پارک ملی خبر

پارک ملی خبر (Khabr) با وسعتی حدود ۱۵۰هزار هکتار یکی از بزرگترین پارک‌های ملی ایران است و در استان کرمان قرار دارد. این پارک در فاصله ۶۰ کیلومتری جنوب شهر بافت قرار دارد و در سال ۱۳۷۹ از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان پارک ملی معرفی شد. پارک ملی خبر یازدهمین منطقه‌ای است که در ایران عنوان پارک ملی را به خود اختصاص داده است. پس از بررسی‌های انجام شده در سال ۱۳۵۴، منطقه خبر و روچون، در لیست پناهگاه و مناطق حفاظت شده کشور ثبت شد. و در سال ۱۳۷۸ بخش اعظم آن تحت عنوان پارک ملی خبر به تصویب شورای عالی محیط زیست رسید.

اقلیم

مهم ‌ترین توده‌ های هوایی مؤثر بر محدوده در فصل زمستان، توده‌ های پرفشار شمالی و به‌طور مشخص سیستم پرفشار سیبری. سیستم پر فشار آزر از سمت اقیانوس اطلس شمالی، سیستم کم فشار مدیترانه‌ای و سیستم کم فشار سودان است. در فصل تابستان نیز جریان‌ های کم فشار تابستانهٔ هند (مونسون) و کم فشار حرارتی کویر مرکزی و لوت محدوده مورد نظر را تحت تأثیر قرار می ‌دهد. بر اساس مطالعات انجام شده به روش آمبرژه، در محدوده مورد مطالعه، چهار اقلیم خشک سرد، خشک نیمه سرد، خشک معتدل و بیابانی گرم میانه دیده می ‌شود که بیشترین وسعت به اقلیم خشک نیمه سرد اختصاص دارد.

منشأ اصلی بارندگی در پارک که بیشتر زمستانه است، جریان‌ های مدیترانه ‌ای بوده و میانگین بارندگی سالانه ۲۵۳/۶۹ میلیمتر می باشد. میانگین سالانهٔ دمای روزانه بین ۱۳/۷ تا ۲۵/۳ درجه سانتیگراد متغیر است. متوسط تعداد روزهای یخبندان ۷۸ روز در سال و حداکثر میانگین سالانه رطوبت نسبی، ماهانه ۴۷ درصد است. جهت باد غالب از آبان تا اردیبهشت غربی و جنوب غربی، از خرداد تا مهر ماه شمالی و میانگین سرعت باد غالب ۵/۴ متر بر ثانیه در جهت شمال است.

ارتفاعات منطقه

بخش اعظم این منطقه به وسیله كوهها پوشیده شده، اما پراكندگی این ارتفاعات در تمامی سطح پناهگاه یكسان نیست. به جز كوه بزرگ و كوچك خبر كه در شمال غربی پناهگاه به صورت منفرد دیده می شود. دیگر كوههای مرتفع موجود در پناهگاه، به صورت رشته كوهی از شمال شرقی تا جنوب غربی پناهگاه كشیده شده است. همچنین وسعت زیاد منطقه باعث ایجاد دره های بسیاری شده كه از مهمترین آنها می توان به دره شاه ولایت، دره خبر، دهنه گردو و … اشاره كرد. دو قله اصلی چاه برف و برج شوم از دیگر جلوه های طبیعی این منطقه است. همچنین غار شب پره كه در كوه خبر واقع شده و شبیه تالار بزرگی با ۴۰ متر ارتفاع و ۲۰ متر پهنا است كه دیوار ه ای صیقلی بر پیشانی آن مشاهده می شود.

در این پناهگاه دشتهای مختلفی نظیر: دشت مركزی، دق علیجان، دشت میل زنگی و … وجود دارد كه زیستگاههای مناسبی برای انواعی از جانوران می باشد. به دلیل كمبود ریزشهای جوی، میزان آبهای سطحی منطقه بسیار ناچیز است. به جز ایامی كه در اثر بارندگی شدید مسیلها آبدار می گردند. بقیه مواقع سال اكثر مسیلها خشك و بی آب بوده و ساكنان منطقه همچنین وحوش و دامها، نیاز خود را از آبهای زیرزمینی تأمین می كنند. چشمه ها، رودخانه ها، چاهها، قنوات و ریزابهای موقت و فصلی از منابع آبی این منطقه به شمار می آیند. پارک ملی خبر (Khabr) یکی از بزرگترین پارک‌ های ملی ایران است.

پوشش گیاهی

از نظر پوشش گیاهی ۵۲/۸ درصد از گونه‌ های گیاهی این منطقه و پناهگاه حیات وحش روچون متعلق به منطقهٔ رویشی ایران–تورانی، ۱۲٫۱ درصد آن تعلق به منطقهٔ رویشی صحرا–سندی و ۹٫۸ درصد. آن مشترک بین این ۲ منطقه است. بر اساس آخرین مطالعات انجام شده در حدود ۷۵۰ گونهٔ گیاهی متعلق به ۲۸۸ جنس و ۷۵ شناسایی شده ‌است که از این مقدار ۱۲۰ گونه بومی این منطقه می‌ باشد. بیشترین تعداد گونه‌ های درختی و درختچهای به جنس Amygdalus، بیشترین تعداد گونه‌ های علفی و بوته ای به جنس AStragalus . و بیشترین گونه ‌های بوته‌ ای به خانواده Legorminosae اختصاص دارد.

پارک ملی خبر در بردارنده بقایای اجتماعات گیاهی ارزنده ‌ای چون بنه، بادام، کهکم و ارس است. همچنین گونه‌ های با ارزشی چون انار شیطان، کنار، زیتون وحشی، استبرق و کهور در این منطقه دیده می ‌شود. این پارک به دلیل کوهستانی بودن، تنوع اقلیمی و توپوگرافی از توان گونه زایی بالایی برخوردار است. وجود ۸۰ گونهٔ بومی نشان از ارزش حفاظتی بالای منطقه دارد.

آب و هوای منطقه

بر اساس طبقه بندی توپوبیوکلیماتیک، ۴ رویشگاه در محدودهٔ مورد مطالعه قابل تفکیک است. این رویشگاه‌ ها شامل رویشگاه دشت سردسیری، کوهستان سردسیری، بخش معتدله، دشت گرمسیری و کوهستان نیمه گرمسیری است. در بررسی تیپولوژی منطقه، ۲۷ تیپ گیاهی شناسایی شده‌ است که ۱۶ تیپ آن درختی و درختچه‌ای است. عناصر اصلی رویش های جنگلی منطقه مورد مطالعه را گونه‌ های کیکم، بنه، ارچن، بادام کوهی، تنگرس، اُرس، هوم، کُنار، قوسک، رزوک، ترویت، شن، سیاچوب و رزوک خوراکی تشکیل می‌ دهد که چهارگونهٔ اول در مجموع ۶۰ درصد فراوانی عناصر رویش ‌های جنگلی را به خود اختصاص داده‌ اند.

درخت بنه به دلیل فراوانی و نقش آن در ساخت تیپ ‌های اصلی و سطح تاج پوشش مهم‌ ترین عنصر سازنده رویش ‌های جنگلی در محدودهٔ پارک به‌شمار می‌ رود.در سال ‌های اخیر به دلیل شیوع آفت نیمه انگلی لورانتوس در پایه ‌های بادام کوهی، کیکم، ارچن و تنگس خسارات شدیدی به پوشش گیاهی این پارک وارد آمده به‌طوری ‌که تخمین زده می ‌شود بیش از دو سوم از پایه‌ های یاد شده آلوده به این آفت و در معرض خشکیدن باشند.

حیات وحش پارک ملی

پارک ملی خبر به دلیل برخورداری از گسترهٔ دشت در جوار کوهستان و طیفی از گیاهان انبوه و متراکم تا باز و تنکا، زیستگاه‌ های متنوع و گوناگونی را برای وحوش فراهم آورده ‌است. ضعف مدیریت منطقه به دلیل کمبود امکانات کنترل و نظارت به همراه شدت تعارضات موجود در منطقه. مانند شکار بی‌ رویه، تغییر کاربری و چرای دام، افت کیفیت زیستگاه‌ های حیات وحش را سبب گردیده‌ است. با وجود این ارزیابی کیفیت زیستگاه‌ های پارک که با توجه به عوامل درون زیستگاهی و برون زیستگاهی انجام شده‌ است. نشان می ‌دهد که بخش عمده ‌ای از پارک دارای زیستگاه ‌های خیلی خوب و مناسب بوده و از تنوع گونه ‌ای بالا برخوردار است.

براساس این مطالعه زیستگاه‌ های کوهستان خبر، کفهٔ دق علیجان و زنجیر آویز از نظر کیفیت جزء بهترین زیستگاه‌ های پارک بشمار می ‌آیند. در حال حاضر پارک ملی خبر دارای ۳۴ گونهٔ پستاندار متعلق به ۱۴ خانواده و ۶ راسته، ۷ گونهٔ پرندهٔ مهاجر، ۸۵ گونهٔ پرندهٔ بومی و ۳۱ گونهٔ خزنده است که نشان از غنای گونه‌ ای منطقه دارد. پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچون ضمن برخورداری از تنوع گونه‌ ای بالا، گونه‌ های حمایت شده و با ارزشی چون پلنگ. جبیر، کاراکال، روباه شنی، هوبره، عقاب طلایی و… را در خود حفظ می ‌کند. مهمترین گونه ‌های بارز منطقه را قوچ و میش، کل و بز، جبیر و پلنگ تشکیل می‌ دهد.

حیوانات کمیاب

همچنین یکی از معدود مناطق ایران است که رودک عسل‌ خوار در آن زندگی می‌ کند که یکی از حیوانات کمیاب در ایران و جهان است. از دیگر جانوران این زیستگاه می ‌توان به پستاندارانی همچون شغال، کفتار، گراز، گرگ، آهو، خرگوش و … اشاره نمود. همچنین انواع پرندگان شکاری از جمله عقاب دو برادر، عقاب مارخور، دلیجه کوچک، شاهین، پیغو و قرقی در این زیستگاه مشاهده شده‌ اند. پرنده جیرفتی که از جمله پرندگان کمیاب محسوب می ‌شود در این پناهگاه زندگی می ‌کند. شایان ذکر است که این محدوده زیستگاه گونه‌ های با ارزشی چون خرس سیاه، گورخر ایرانی و دال بوده ‌است که هر سه گونه در این منطقه منقرض شده‌ اند.

به گفته ساكنین منطقه تا سال ۱۳۴۱ شمسی در كوه بزرگ خبر، كوه زنجیر آویز و … خرس سیاه آسیایی زندگی می كرده . غذای خود را از میوه های اهلی و وحشی نظیر زیتون، انجیر، خرما و همچنین عسل تامین میکرده است. جمعیتی از گورخر ایران نیز تا سال ۱۳۴۱ در دق علیجان زندگی می كرده كه از آن سال به بعد این حیوان در منطقه دیده نشده است. امروزه حدود ۸ راس گورخر از سایر زیستگاه‌ ها به سایت تکثیر و پرورش گورخر ایرانی در پارک ملی خبر منتقل شده تا در صورت ازدیاد و امکان، این گونه مجدداً به منطقه معرفی و رهاسازی شود. بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۱ به روش مشاهده مستقیم؛ تعداد ۱۹۳۴ راس کل و بز، ۱۶۸۶ راس قوچ و میش و ۴۸۴ راس جبیر و حیواناتی نظیر گربه جنگلی، گرگ، کفتار، خوک وحشی و پلنگ نیز مشاهده گردید.

خشکسالی

به دلیل کمبود ریزش‌های جوی، میزان آبهای سطحی منطقه بسیار ناچیز است و به جز ایامی که در اثر بارندگی شدید مسیل‌ها آبدار می‌گردند. بقیه مواقع سال اکثر مسیل‌ها خشک و بی آب بوده و ساکنان منطقه همچنین وحوش و دامها، نیاز خود را از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌کنند.چشمه‌ها، رودخانه‌ها، چاه‌ها، قنوات و ریزآب‌های موقت و فصلی از منابع آبی این منطقه به شمار می‌آیند.