زرین‌کوب؛ فرصت طلایی پژوهش‌های ادبی

گروه استان‌های فت فتو؛ میان نام‌های کوتاه و بلند گوناگون در عرصه ادب فارسی معاصر که گرد برخی از آنان هاله‌ای از غرور و خودبرتربینی هم البته فراهم است، نام استاد دکتر عبدالحسین زرین‌کوب اعتلایی دور از تعصب و خودنمایی دارد که اسباب آن را یک عمر کوشش‌های صادقانه و بعضا دور از هیاهوی آن مرد بزرگ پدید آورده‌است.

عبدالحسین زرین‌کوب( ارتحال ٢۴ شهریور ١٣٧٨ )محقق نستوه و خستگی‌ناپذیر سال‌هایی است که برخی از حتی بهترین محققان معاصر آغشته سیاسی‌کاری و عنوان‌های دولتی و حواشی آن می‌شدند و یا در حالتی دیگر خلوت خود را با مکیفات دود و نوش می‌آراستند و یا برخی دیگر وقت خود را صرف جابجا کردن نسخه‌بدل‌های نسخ خطی می‌کردند (البته این مورد اخیر عیب تلقی نمی‌شود، اما چون وقت گرامی استاد زرین‌کوب صرف آن نشده‌است، مورد اشاره قرار گرفت)

راست این است که این اندازه پشتکار و ممارست در پژوهش و پای کار ایستادن و از پا ننشستن خاص زرین‌کوب نیست و در همان ایام هم این معلم درست‌مایه، زبان به ستودن کسانی، چون فروزانفر و یغمایی و محیط طباطبایی و خانلری و… گشوده است، اما نوع نگاه زرین‌کوب به تاریخ و فرهنگ و عرفان و نقدادبی خاص اوست و در این زمینه کتاب‌هایش از حیث مطابقت‌دادن مسایل و مفاهیم‌ادبی و نامداران حاضر در متون فارسی با ادب دیگر کشور‌ها و تحلیل رفتار‌ها و رخدادها، خاص می‌نماید و به دشواری می‌توان نمونه‌ای همانند آن را به دست داد.

شاگرد‌پروری بی شایبه مرید‌بازی و خود مراد پنداری و نهراسیدن از هیاهوی زمانه و پرداختن به کار‌هایی که خالی از انتقاد و نکته‌گیری‌های دیگران نیست، هم توانسته‌است زرین‌کوب را متفاوت‌تر از بسیار کسان دیگر مطرح کند و راهی را که او در شصت‌سال کوشش بی‌فتور پیمود، کم رهرو نشان دهد.

شاید به درستی گفته‌شود زرین‌کوب محصول دوره‌ای است که کسب مقام‌های اداری و عنوان‌های دانشگاهی تا این اندازه وسوسه‌انگیز و هیجان‌ساز و مایه دل‌مشغولی نبود و او صادقانه قصد ایفای نقش خود را داشت، اما این اندازه همت و پشتکار را هم بایست در کسی یافت که به کار خویش اعتقاد راستین داشت و در برابر این پرسش که به فرض بازگشت دوباره به جهان چه خواهد کرد محکم پاسخ می‌دهد همین شیوه معلمی را دنبال خواهد کرد.

درست است که برخی دیدگاه‌های زرین‌کوب درباره عرفان و تصوف و تاریخ ایران و اسلام و حتی نقد و بلاغت می‌تواند در محل بازبینی و مرور دوباره بیفتد و حاشیه‌ای بر آن‌ها نگاشته‌شود، اما این رویه – که برای دانش بشری امری ساده و طبیعی است و هر نوشته‌ای در معرض تبصره و حاشیه است- از اعتبار مردی که در چنین کار‌ها و موضوعات؛ ورودی مسوولیت‌شناسانه و بی‌هراس داشته‌است، نمی‌کاهد و نام او را از صدر فهرست کسانی که چنین بی‌باکانه و بی‌ملاحظه زمینه‌های کاذب شهرت به موضوعی پرداخته‌اند، پایین نمی‌آورد.

اگر چه اکنون از میراث ماندگار و بی‌تکرار زرین‌کوب در روزگار ما در فضای مجازی جمله‌های نامربوط و پراکنده و بعضا مهمل است که با عنوان دوقرن‌سکوت و شعر حافظ در روز عاشورا دست به دست می‌شود، برای پویندگان و جویندگان راستین دانش و حقیقت، جمله جمله آثار این مرد شریف و بزرگ که از ناملایمات و نامهربانی‌های عصر خویش، کم آسیب ندید چراغی فروزان برای رسیدن به سرمنزل دانایی و فرزانگی است.

یادش چونان ادب فارسی گرامی باد.

عبدالرضا مدرس‌زاده شاعر و دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان

انتهای پیام/