دروغ رسانه‌ای، آفت آزادی بیان

نذیر کرمان: در دنیای امروز، رسانه‌ها نقش پررنگی در شکل‌گیری افکار عمومی و آگاهی جامعه ایفا می‌کنند. با گسترش فناوری و ظهور رسانه‌های دیجیتال، دسترسی به اطلاعات و اخبار آسان‌تر از همیشه شده است. اما در این میان، یکی از چالش‌های اساسی که جامعه رسانه‌ای با آن روبرو است، مسئله صداقت و دروغ در رسانه‌ها می‌باشد.

قرآن کریم، به عنوان منبعی غنی از آموزه‌های اخلاقی و اجتماعی، بر اهمیت صداقت و راستگویی تأکید فراوان دارد. خداوند در آیه ۱۱۶ سوره نحل می‌فرماید: “وَلَا تَقُولُوا لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِبَ هَٰذَا حَلَالٌ وَهَٰذَا حَرَامٌ لِتَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ لَا يُفْلِحُونَ” (و به آنچه زبان‌هایتان به دروغ وصف می‌کند، نگویید این حلال است و آن حرام، تا بر خدا دروغ نبندید. بی‌تردید، کسانی که بر خدا دروغ می‌بندند، رستگار نمی‌شوند). این آیه، اهمیت صداقت در بیان حقایق و پرهیز از دروغ را به وضوح نشان می‌دهد.

صداقت رسانه‌ای: ضرورتی اخلاقی

صداقت رسانه‌ای، به معنای ارائه اطلاعات و اخبار درست و بدون تحریف است. در جامعه‌ای که رسانه‌ها نقش مهمی در شکل‌دهی به افکار عمومی دارند، صداقت رسانه‌ای نه تنها یک اصل اخلاقی، بلکه یک ضرورت اجتماعی است. رسانه‌های صادق، اعتماد مخاطبان را جلب می‌کنند و به عنوان منبعی قابل اعتماد برای کسب اطلاعات و آگاهی شناخته می‌شوند.

در مقابل، دروغ رسانه‌ای، به معنای ارائه اطلاعات نادرست، تحریف واقعیت‌ها، یا پنهان کردن حقایق است. این پدیده، می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله:

– منافع شخصی یا گروهی: گاهی اوقات، رسانه‌ها تحت تأثیر منافع شخصی یا گروهی، واقعیت‌ها را تحریف می‌کنند یا حقایق را پنهان می‌سازند. این امر می‌تواند به دلیل وابستگی‌های سیاسی، اقتصادی، یا اجتماعی باشد.

– تأثیرگذاری بر افکار عمومی: برخی رسانه‌ها ممکن است برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی، به دروغ متوسل شوند. آنها با ارائه اطلاعات نادرست یا اغراق‌آمیز، تلاش می‌کنند تا دیدگاه‌های خاص خود را ترویج دهند.

– عدم آگاهی یا بی‌دقتی: در برخی موارد، دروغ رسانه‌ای ناشی از عدم آگاهی یا بی‌دقتی خبرنگاران و گزارشگران است. آنها ممکن است به دلیل کمبود منابع یا عدم دسترسی به اطلاعات صحیح، به اشتباه بیفتند.

آزادی بیان و مسئولیت‌پذیری

آزادی بیان، یکی از حقوق اساسی انسان‌ها است که در بسیاری از جوامع، از جمله ایران، مورد تأکید قرار گرفته است. اما این آزادی، همراه با مسئولیت‌پذیری است. در واقع، آزادی بیان، به معنای حق بیان دیدگاه‌ها و افکار بدون ترس از مجازات است، اما این بدان معنا نیست که هر نوع دروغ و تحریفی مجاز باشد.

قرآن کریم، در آیه ۷۰ سوره قصص، به اهمیت مسئولیت‌پذیری در بیان حقایق اشاره می‌کند: “وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أُولَٰئِكَ يُعْرَضُونَ عَلَىٰ رَبِّهِمْ وَيَقُولُ الْأَشْهَادُ هَٰؤُلَاءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَىٰ رَبِّهِمْ ۚ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ” (و چه کسی ستمکارتر است از کسی که بر خدا دروغ بندد؟ اینانند که در برابر پروردگارشان عرضه می‌شوند و گواهان می‌گویند: اینانند کسانی که بر پروردگارشان دروغ بستند. آگاه باشید که لعنت خدا بر ستمکاران است). این آیه، به وضوح نشان می‌دهد که دروغ و افترا، عملی ستمکارانه است و مجازات الهی را در پی خواهد داشت.

راهکارهای مقابله با دروغ رسانه‌ای

برای مقابله با پدیده دروغ رسانه‌ای، می‌توان راهکارهای زیر را مد نظر قرار داد:

– آموزش سواد رسانه‌ای: ترویج سواد رسانه‌ای در جامعه، به افراد کمک می‌کند تا اطلاعات را به طور انتقادی تحلیل کنند و دروغ‌ها و تحریف‌ها را تشخیص دهند. این امر، نیازمند آموزش‌های مداوم و آگاهی‌بخشی به مخاطبان رسانه‌ها است.

– استقلال رسانه‌ها: رسانه‌های مستقل، کمتر تحت تأثیر منافع شخصی یا گروهی قرار می‌گیرند. تقویت استقلال رسانه‌ها و حمایت از رسانه‌های آزاد و مستقل، می‌تواند به کاهش دروغ رسانه‌ای کمک کند.

– مسئولیت‌پذیری رسانه‌ها: رسانه‌ها باید خود را ملزم به رعایت اصول اخلاقی و مسئولیت‌پذیری در برابر مخاطبان بدانند. ایجاد سازوکارهای نظارتی و خودتنظیمی در رسانه‌ها، می‌تواند به حفظ صداقت و راستگویی در آنها کمک کند.

در پایان، باید تأکید کرد که صداقت رسانه‌ای، نه تنها یک اصل اخلاقی، بلکه ضرورتی اجتماعی است. رسانه‌های صادق، نقش مهمی در آگاهی‌بخشی به جامعه و حفظ اعتماد مخاطبان ایفا می‌کنند. مقابله با دروغ رسانه‌ای، نیازمند تلاش جمعی رسانه‌ها، دولت‌ها، و جامعه مدنی است تا بتوانیم به سوی جامعه‌ای مبتنی بر صداقت و راستگویی حرکت کنیم.

یاسر علی پور اشرفی
مدرس سواد رسانه ای