

میزان آب دهی قنات قاسم آباد حدود ۹۰ لیتر بر ثانیه و قنات اکبرآباد ۶۰ لیتر بر ثانیه می باشد که جزو قنات های پر آب استان کرمان هستند و حدود ۳۰۰ هکتار از پوشش باغات منطقه را آبیاری می کنند.
قنات های اکبرآباد و قاسم آباد با فاصله ناچیز و به موازات یکدیگر قرار دارند و مادر چاه دو قنات در شرق بم و مظهر آنها در شمال شرق بروات بم قرار دارد.
مادرچاه، محور عبور و آبریز این ۲ قنات در محدوده هایی قرار دارد که سال ۱۳۸۳ جزو منظر فرهنگی بم به ثبت جهانی رسیده است.
سفره تغذیه کننده آب قنات ها بر روی گسل بم – بروات قرار دارد و به دلیل اینکه بخش زیادی از محور عبوری این ۲ قنات از بافت سخت و محکم می گذرد ریزش نداشته و نیاز به لایروبی کمتری دارد.
تاکنون این ۲ قنات تحت مالکیت خصوصی قرار داشت که با توجه به جهانی شدن آن  پایگاه ثبت جهانی برای این قنات ها ساخته شده است.

قنات های اکبرآباد و قاسم آباد در حاشیه شهر بم و در فاصله ۱۹۰ کیاومتری شرق مرکز استان قرار دارند و کوچه باغ ها و معابر ایجاد شده طی مسیر عبور این قنات ها در حال حاضر جزو جاذبه های گردشگری محسوب می شود.

سیرجان، خاستگاه هنر دل انگیز گلیم شیرکی پیچ 

هشتمین اثر ثبت جهانی استان کرمان، کمی متفاوت تر از سایر آثار جهانی اش است، شهرستان سیرجان به واسطه گلیم شیرکی پیچ، شهر جهانی گلیم در فهرست آثار یونسکو قرار دارد.

شهرستان سیرجان یکی‌ از با سابقه‌ترین مناطق گلیم‌بافی در ایران به شمار می‌رود که صرف‌نظر از عشایر و روستاییان، بسیاری از زنان و دختران شهرنشین نیز به این کار مشغول هستند.

گلیم شیریکی‌پیچ از شاخص‌ترین دست ‌بافته‌های زنان روستایی و عشایری شهرستان سیرجان است که خاستگاه اصلی آن روستای دارستان در ۲۵ کیلومتری مرکز شهرستان سیرجان است.

نقش‌های متنوع و هنرمندانه گلیم شیرکی پیچ سیرجان که با سرانگشتان هنرمند بافندگان رقم می خورد، آن را به یک اثر منحصر به فرد جهانی تبدیل کرده است که نشان از ذوق و خلاقیت مردمان این دیار دارد.

نقوش دل‌انگیز و رنگ‌های جذاب گلیم شیرکی پیج که برگرفته از طبیعت، محیط زندگی و فرهنگ مردمان روستاها و عشایر سیرجان ارزش این محصول را بالا برده است، بطوریکه اغلب گلیم های بافته شده به خارج از استان و کشور صادر می شود.

گلیم  شیرکی پیچ دارای کاربردهای فراوانی از قدیم در زندگی روزمره بوده است  و امروزه بیشترین کاربرد را در دستبافته، گلیم (زیرانداز)، کناره، سفره، کیف و جا دستمال‌کاغذی، رومیزی و غیره دارد.

گردشگران و مسافران می توانند با حضور در روستا و گارگاه های گلیم بافی دارستان، خاستگاه گلیم شیرکی پیچ سیرجان، از نزدیک هنرمندی بافندگان را به تماشا بنشینند  و قطعه ای از این صنایع دستی جهانی را به سوغات ببرند.

شورای جهانی صنایع دستی در شهریور ماه سال ۹۶ پس از بررسی گزارش ارزیابان اعزامی به ایران، با ثبت سیرجان به عنوان شهر جهانی گلیم موافقت کرد.