چه مؤلفه‌هایی در طراحی و ساخت موکب‌های اربعین لازم است؟/ ضرورت توجه به استاندارد‌های مذهبی

حسین کلانتری‌خلیل‌آباد در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های فت فتو در کرج به مناسبت ایام اربعین حسینی با تشریح ویژگی‌های پیاده‌روی اربعین به تبیین باید‌ها و نباید‌ها و چگونگی طراحی موکب‌های اربعین پرداخت و اظهار کرد: برای طراحی موکب‌ها نیاز است ویژگی‌های محیطی منطقه را به خوبی بشناسیم.

وی افزود: یکی از جلوه‌های وحدت در معماری قدسی اسلامی به واقع همین پیاده‌روی نجف به کربلاست که زائران مختلف از ایران، پاکستان، افغانستان، هندوستان، کشور‌های حوزه خلیج‌فارس و… در آن حضور می‌بایند. این پیاده‌روی از سال‌ها پیش وجود داشته و کاروان‌ها، هیئت‌ها و موکب‌ها در این مسیر حرکت می‌کردند و در ایام عاشورا، اربعین، اول رجب و نیمه شعبان پیاده‌روی از نجف تا کربلا با شور بیشتر اجرا می‌شود.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز بیان کرد: مسیر نجف به کربلا با یک هزار و ۴۵۲ عمود تا حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع) نشانه‌گذاری شده که فاصله‌های این نشانه‌گذاری به‌طور متوسط حدود ۵۰ متر است و زمان ایده آل برای گذراندن این مسیر حدود سه روز بوده و در طول مسیر حدود ۷ هزار موکب وجود دارد که موکب‌های این مسیر اغلب دائمی نیستند و برخی که دائمی هستند بدون داشتن اصول طراحی ساخته شده‌اند و صرفاً برای برطرف کردن نیاز‌های اولیه زوار اکتفا کرده‌اند.

تردد عده‌ای از زائران با خودرو در این مسیر خلاف طریقت عاشقان است؛ زیرا موکب‌ها وعمود‌های واقع در مسیر کمرنگ و کمرنگ‌تر می‌شوند و آدمی از درک آن عاجز می‌ماند. جمال‌شناسی موکب‌ها باید همواره مدنظر باشد.

دکتری برنامه‌ریزی شهری و عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی تأکید کرد: نکته قابل توجه این است که طراحی موکب‌ها باید دارای اصول شهرسازی و معماری باشد. مسیر نجف تا کربلا یکی از بارزترین عناصر خطی است که در آن زائران و گردشگران از بدو ورود به نجف اشرف تا رسیدن به بارگاه اصلی با فعالیت‌های متنوع مذهبی، فرهنگی، تجاری و خدماتی مواجه و به‌تدریج برای ورود به فضای زیارتی بارگاه آماده می‌شوند.

وی عنوان کرد: پیاده‌روی‌های مذهبی یک سری شاخص‌هایی دارد که از اهمیت زیادی برخوردار است، شاخص‌های ایجاد پیاده‌روی در فضا‌های شهری، نیاز‌های انسانی، امنیت، آسایش، دسترسی، اجتماع‌پذیری، جذابیت، پیوستگی مسیر، نفوذپذیری، تنوع کاربری، خوانایی، سرزندگی، انعطاف‌پذیری منظر، آسایش حرارتی، روشنایی، عوامل اجتماعی و فرهنگی و… بوده که در پیاده‌روی فرهنگی-مذهبی نجف به کربلا، اغلب شاخص‌ها حاکم است؛ اما آن چیزی که این پیاده راه را از سایر مسیر‌ها متمایز می‌‌کند، موضوعات فرهنگی و آئینی و تصویر ذهنی است.

منظر‌های مقدس توسط آداب‌ و رسوم شکل می‌گیرند

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی کرج گفت: در این مسیر، مجموعه رفتار‌های قدم‌به‌قدم که به تدریج رنگ و بوی زیارت به خود می‌گیرند مانند سروصدای نوحه‌خوانی، مداحی، اذان و دعوت زوار، تغییر کاربری‌ها به واحد‌های فرهنگی، مذهبی، مزین شدن مسیر‌ها و استقرار کاربری‌های عبادت، تدریس، قرائت قرآن و طلب اجابت دعا و… به این نکته مهم دلالت دارند که هر عنصر از فضای حرم قدسی، سلسله‌مراتب تقدس خود را از همجواری قبر آن امام می‌گیرد.

کلانتری اضافه کرد: منظر‌های مقدس توسط آداب‌ورسوم شکل می‌گیرند و معمولاً از زمینه‌های غیرمذهبی آغاز شده و در تداوم فرهنگ انسانی به زمینه‌های مذهبی می‌رسند. از خارج شهر به طرف مکان مقدس نیز فضا به تدریج مقدس می‌شود. آستانه‌ها و دروازه‌ها نشان عبور تدریجی‌اند و مرحله‌ای که سرانجام به صحن داخلی منتهی می‌شود، چشم‌انداز، رفتار زائر را تحت تأثیر قرار می‌دهد، جایی که بقعه مقدس برای نخستین بار به دیده زائر می‌آید، اهمیت فراوان دارد و در شهر هنگام عبور از خیابان‌هایی که راه به صحن مبارک می‌برد، شایسته است که زائر تعظیم کند.

وی ادامه داد: دسترسی به فضای شهری و شفافیت و دید بصری لازم با رعایت تناسب فضایی در طول مسیر تا حدودی برقرار است و انعطاف‌پذیری خوب متناسب ایام اربعین تا حدودی وجود دارد. با وجود رویداد‌هایی در طول مسیر که به رویداد‌های خیابانی قلمداد می‌شود و از طرفی با توجه به استقبال مردم عراق و تکریم زائران حسینی شاهد صحنه‌های زیبا و ملکوتی در طول مسیر هستیم بنا بر همین رویدادهاست که مردم را مشتاق‌تر از گذشته کرده است.

استادتمام گروه معماری بیان کرد: برای طراحی موکب‌ها باید عناصر طبیعی شامل آب، نخل، آسمان و زمین را مدنظر قرار داد و نظاره‌گر بود، یکی آسمان و زمین که در زیارت عاشورا به آن اشاره شده و دو عنصر نخل و آب در عاشورا مطرح می‌شود به‌ویژه گذشتن از نخلستان و آب آوردن حضرت عباس(ع). آسمان بر این مصیبت بزرگ گریسته و رنگ عوض کرده و خورشید خونی شده است.

کلانتری توضیح داد: تردد عده‌ای از زائران با خودرو در این مسیر خلاف طریقت عاشقان است؛ زیرا موکب‌ها وعمود‌های واقع در مسیر کمرنگ و کمرنگ‌تر می‌شوند و آدمی از درک آن عاجز می‌ماند. جمال‌شناسی موکب‌ها باید همواره مدنظر باشد در حوزه طراحی، یک طراح می‌تواند نمادها، نشانه‌ها و مفاهیم را به نسبتی درست بین انسان و آن محیط ایجاد کند به نحوی که رابطه مطلوب برقرار شود.

اقدامات نامطلوب در طراحی موکب‌ها

دکتری برنامه‌ریزی شهری و عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی تبیین کرد: شفافیت نور، فضای باز و بسته و متناسب با نیاز‌های مردم باید در طراحی موکب مدیریت شود. فضای نیمه‌باز و پوشیده باید چند عملکردی باشد، فضای طبخ و تهیه مواد خوراکی بسیار مهم است، فضای سرویس بهداشتی، وضوخانه و فضای رسانه‌های دیجیتال خیلی اهمیت دارد. فضای اجرای مراسم‌ مذهبی، فضای بهداشتی درمانی و فضا‌های مربوط به خدمتگزاران زائران باید مورد توجه معمار موکب قرار داشته باشد؛ اما در بسیاری از موکب‌ها فضای ویژه خدمتگزاران زائران در نظر گرفته نمی‌شود.

برای طراحی موکب‌ها باید عناصر طبیعی شامل آب، نخل، آسمان و زمین را مدنظر قرار داد و نظاره‌گر بود، یکی آسمان و زمین که در زیارت عاشورا به آن اشاره شده و دو عنصر نخل و آب در عاشورا مطرح می‌شود.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی کرج با بیان برخی از اقدامات نامطلوب در طراحی موکب‌ها اظهار کرد: نصب میله برای اینکه زائر در صف بایستد و غذا بگیرد و تعیین محل استفاده از وای فای به صورتی که فرد بنشیند اشتباه است. در محل‌های نصب وای فای فرد فقط باید دقایقی بایستد به خانواده خود پیام دهد و به راه بیفتد، تعبیه محلی برای نشستن در این اماکن موجب مشغولیت زیاد زائر می‌شود.

کلانتری عنوان کرد: جا‌هایی که صف‌های طولانی برای گرفتن غذا و هر اقدام دیگری ایجاد می‌شود، فرد را از مسیر پیاده بازمی‌دارد. حتی اگر معماران خوش‌ذوق و معتقد جلوی معماری‌ای که کنسول شده را نگیرند، پیاده‌روی اربعین به محلی برای ساخت موکب‌هایی با نمای کلاسیک تبدیل می‌شود.

وی بیان کرد: آنچه در فضای مطلوب می‌تواند رخ دهد، این است که بدنه موکب باید متواضع و کم ارتفاع باشد، موکب‌ها باید در ابتدای راه و کنار جاده یک طبقه باشند و اگر لازم بود در ادامه و پشت آن را برای ساخت محل استراحت کمی مرتفع‌تر ساخت، فضای بهداشتی باید سریع و راحت در دسترس باشد، امکان شستن پا و وضو گرفتن را فراهم کند، ابتدای موکب باید شفافیت و راحتی ورود داشته باشد، ابتدای موکب باید فضای منعطفی داشته باشد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز گفت: به هنگام فرونشستن خورشید اربعین، موکب‌ها جمع شده و همه‌چیز تمام می‌شود و کاربری دیگری ندارند. پس این بستر راه‌پیمایی اربعین یک بستر عربی و عراقی است که ریشه در فرهنگ قبیله‌ای، عشیره‌ای و سنتی دارد واربعین به رویداد بین‌المللی ازجمله ایران، پاکستان، افغانستان و هندوستان و سایر شیعیان حوزه خلیج‌فارس و سایر افراد آزادی‌خواه و علاقه‌مند طریقت حسین بن علی (ع) مبدل شده که با گذشته متفاوت بوده و اختلاف دارد؛ بنابراین این اختلاف‌های فرهنگی باید از طریق طراحی موکب‌ها که با فضا و فرهنگ مختلف همسو باشد، طراحی شود.

کلانتری یادآور شد: اربعین، عاشورا، امام حسین (ع) و کاروانش باید در این طراحی دیده شود و مواردی که به آن اشاره شد شفافیت فضا و عدم تضاد در طراحی مسیر و چند عملکردی و توازن فضا و طراحی بهینه فضا باید مدنظر باشد و به فضل پروردگار که این مسیر، فضا و حرکت تقویت شود.

انتهای پیام/۴۱۲۱/