کتاب‌عکس صرفا چینش تصاویر در کنار هم نیست

فت فتو ـ گروه فرهنگ‌وهنر:بخشی از کتاب‌های برگزیدۀ جایزۀ عکس آلمان ۲۰۲۱ با عنوان «این یک چمدان نیست» از ششم تا ۱۲ خردادماه در گالری باتن در سیرجان به نمایش گذاشته شده است.

به همین بهانه،مرضیه احمدی؛ کارشناس ارشد عکاسی از دانشگاه هنر تهران و مدرس درس‌های تخصصی عکاسی در دانشگاه،یادداشتی نوشته و در اختیار فت فتو قرار داده که در ادامه می‌خوانید.

«این یادداشت بهانه‌ای برای به نمایش درآمدن بخشی از کتاب‌های برگزیدۀ جایزۀ کتاب‌عکس آلمان ۲۰۲۱ در نقاط مختلف ایران است. هدف اصلی نمایش این کتاب‌ها در ایران،آشنایی بیش‌تر هنرمندان و افراد علاقه‌مند با کتاب‌عکس به عنوان یکی از شیوه‌های اصلی ارائۀ مجموعه‌های عکس و همچنین تولید چنین آثاری است. در انتخاب کتاب‌های این مجموعه،علاوه‌ بر کیفیت هنری،به تنوع فرمی و محتوایی در ایده‌پردازی و البته طراحی و چاپ نیز توجه شده است. این مجموعه دارای رویکردهای مختلفی بوده و از جمله مهم‌ترین موضوعات این کتاب‌ها می‌توان به پروژه‌های مستند،مناظر شهری،پرتره،خیابانی و همچنین عکس‌های مفهومی اشاره کرد. عمدۀ هنرمندان این آثار متعلق به دورۀ معاصر هستند؛ با این‌وجود،در این مجموعه،عکس‌هایی نیز از آرشیوهایی متعلق به نیمه‌های قرن بیستم به چشم می‌خورد؛ که بسیار قابل ‌توجه است. این مجموعه با همکاری و حمایت پلتفرم محیط.آرت گردآوری شده و در گالری امکان تهران و فضای هنری هشت‌چشمه در کاشان به نمایش گذاشته شده است. این مجموعه با عنوان «این یک چمدان نیست» از ۲۳ اردیبهشت‌ماه در آرت رزیدنسی «خانه ما» در کرمان به نمایش درآمده و از ششم تا ۱۲ خردادماه در گالری باتن در سیرجان به نمایش گذاشته شده است.

لازم به ذکر است محیط.آرت در نظر دارد در آینده‌ای نزدیک پژوهش خود در زمینۀ کتاب‌عکس و نقش آن در ایران و کشورهای همسایه را در ارتباط با شیوه‌های اروپایی بسط دهد.

در سال‌های اخیر بیش از ۵۰۰ جلد کتاب تحت عنوان کتاب‌عکس در ایران منتشر شده است که این موضوع را می‌توان نشان‌دهندۀ جذابیت و محبوبیت این شکل از ارائه در میان عکاسان ایرانی دانست. اما آیا تمامی این کتاب‌ها را می‌توان کتاب‌عکس دانست؟ یا اینکه اکثریت آن‌ها فقط برچسبی از این عنوان را بر خود دارند و بیش‌تر گردآوری عکس‌ها هستند؟ در بسیاری از موارد عکس‌ها بعد از حضور در نمایشگاه‌های مختلف،انتشار در روزنامه‌ها،مجلات و فضای اینترنتی سر از کتاب در می‌آورند تا شاید برای همیشه ماندگار شوند. چرا که کتاب‌ها مانند نمایشگاه‌ها محدود به زمان و مکان خاصی نیستند. باوجود اینکه بسیاری از عکس‌ها برای ارائه در فضای نمایشگاه‌ها تولید شده‌اند که البته این شکل از نمایش بسیار مناسب و به‌جا است،همچنان شاهد چاپ همان عکس‌ها در قالب کتاب هستیم. کتاب‌عکس با یک ذهنیت هنرمندانه و خلاق مرتبط است. صرفاً به دلیل استفاده از تصاویر در یک کتاب نمی‌توان آن را یک کتاب‌عکس دانست. برای این منظور،عکس‌ها باید برای قالب کتاب تولید شده باشند،نه دیوار گالری و مجلات. واژه‌ی کتاب عکس به طور معمول برای کتابی به کار می‌رود که در درجۀ اول اثری هنرمندانه باشد. کتاب‌عکس ترکیبی است از انتخاب‌های منطقی و کنار هم قرار گرفتن تصاویر با یا بدون متن (به بهترین شکل ممکن) و البته در نهایت خلق اثری که با یک طراحی اندیشمندانه شکل گرفته باشد. آلبوم‌های عکاسی را می‌توان نمونه‌ای خاص از کتاب‌عکس دانست. آن‌ها در رابطه با زمان،اندیشه،بیان یک فرد یا تاریخ یک خانواده ایجاد شده‌اند. رالف پرینز(Ralph Prins) یک تعریف به نسبت منسجم و ساده از کتاب‌عکس دارد:«کتاب‌عکس یک فرم هنری خود‌مختار است که با یک قطعه مجسمه،یک نمایش و یا یک فیلم قابل مقایسه است.» گری باجر Gerry) (Badger و مارتین پار (Martin Parr) نیز کتاب‌عکس را دارای ویژگی‌های خاصی می‌دانند از جمله آن که می‌تواند در آن عکس‌ و نوشته‌ در کنار هم باشند و درعین‌حال پیام اصلی توسط عکس‌ها منتقل ‌شود. روبه‌رو شدن با کتاب‌عکس چیزی فراتر از ارتباط با یک شیء فیزیکی و فقط ورق زدن صفحات است،می‌توان این ارتباط را به‌عنوان یک تجربه برای مخاطب در نظر گرفت. تجربه‌ای از جنس سهیم شدن در تجربه‌ی زیسته‌ی عکاس و امر خصوصی که دیگر جنبه‌ی عمومی پیدا کرده است. کتاب فراموشی «فرشید آذرنگ» را می‌توان نمونۀ بسیار موفقی از میان کتاب‌های عکس منتشر شده در ایران دانست،چرا که حاصل تجربۀ زیسته‌ی هنرمند است و درعین‌حال ترکیبی منسجم از عکس و نوشته است. همچون یک آلبوم شخصی است و مخاطب را به درون توجهات خصوصی عکاس می‌کشاند». / الف