رابطه رهبری اصیل و هوش اخلاقی پرستاران

به گزارش گروه پژوهش نذیر کرمان، حرفه پرستاری به دلیل لزوم مراقبت از دیگران ذاتاً حرفه‌ای اخلاقی قلمداد می‌شود و ارائه اخلاقی مراقبت، یکی از اهداف اساسی سیستم‌های ارائه خدمات سلامت در دنیاست. رعایت ضوابط اخلاقی در کار پرستاری به بهبود خدمات پرستاری منجر می‌شود و بهبود کیفیت کار پرستاران تأثیر بسزایی در ارتقای فرایند بهبود بیماران دارد.

در رابطه با این موضوع پژوهشگران مطالعه‌ای انجام داده‌اند با عنایت به اینکه عملکرد اخلاقی پرستاران نقش مهمی در رابطه با کیفیت مراقبت ارائه شده، بهبود بیماران و همچنین، دستیابی به اهداف سلامتی دارد، توجه به بعد هوش اخلاقی در پرستاران به‌عنوان یک راهنمای اخلاقی برای عملکرد آنها از اهمیت خاصی برخوردار است.

* هوش اخلاقی (Intelligence Moral)

در این پژوهش آمده است که هوش اخلاقی مفهومی نسبتاً جدید بوده و کمتر از سایر هوش‌های مطرح شده در مدل‌های هوش انسانی مورد مطالعه قرار گرفته است. این هوش به میزان زیادی قادر است درک ما را از یادگیری و رفتار انسان توسعه دهد.

از نظر این پژوهش اصطلاح هوش اخلاقی برای اولین بار توسط Borba در روانشناسی وارد شد، وی هوش اخلاقی را ظرفیت و توانایی درک درست یک اقدام اشتباه، داشتن باور‌های قدرتمند اخلاقی و عمل نمودن بر اساس آنها می‌داند. در واقع هوش اخلاقی همان ظرفیت ذهنی انسان است که این امکان را فراهم می‌کند تا اصول جهانی انسانی را در ارزش‌ها، اهداف و اقداماتمان تعبیه کنیم.

هوش اخلاقی ظرفیت و توانایی درک درست یک اقدام اشتباه، داشتن باور‌های قدرتمند اخلاقی و عمل نمودن بر اساس آنها است

در تعریفی دیگر در ساده‌ترین شکل، هوش اخلاقی توانایی استفاده از اصول جهانی برای تفکیک اقدام درست از اشتباه است؛ کسانی که هوش اخلاقی بالایی دارند، اقداماتشان را سازگار با اصول و عقایدشان تنظیم نموده، مسئولیت نتایج اقدامات و همچنین شکست‌ها یا اشتباهات خود را می‌پذیرند که این امر منجر به عملکرد بالای آنها خواهد شد.

از دیدگاه نویسندگان این پژوهش؛ بر اساس نظر Borba هوش اخلاقی دارای قابلیت توسعه است و یکی از راه‌های توسعه‌ آن الگوگیری عملی از رفتار سرپرست می‌باشد.

* رهبری اصیل (Leadership Authentic)

این پژوهش مطرح می‌کند که رهبری اصیل به الگویی از رفتار رهبر اشاره دارد که از ظرفیت‌های روانشناختی مثبت و جو اخلاقی مثبت استفاده نموده و همزمان آنها را ارتقا می‌دهد تا خودآگاهی بیشتر، دیدگاه اخلاقی درونی، پردازش متوازن اطلاعات و شفافیت رابطه را از سوی رهبرانی که با پیروان کار می‌کنند افزایش داده و خود توسعه‌ای مثبت را رشد دهد.

در این پژوهش آمده است که این نوع رهبری، سبک نسبتاً جدیدی از رهبری رابطه‌ای است که بر عملکرد کارکنان و پیامد‌های سازمانی تأثیر گذاشته و این تأثیر را از طریق کمک به افراد برای ارتقای شفافیت رابطه‌ای که باعث ایجاد اعتماد و خوش‌بینی می‌شود، اعمال می‌کند. 

رهبری اصیل از تقاطع جنبه‌های مختلف رهبری یعنی مسایل اخلاقی و رفتارسازمانی مثبت ناشی می‌شود

در واقع یک توافق در رابطه با چهار مؤلفه رهبری اصیل وجود دارد:

• پردازش متوازن اطلاعات (Processing Balanced)
• دیدگاه اخالقی درونی (Perspective Moral Internalized)
• شفافیت در روابط (Transparency Relational)
• خودآگاهی (Self – awareness)

این پژوهش در تعریفی دیگر این‌گونه بیان می‌کند که رهبری اصیل از تقاطع جنبه‌های مختلف رهبری یعنی مسایل اخلاقی و رفتارسازمانی مثبت ناشی می‌شود، این نوع رهبری بر اخلاق در تصمیم گیری استوار بوده و نمایانگر کفایت تمرکز روی ادراکات افراد در نقش‌های رهبری بوده و اینکه چگونه افراد نقش خود و محیط شان را می‌سازند.

* اهمیت روابط رهبری اصیل با پیروان و ذی‌نفعان

از دیدگاه نویسندگان این پژوهش؛ برجسته نمودن این امر اهمیت دارد که رهبری اصیل به فراتر از اصالت رهبر، یعنی به پوشش روابط اصیل با پیروان و دیگر ذی‌نفعان توسعه می‌یابد. این روابط عبارتند از:
گرایش، شفافیت، بازبودن و اعتماد در جهت اهداف ارزشمند و تأکید بر توسعه‌ی پیروان. در نهایت با توجه به مطالعات Gardner و همکاران یکی از اصول رهبری اصیل، توسعه‌ی خود و پیروان است.

پیروان رهبران اصیل، این رهبران را اصیل، متعهد، با توجه، خودآگاه ادراک نموده و به آنها احترام می‌گذارند

از نظر این پژوهش رهبران اصیل با توجه به باور‌ها و ارزش‌های واقعی خود، تأکید زیادی بر تقویت پیروان داشته و تلاش می‌کنند، بستر سازمانی مثبت و جذابی را فراهم کنند.  پیروان رهبران اصیل، این رهبران را اصیل، متعهد، با توجه، خودآگاه ادراک کرده و به آنها احترام می‌گذارند.

در ادامه این پژوهش آمده است که رهبران اصیل عمیقاً خود را متعهد به رفاه دیگران دانسته و به‌عنوان یکی از ویژگی‌های رهبری اصیل، به موضوع اخلاق مراقبت توجه ویژه‌ای دارند؛ اخلاق و رهبری ماهیتاً با یکدیگر ارتباط دارند و رهبران اصیل به میزان زیادی صادقند که این امر عنصر کلیدی در ایجاد اعتماد محسوب می‌شود و رهبران اصیل به‌گونه‌ای عمل می‌کنند که پیروانشان برای ارزیابی صلاحیت و اخلاق اقدامات خود توانمند شوند.

*رابطه رهبری اصیل در سیستم پرستاری با هوش اخلاقی پرستاران

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که پیروان با مشاهده و یادگیری رفتار رهبران اصیل، قادر به توسعه کیفیت رهبران اصیل در خود بوده و یکی از نتایج این توسعه و یادگیری در پیروان، توسعه هوش اخلاقی آنها به واسطه به‌کارگیری دیدگاه‌های اخلاقی مشابه رهبران اصیل است. با توجه به مطالب فوق، سؤال پژوهش این است که آیا رهبری اصیل در سیستم پرستاری با هوش اخلاقی پرستاران رابطه دارد؟

در ادامه این پژوهش آمده است که ارتقای رهبری در کادر پرستاری بیمارستان‌ها از طریق آموزش و توسعه مولفه‌های رهبری اصیل می‌تواند منجر به توسعه و ارتقای هوش اخلاقی پرستاران و در نهایت کیفیت خدمات مراقبت پرستاری شود؛ اما بر اساس یافته‌های این مطالعه، راهکار‌های عملی پیشنهاد می‌شود که در سه محور قابل اجراست و در محور اول توصیه می‌شود که آموزش‌هایی از قبیل ذهن آگاهی، تجزیه و تحلیل بازخورد و خودتنظیمی، همچنین مهارت‌های روابط بین فردی و تصمیم گیری مبتنی بر شواهد در راستای ارتقای مؤلفه‌های رهبری اصیل در سرپرستاران به کارگرفته شود.

در ادامه به این مهم اشاره شده است که این آموزش‌ها که مستقیماً مولفه‌های رهبری اصیل را هدف می‌گیرند، برعملکرد سرپرستاران و سایر مسئولان کادر پرستاری تأثیرگذاشته و کیفیات رهبری اصیل را در آنها افرایش می‌دهد؛ در محور دوم پیشنهاد می‌شود، از سازوکار‌های ثبت و مستندسازی تجارب مدیران موفق در حوزه پرستاری به منظور به اشتراک گذاشتن آن با سایر بخش‌ها و بیمارستان‌ها استفاده شود.

در پایان این پژوهش که محور سوم است، پیشنهاد می‌شود که سیاست‌های منابع انسانی در سیستم‌های درمانی بر توسعه و انتخاب سرپرستانی با خصوصیات رهبر اصیل در کادر پرستاری متمرکز گردد تا بتوان در نهایت مراقبت از بیماران را در سیستم درمان بهبود بخشید و ارتقا داد.

گفتنی است، این یافته‌ها، به صورت یک مقاله علمی پژوهشی باعنوان «رابطه رهبری اصیل و هوش اخلاقی پرستاران بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی کرمان» به کوشش کاوه نوحی بزنجانی (دکتری مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان، کرمان، ایران)، حمدالله منظری توکلی (استادیار گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان)، سنجر سلاجقه (استادیار گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمان)، ایوب شیخی (استادیار گروه آمار، دانشکده مدیریت، دانشگاه شهید باهنر، کرمان) تهیه شده که در دوماهنامه «پیاورد سلامت» منتشر شده است. این نشریه متعلق به دانشگاه علوم پزشکی تهران است.