سیلی سیل به نقشه جامع شهری رفسنجان

به گزارش فت فتو شهر رفسنجان و مناطق اطراف در این شهرستان، جدال چندروزه نفسگیری طی اواخر هفته گذشته و هفته جاری با سیلاب و طغیان رودخانه ها داشتند که حاصل آن جان باختن سه نفر(مستقیم و غیرمستقیم)، وارد شدن خسارات سنگین به زیرساخت های شهری، راه ها و بخش کشاورزی بود به طوری که این شهر را به کانون بحران در سیل تابستانی استان تبدیل کرد.

سامانه مونسون در دنیا به عنوان یکی از سامانه های پرقدرت بارشی با بارندگی های کوتاه اما سیل آسا شناخته می شود؛ طبق پیش بینی ها این سامانه از ابتدای مرداد وارد استان کرمان شد و نخست مناطق جنوبی استان را تحت تاثیر خود قرار داد، اما برخلاف پیش بینی ها که ابتدا بر فعالیت عمده سامانه در جنوب کرمان متمرکز بود، سامانه پس از توقف یکی دو روزه و بارش ها در مناطق جنوبی، بسرعت تغییر جهت داد و فعالیت خود را به شمال، غرب و شمال غرب کرمان انتقال کشاند.

صحنه هایی که از فعالیت این سامانه و اثرات آن در قالب طغیان رودخانه ها و روان شدن سیلاب در شهرها و روستاها در فضای مجازی پخش می شد، خبر از خطرات جدی برای مناطق شمالی و غربی استان کرمان می داد، اگر چه پخش این صحنه ها برای امداد رسانی و همچنین آگاهی شهروندان از وضعیت مناطق و رعایت نکات ایمنی بسیار موثر بود.

حجم بسیار بالای ورود آب از مناطق و شهرهای اطراف رفسنجان و هدایت آنها به این شهر از یک سو و آبگرفتگی گسترده داخل شهر از سوی دیگر پرسش های زیادی را پیش روی مردم و متولیان قرار داده است.

تکرار تاریخ باسیل رفسنجان

بااتکا به برخی منابع، در وجه تسمیه و نام گذاری شهر رفسنجان چنین آمده است که این منطقه به دلیل معادن معدنی و سنگ های مس و آهن در قدیم به نام سنگان شناخته می شد. حدود ۱۰۰ سال قبل سیل عظیمی سنگان و مناطق اطراف آن را در می نوردد و از آن زمان به رفسنگان (رفت سنگان) و بعدها به رفسنجان خوانده می شود. حال پس از چند دهه در اواسط تابستان سیلاب باز هم به این شهر بازگشت و بر سر راه به مناطق مسکونی، زیرساخت ها و زمین های کشاورزی خسارت فراوانی زد.

خسارت این سیل غیر از جاده ها، منازل مسکونی و دیگرزیرساخت های برق، آب و گاز، تنها در بخش کشاورزی به ۱۰ هزار هکتار از باغ های پسته اعلام شده است.

بی توجهی به موقعیت طبیعت

شهر رفسنجان و مناطق حاشیه ای آن در جلگه ای میان ۲ رشته کوه قرار گرفته که سه رودخانه فصلی از آن عبور می کنند؛ وجود این سه رودخانه مزیتی برای رفسنجان در هدایت آب های سطحی و سیلاب ها محسوب می شود اما به دلیل خشکسالی های چند دهه گذشته کمتر به این نعمت های خدادی توجه شده و با لایروبی نشدن و ساخت و سازهای غیر مجاز در بستر و حریم آن، اختلالات و خسارت هایی به مسیر این رودخانه ها وارد آمده که در سیلاب هایی اینچنین خود را نشان می دهد.

بافت قدیم در امان بود

آنچه رفسنجان را در سیل اخیر آسیب پذیر نشان داد، ساخت و سازهای بدون مطالعه و غیرکارشناسی مانند شهرک های فرهنگیان، هزار واحدی، جهاد، بلوار امام علی(ع) بلوار طالقانی و بلوار کوثر بود که در ۵۰ سال اخیر در مسیر رودخانه احداث شده اند و بیشترین حجم سیلاب و خسارت نیز در همین مناطق حادث شده است. این در حالی است که بافت قدیمی شهر از نفوذ روان آب ها در امان ماند.

از روز پنجم مرداد با بارش شدید در ارتفاعات کوه های داوران جریان سیل در شهرستان رفسنجان آغاز شد و روستاهای داوران، اودرج و چند روستای مسیر رفسنجان به زرند با طغیان رودخانه و سیلی عظمی مواجه شدند که به گفته اهالی بی سابقه بود و بر اثر سیلاب، رانش زمین و ریزش کوه محور رفسنجان به زرند نیز در همان ایام مسدود شد.

روزهای ششم و هفتم مردادسامانه بارشی فعالیت خود را همچنان در شمال کرمان بویژه رفسنجان ادامه داد؛ ارتفاعات منطقه سرچشمه و کوهستان راویز بیشترین حجم دریافتی بارش را داشتند و رودخانه های گیودری و شور پس از مدت ها خشک بودن، شاهد حجم عظیمی از سیلاب شدند که به داخل شهر نفوذ کرد تا جایی که با احتمال خطر جانی برای شهروندان، برای مناطق شرقی و همچنین روستاهای غربی که در معرض طغیان این ۲ رودخانه بودند دستور آماده باش برای تخلیه صادر و عملیاتی شد.

سیل رفسنجان فراتر از پیش بینی ها

هر چند تمامی دستگاه های خدمات رسانی و امدادی برای کنترل جریان سیل پای کار بودند و امدادرسانی در بخش های مختلف با بهره گیری از نیروی انسانی و تجهیزات سایر نقاط کشور نیز همراه بود اما شرایط بارندگی و میزان سیل فراتر از انتظارات بود و شامگاه شنبه هشتم مرداد پس از سه روز بارندگی با بسته شدن مسیرهای منتهی رفسنجان، این شهر عملا در محاصره سیل قرار گرفت و حجم سیلاب بسرعت و با شدت وارد مناطق و معابر مرکزی شهر شد و تمامی ترددها را با اختلال مواجه ساخت. آن شب، شبی دلهره آور برای ساکنان رفسنجان بود.

نیروهای نظامی و انتظامی با کامیون و ماشین آلات سنگین در اقدامی بموقع با تخلیه ساکنان روستای ناصریه که در حومه شرقی رفسنجان و در کانون سیل قرار داشت، جان عده زیادی را نجات دادند و همچنین حسینیه ثارالله و ورزشگاه تختی و چند مکان دیگر نیز برای اسکان سیل‌زدگان تجهیز و آمده شد. تااینکه روز یکشنبه با توجه به حجم سیل و جلوگیری از خطرات احتمالی و سرعت در کار امداد رسانی، ادارات و اصناف تعطیل شدند تا عملیات امداد رسانی نیز سرعت بیشتری بگیرد؛ اگرچه میزان خدمات رسانی که با همه ظرفیت و حضور میدانی تمامی مسئولان از شخص استاندار تا سایرین هرماه بود اما با حجم گستردگی و حجم سیلاب تناسبی نداشت زیرا حجم آب باورکردنی نبود.

سیل علاوه بر وارد کردن خسارت و انسداد راه ها و معابر، ۲ خط لوله اصلی انتقال آب را نیز در رفسنجان شکست که آب بخش عمده ای از شهر با قطعی و گل آلود شدن همراه شد؛ ترمیم لوله آب انجام شد که دوباره با سیل مجدد همراه شد و کار بهره برداری مسیر خط لوله را تا عصر و شبانگاه دوشنبه ۱۰ مرداد به تاخیر انداخت.

با فروکش کردن بارش ها از عصر یکشنبه اماکن و مسیرهایی از شهر رفسنجان که حجم گل و لای و سطح بالای آب جریان زندگی را در آنها مختل کرده بود، توسط نیروهای امدادی و همچنین داوطلبان جهادی در کنار تلاش خودجوش عده ای از شهروندان، از آب و گل و لای تخلیه و پاکسازی شد اما برای زدودن خرابی ها به امکانات مجهزتر و بیشتر نیاز بود.

وخامت اوضاع سیلاب در شهرستان رفسنجان، وزیر کشور را نیز به این شهرستان کشاند و احمد وحیدی بعد ازظهر یکشنبه وارد رفسنجان شد که از فرودگاه این شهر یکسره با استفاده از بالگرد بازدید هوایی خود را از مناطق سیل‌زده شروع کرد و  به روستای کوثرریز این شهرستان رفت تا از نزدیک با اهالی این منطقه دیدار و گفت و گو کند. وی وعده داد که مطالبات سیل زدگان در بحث جبران خسارت به باغات پسته، لوازم منزل، و واحدهای مسکونی بزودی جبران می شود.

وزیر کشور سپس از نقاط بیشتر آسیب دیده ناشی از سیلاب در شهر رفسنجان نیز بازدید میدانی کرد و سپس به نشست ستاد بحران استان کرمان در فرمانداری رفسنجان شتافت تا ضمن شنیدن گزارش آخرین وضعیت، مشکلات و اقدامات در بحث سیل، تصمیمات و دستورات امدادی و کمک رسانی به مناطق سیل زده رفسنجان را بیان کند.

رفسنجان شهر بی دفاع در برابر سیل

اما بررسی چرایی و علل جاری شدن این میزان سیل به حومه و داخل شهر رفسنجان مهمترین اولویتی است که باید برای جلوگیری از سیلاب های احتمالی بعدی مورد توجه قرار گیرد؛ اینکه حجم آب و سیلاب رودخانه هایی که فاصله نسبتا زیادی تا رفسنجان دارند همه به سمت این شهر برود و تقریبا هیچ مانعی هم در برابر آن نباشد، جای سوال بسیار دارد.

راه های نفوذ آب

سرپرست فرمانداری رفسنجان نقشه شکل گیری سیلاب در بارندگی های اخیر را اینگونه بیان می کند: موقعیت شهرستان سیلابی است و آب از سمت ۲ شهر پاقلعه و ریسه در شهربابک به سمت احمدآباد دئفه رضوی سرازیر می‌شود و نیز بخشی دیگر از آب ها از ارتفاعات لاله‌زار بردسیر و رودخانه شاهزاده عباس هم به سمت رفسنجان در حرکت است.

حسین رضایی بیان کرد: از طرفی ۲ رودخانه بزرگ در مرکز شهر به اسم گیودری و شور داریم و رودخانه سفید هم در کنار شهر رفسنجان مسیر عباس‌آباد آقاغفور را به سمت جوادیه الهیه فلاح و فردوسیه نوق رفسنجان طی می کند.

وی گفت: مسیرهای آبراهی در رفسنجان بررسی و مشخص شد که الگوها و مسیرهای قبلی تغییر یافته اند؛ سیستم همه گیر شده یعنی در بارندگی های ابتدایی از دره راگه تا مارکش و احمدآباد دئفه رضوی تمامی آبراه ها فعال و به سمت رفسنجان گسیل شدند.

فرماندار رفسنجان تصریح کرد: سیلاب از سمت سرچشمه و ناحیه کشت و صنعت نیز با عظمت خود به داخل شهر وارد شده و معابر، کوچه و خیابان های شهر را زیر آب برد که مناطق شرقی شهر بیشترین خسارت را دیدند.

وی ادامه داد: رودخانه های گیودری و شور نیز طغیان کردند و قسمت های غربی شهر را تحت تاثیر خود قرار دادند؛ شهر رفسنجان از ۲ ناحیه شرق و غرب در معرض سیلاب بود.

در این میان بحث بر سر نقشه جامع شهری و محل احداث منازل مسکونی و دیگر ابنیه مورد توجه قرار گرفته است؛ حتی نماینده مجلس این شهرستان نیز گفته که حالا وقت بررسی این نقشه است.

غفلت از لایروبی رودخانه های رفسنجان

مشاور عمرانی شهرداری رفسنجان نیز در گفت وگو با خبرنگار فت فتو با بیان اینکه طرح تفصیلی شهر اوایل دهه ۹۰ تهیه و تصویب شده است گفت:  از حدود سه ماه قبل ساماندهی رودخانه صادق آباد و ۲ بانده کردن بلوار پرستار پیش آمد؛ قرار شد ۱۲ کیلومتر از رودخانه های داخل شهر رفسنجان ساماندهی شود که طراحی تقریبا ۶ کیلومتر آن انجام و قراردادها برای اجرا امضا شده است که بزودی کار آغاز می شود.

داود شفیعی افزود: رودخانه های گیودری، شور و صادق آباد سه رودخانه اصلی شهر هستند که صادق آباد و شور در مرکز شهر تقریبا به یکدیگر  ملحق می شوند و برای ساماندهی این رودخانه ها نیاز به بودجه قابل توجهی داریم زیرا هر کیلومتر ساماندهی بالغ بر ۳۰ میلیارد تومان اعتبار لازم دارد.

وی با بیان اینکه پیش بینی می کردیم در صورت وقوع سیل پل های ساخته شده بر رودخانه ها گنجایش حجم سیلاب را نداشته باشند اظهار داشت: قسمتی از ساماندهی رودخانه های سطح شهر رفسنجان در سال ۱۴۰۱ و قسمت دیگر آن در سال ۱۴۰۲ انجام خواهد شد.

مشاور عمرانی شهرداری رفسنجان بیان کرد: اینک مشکل اصلی ما رودخانه صادق آباد رفسنجان است که در حال تعریض آن هستیم تا در سیلاب های احتمالی آینده وضعیتی مثل سیلاب روزهای گذشته پیش نیاید.

صدور مجوز در سال های قبل بوده، ما مجوز ندادیم

وی تصریح کرد: در سال ها و دهه های گذشته مجوزهای ساخت و ساز در حریم رودخانه های رفسنجان صادر شده است اما از سال گذشته هیچگونه مجوزی برای ساخت در بستر و حریم رودخانه صادر نمی شود. البته عده ای نیز بدون مجوز و پروانه کار ساخت و ساز را انجام داده اند که در سیلاب اخیر دچار تخریب و خسارت شده اند و بناهای بدون مجوز حتما تخریب می شود.

 شفیعی درباره ساخت و ساز در مناطق بحرانی سیل رفسنجان مانند شهرک فرهنگیان، جهاد و هزار واحدی نیز بیان کرد: در سال های نسبتا دور حدود نیم قرن قبل مسیر رودخانه در این مناطق وجود داشته است، اما خشکسالی ها باعث شده که مسیر این رودخانه ها بتدریج به محل ساخت و ساز تبدیل شود، در حالی که بارندگی و سیل، دور تکرار دارد که نباید از آن غافل شد.

حریم قنات ها را توجه کنیم

وی با بیان اینکه قنات های زیادی در شهرستان رفسنجان وجود دارد افزود: برخی از این قنات ها شناسایی نشده اند و در بارندگی و سیل اخیر متوجه آنها شده ایم که حتما باید به رعایت حریم قنات ها توجه شود.

پاسخ به برخی خبرها

مشاور عمرانی شهرداری رفسنجان با اشاره به برخی اخبار منتشر درباره هدایت سیلاب توسط شهرداری به داخل شهر رفسنجان تاکید کرد: یکی از ابهامات شهروندان این است که چرا رودخانه صادق آباد طغیان کرد، اما رودخانه شور آب کمتری داشت، در پاسخ به این سوال باید بگویم سد سرچشمه در صورت سر ریز کردن باعث طغیان رودخانه شور می شود، اما این سد هنوز گنجایش آب زیادی دارد.

وی ادامه داد: امکان هدایت آب عملا به رودخانه شور وجود ندارد و منحرف کردن مسیر سیلاب ها به هیچ وجه صحت ندارد؛ برخی نیز وقوع سیلاب را به پروژه ۲ بانده کردن بلوار پرستار ربط می دهند در حالی که این فرض هم درست نیست و وارد شدن سیلاب ارتباطی با فعالیت در این طرح نداشت.

شفیعی اظهار داشت: لایروبی و ساماندهی رودخانه های سطح شهر رفسنجان نخستین اولویت است که باید دولت به یاری ما بشتابد تا این مهم انجام شود؛ کاری که باید در طول چهار دهه اخیر توسط شهرداران مختلف انجام می شد ولی متاسفانه به آن بی توجهی شده است.

مشاور عمرانی شهرداری رفسنجان با بیان اینکه در سیل اخیر چند دهانه پل این رودخانه ها تخریب شد تصریح کرد: تخریب چهار پل نیز در مسیر این رودخانه ها در دستور کار قرار دارد، زیرا این پل ها غیراستاندارد هستند و گنجایش تحمل چنین سیلاب هایی را ندارند؛ هرچند ساماندهی پل های رودخانه های رفسنجان نیاز به بودجه کلانی دارد که از توان شهرداری خارج است.

چرایی آبگرفتگی وسیع شهر

وی درباره آبگرفتگی وسیع معابر شهر رفسنجان در سیلاب اخیر گفت: یکی از مشکلات رفسنجان بالاتر بودن معابر از سطح رودخانه هاست و این باعث می شود که آب ها به رودخانه ها هدایت نشود که باید با تجهیزات مخصوص آب های سطحی را انتقال دهیم که زمان‌بر و پرهزینه است.

تشکیل تیم تخصصی علل سیل رفسنجان

این درحالی است که معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری کرمان که در جلسه ستاد بحران رفسنجان حاضر شده بود از استقرار یک تیم در سپاه پاسداران رفسنجان برای پیگیری علّت هدایت جریان سیل به درون شهر خبر داد و گفت: این تیم از پهناهای رودخانه ها تصویربرداری هوایی خواهد کرد تا پس از جمع آوری مستندات دلیل ورود سیل به شهر مشخص شود.

 رحمان جلالی با بیان اینکه باید مشخص شود دلیل این همه خرابی چیست افزود: چند تیم میدانی نیز در حوزه های رودخانه‌ها و ورودی‌های آب به شهرستان مستقر شدند تا با یک کار کارشناسی، کار تحلیلی دقیقی تهیه کنند؛ نتایج این کار از طریق ستاد بحران شهرستان به اطلاع مردم خواهد رسید.

ویی ادامه داد: با کمک دستگاه های اجرایی زیربط، در بخش های برق، آب، گاز و جاده ای با اقدامات جهادی به وضعیت پایدار در شهرستان دست یافتیم.

جلالی خاطرنشان کرد: لایروبی قنات ها و باغات پسته کاری رفسنجان نیز در دستور کار قرار گرفته است.

منشا ورود آب به رفسنجان را پیدا کنید

نماینده مردم رفسنجان و انار در مجلس نیز در تشریح بازدید از نقاط سیل زده رفسنجان با ذکر اینکه رفسنجان در منطقه‌ای واقع شده که از چهار جهت مورد تهاجم سیل قرار گرفته است، تأکید کرد: باید زیرساخت‌ها را درست کنیم که دیگر شاهد چنین صحنه‌هایی نباشیم.

حجت الاسلام حسین جلالی افزود: همچنین اینک بهترین زمان برای ترسیم نقشه جامع شهر است که باید فرمانداری، آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و سایر دستگاه‌های مرتبط کمک کنند این نقشه تدوین شود و ضعف‌مان را در مدیریت جامع شهری پیدا و برطرف کنیم.

وی تاکید کرد:  باید دید منشا ورود این حجم آب به شهر از کجا بوده که بیشتر نقاط شهر را غرق در آب کرده است.

سیل رفسنجان زیر ذره بین بازرسی استان

دادستان رفسنجان نیز در گفت و گو با برخی رسانه های محلی درباره دلایل وقوع سیلاب در این شهر گفت: شایعه مسدود بودن رودخانه و ورود سیلاب به سطح شهر نیازمند بررسی کارشناسی است. 

 ایمان شهسواری به پایگاه خانه خشتی افزود:در این بحران سیل آسا در رفسنجان فیلم هایی در فضای مجازی در حال دست به دست شدن است که باعث تشویش اذهان عمومی مردم شده است که در این موضوع،  فیلم های مربوطه به بازرسی کل استان کرمان ارسال شده و از آنها درخواست شده این موضوع را بررسی کنند.

دادستان رفسنجان تاکید کرد: در صورتی که تخلفی از طرف هر ارگانی صورت گرفته باشد، برابر قانون به دادستانی اعلام و رسیدگی خواهد شد.

وی گفت: مردم به شایعات فضای مجازی توجه نکنند؛ موضوع بسیار تخصصی و کارشناسی است و نیاز به بررسی دقیق دارد و تا زمانی که گزارش از سازمان بازرسی کل ارسال نشده است نمی توان در مورد آن نظر داد.
بارش باران یکساله در چهار روز

وضعیت بحرانی به گونه ای بود که به گفته استاندار کرمان، بیشترین گرفتاری ناشی از سیل اخیر در رفسنجان بوده است؛

به گفته محمدمهدی فداکار بارندگی چند روز اخیر در رفسنجان معادل یکسال بارش بود.

وی با بیان اینکه در رفسنجان ۸۰ هزار هکتار باغ پسته وجود دارد، تصریح کرد: میانگین بارش باران در رفسنجان سالانه ۸۰ میلیمتر در سال است در حالی که در چهار روز به اندازه یک سال بارندگی در این شهرستان داشتیم.

فداکار با اشاره به خسارت گسترده سیلاب به روستای کوثرریز رفسنجان اظهار داشت: لایروبی و تخلیه آب از درون خانه ها با کمک‌ نیروهای جهادی، هلال احمر و بسیج در حال انجام است و این نیرو ها به طور کامل پای کار خواهند بود.

به گزارش فت فتو هر چند سیلاب چند روز گذشته، شهرستان درگیر بحران آب رفسنجان را تا حد زیادی به صورت موقت سیراب کرد، اما این سیل هشدار جدی برای مسئولان و مردم این شهرستان بود که در اوج خشکسالی دیدن دریایی از آب غیرممکن نیست و باید ضمن مقابله با این تهددد از آن فرصت ساخت.

در حالی که نرخ انتقال آب از خلیج فارس به استان کرمان هر لیتر ۶۰ هزار تومان برآورد شده است، نباید میلیاردها لیتر سیلاب و روان آب ضمن خسارت و تخریب بدون ایفای نقش موثری در تقویت منابع آبی منطقه به هدر رود و با اقداماتی نظیر آبخوانداری و آبخیزداری کارشناسی شده، این بلای طبیعی را به نعمت تبدیل کرد.

نکته آخر، تصمیم بموقع برای تخلیه، حضور میدانی مسئولان و در راس آنها وزیر کشور، استاندار و فرماندهان و نیروهای نظامی و انتظامی در میدان سیل بود که هم در کنار مردم بودن را به نمایش گذاشت و کمک کرد مدیریت بحران به شکلی باشد که کمترین تلفات جانی رخ دهد.

سه مورد تلفات در محدوده شمال استان کرمان مربوط به یک مورد برق گرفتگی بانوی جوانی بود که به تماشای سیلاب رفته بود و دو تن دیگر درون خودرویی که در جاده کرمان – یزد درگیر سیل شده بودند.

اگرچه حجم خسارت های مردم به زبان نمی آید و جبران آنها نیز سخت است، اما نیروهای جهادی در کنار دستگاه های اجرایی و نظامی، تصویری از همدلی و همکاری را به نمایش گذاشتند که سبب شد از این بحران نیز با کمترین تلفات بگذریم.