هلالی‌های محیط‌زیست کرمان به هدف خورد

به گزارش فت فتو، طرحی که گفته می‌شود انتخاب محدوده و اجرای آن مصداق یک تیر با چند نشان بوده؛ با چند هدف کلی از جمله کنترل فرسایش خاک، جلوگیری از تشدید پدیده گردوغبار از یکسو و از سوی دیگر حفاظت از منابع طبیعی و حیات وحش موجود در مناطق حفاظت شده محیط زیست.
 به گفته متولیان محیط زیست استان کرمان اجرای طرح به گونه‌ای بوده که برخی دیگر مناطق کشور نیز از تجربه آنان بهره گرفته اند و درصد تحقق انتظارات از آن بالا و قابل توجه بوده است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان کرمان که درگیر اجرای این طرح بوده در مصاحبه تفصیلی با خبرنگار فت فتو از چگونگی اجرایی شدن این طرح و آثار آن می گوید؛ داریوش غفاری که صرفنظر از مسئولیتش در این اداره کل و ۲۰ سال سابقه فعالیت های مختلف زیست محیطی، از نظر تحصیلی نیز با کارشناسی مهندسی کشاورزی- گیاه پزشکی- و ارشد حشره شناسی دارای تخصص مرتبط با اجرای این طرح است، شاخص های رضایتمندی از اجرای طرح را به تفصیل تشریح می کند.

منظور از طرح هلالی های آبگیر (بانکِت)  احداث گودال هایی موسوم به هلالی و کاشت بذر گیاهان بومی در آنهاست که پس از بارش باران، آب در آنها برای مدت زمان مشخصی ماندگار می شود و ضمن مرطوب نگه داشتن خاک، سبب نفوذ آب در لایه های زیرین زمین می شود و از بروز سیلاب و خسارت های آن نیز جلوگیری می کند.

رویش گیاهان بومی در این هلالی ها نیز خود از ثمرات دیگر طرح است که اگرچه غفاری می گوید هدف فرعی طرح بوده و رضایتش از آن از آثار بخش کنترل سیلاب و جلوگیری از تخریب زمین کمتر است اما دلایل و افق های مربوط به رویش گیاهان را هم تشریح می کند و می گوید که باید برای دیدن ثمره کاشت بذر گیاهان در این طرح بیشتر منتظر بود.

می گوید: می توانستیم برای آنکه سبزینگی منطقه را حین اجرای طرح بیشتر نشان دهیم به جای کاشت بذرهای مرتعی، از دیگر گیاهانی که سبزینگی را نیز بیشتر و زودتر به نمایش می گذاشت استفاده کنیم اما هدفمان کلان و به دور از اجرای برنامه های نمایشی بود.

روی تشریح ابعاد مختلف پروژه بسیار حساس است و با ملاحظه و دقت نظر خاصی آن را برای خبرنگار فت فتو روایت می کند؛ هرچند وقتی به بحث بارش ها طی یکسال اخیر می رسد که کاهش شدیدی داشته معتقد است که از کم شناسی او بوده که بارش ها کاهش یافته تا نتایج اجرای این طرح آنچنان که می توانسته متبلور نشود اما باز ناراضی نیست و می گوید خوشحال است طرح به سرانجام رسیده زیرا برخی همکارانش نیز پیش از کلیدخوردن طرح، چندان امیدی به موفقیت آن نداشته اند اما حالا وضع فرق کرده است.

روایت می کند ابتدای شروع طرح بعضی همکارانش منتقد بودند و به او می گفتند: این چه طرح یا کاری است که می خواهید انجام دهید؟ می گوید: اما بعد از اجرای طرح و حالا که ثمرات آن برای همکاران قابل مشاهده است، پس از بازدیدهای میدانی، همان معدود منتقدان پیشین به او مراجعه می کنند و پس از تشریح ویژگی های مثبت طرح می گویند که عجب طرح خوبی اجرا شده است، تا خودمان نرفتیم و ندیدیم باورمان نشد.

معاون اداره کل حفاظت از محیط زیست کرمان که اصرار دارد برای دانش و تجربه ارزش قائل است می گوید: باوجود آنکه کارشناسان اداره خودمان از تخصص لازم برای اجرای طرح برخوردار بودند اما پیش از شروع، کارشناسان مربوط به سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و نیز اداره بیابانزدایی منابع طبیعی را نیز به منطقه بردیم و گفتیم پیشنهادهایشان را بدهند تا کار با نهایت کیفیت و بهره وری اجرایی شده باشد.
وی که می افزاید برای نخستین بار است که در مناطق تحت حفاظت محیط زیست استان کرمان چنین طرحی برای جلوگیری از فرسایش خاک اجرایی شده امیدوار است و مطالبه دارد که تخصیص اعتبار برای این نوع طرح ها به صورت مستمر انجام شود.

طرح مذکور در ۲ منطقه بیدوئیه شهرستان بردسیر و نیز منطقه دربند شهرستان راور در شمال استان کرمان با اعتباری حدود ۲۲ میلیارد ریال اجرایی شده است. یک میلیارد و ۴۷۰ میلیون تومان اعتبار از اعتبارات سال ۱۳۹۸ صرف منطقه حفاظت شده بیدوئیه بردسیر و ۷۰۰ میلیون تومان هم ار اعتبارات سال ۱۳۹۹ در پناهگاه حیات وحش دربند شهرستان راور هزینه شده است. 
ویژگی هلالی‌ها 
 غفاری مختصات بانکت ها یا همان هلالی های آبگیر را که براساس استانداردهای علمی احداث می شود به شرح زیر اعلام کرد: متوسط دهانه با ۲ متر عمق در یک متر، ارتفاع تقریبی ۵۰ سانتیمتر و عمق برداشت خاک ۲۵ سانتیمتر.

به گفته وی اعتبارات در چند فصل ابلاغ شده که شامل خرید تجهیزات مقابله و سنجش گردوغبار، مواد مصرفی و پروژه های اجرایی منجر به کاهش کانون های گردوغبار می شود.

«به طور کلی اعتبارات برای اجرای برنامه های مختلفی از جمله احداث و اصلاح مجاری انتقال آب، مبارزه با آفات و بیماری ها در پهنه های آلوده مناطق تحت مدیریت، مراقبت، آبیاری، واکاری (کاشت دوباره در عرصه های احیا شده)، حفاظت، قرق و مدیریت چرا، تکمیل و تجهیز پایشگاه و مراکز مدیریت تالاب و نیز تامین و تجهیز ایستگاه های پایش کیفی هوا بوده است که ذیل هرکدام از این عنوان ها پروژه های مختلفی تعریف می شوند». 
غفاری بیان کرد: ذیل برنامه حفاظت، قرق و مدیریت چرا، طرح های مختلفی از جمله احیای کانون های گردوغبار محلی و احداث هلالی های آبگیر اجرایی شد که ضمن جلوگیری از فرسایش خاک، حفاظت از این مناطق را نیز افزایش دهیم.

برای نخستین بار ۳۹۰ هکتار از کانون های گردوغبار منطقه حفاظت شده بیدوئیه در شهرستان بردسیر(۶۰ کیلومتری غرب مرکز استان کرمان) از طریق اعتبارات سال ۹۸ با عملیات هلالی های آبگیر همراه با بذرکاری احیا شد. همچنین ۱۲۰ هکتار در پناهگاه حیات وحش دربند شهرستان راور با اعتبارات سال ۹۹ تحت اجرای این طرح قرار گرفت.
 به گفته معاون محیط زیست استان کرمان، در بیدوئیه بردسیر و حین اجرای طرح هلالی های آبگیر بذر انواع بوته ها و درختچه های بومی از جمله قیچ، اسکنبیل، بادام کوهی و قلمو کاشته شده است.

غفاری با بیان اینکه برای اولین بار است که کانون های گردوغبار داخل مناطق مدیریت‌مان در محیط زیست استان کرمان را با این طرح ها کنترل می کنیم گفت: اگرچه بذرکاری و سبزشدن گیاهان هدف فرعی پروژه هلالی های آبگیر است اما در درازمدت بذر گیاهان -طبیعی یا مصنوعی-، در چاله ها(هلالی ها) گیر می کنند و تاثیرات خوبی از نظر پوشش گیاهی و نیز منبع تغذیه حیات وحش خواهند داشت.

به گفته وی کاهش فرسایش آبی و بادی و کاهش سطح کانون های گردوغبار و افزایش ذخیره نزولات آسمانی از اهداف اصلی این طرح است.

غفاری با بیان اینکه اجرای موفق طرح های مرتبط با طرح مقابله با گرد و غبار استان توسط اداره کل محیط زیست استان کرمان، پیام تشکر رسمی رییس ستاد ملی گردوغبار کشور و مشاور رییس سازمان محیط زیست کشور را به دنبال داشته است گفت: این رویکرد که محیط زیست در مناطق چهارگانه خود (پارک ملی، پناهگاه حیات وحش، منطقه حفاظت شده، اثر طبیعی-ملی) چنین طرح هایی را اجرایی کند آثار درازمدت و چندوجهی در احیای محیط زیست و نیز حفاظت از حیات وحش به همراه دارد.

معاون اداره کل محیط زیست استان کرمان البته تاکید دارد کانون های گردوغبار در استان زیاد هستند و به اعتبارات بیشتری نیاز است تا چنین طرح هایی اجرایی شود.

چرا بردسیر و راور

غفاری درباره چرایی انتخاب و در اولویت گذاشتن منطقه بیدوئیه بردسیر و دربند راور نیز استدلال هایی دارد و چنین توضیح می دهد: براساس طرح مطالعاتی انجام شده توسط جهاددانشگاهی از طرف ستاد ملی کشوری مبارزه با گردوغبار، درخصوص وضعیت کرمان، یکسری مناطق به عنوان کانون های گردوغبار شناسایی شده است که باید مدیریت شوند.

«طرح های مرتبط با کاهش گردوغبار در مناطقی که این کانون ها در محدوده مناطق چهارگانه محیط زیست باشند توسط سازمان محیط زیست اجرا می شوند و در سایر مناطق با مدیریت ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری اجرایی خواهند شد. ما در محیط زیست باتوجه به کمبودهای اعتباری مجبور شدیم در اجرای این طرح ها با نگاه یک تیر و چندنشان عمل و این ۲ منطقه را در بردسیر و راور انتخاب کنیم».
نجات زیستگاه آهو در بردسیر

غفاری توضیح داد: بیدوئیه از مهمترین زیستگاه های آهو در استان کرمان به شمار می رود که به دلیل شرایط شدید خشکسالی در ۱۰ سال گذشته، با علوفه رسانی و آبرسانی جمعیت آنها را حفظ کرده ایم.

«یکی از اهداف آینده نگرانه در طرح  هلالی های آبگیر این است که میزان سبزینگی دشت را افزایش می دهد و در درازمدت و بازه چندسال آینده می توانیم امیدوار باشیم که گیاهان آنجا رشد کنند، تثبیت شوند و ضمن دستاوردهایی که در فرورفتن آب در لایه های زیرین زمین و جلوگیری از فرسایش خاک داریم، آهوها نیز از درختچه ها تغذیه کنند و عملا حیات وحش هم مدیریت شوند».

معاون اداره کل محیط زیست کرمان درباره چرایی انتخاب پناهگاه حیات وحش دربند شهرستان راور نیز اینطور توضیح داد: این منطقه از مهمترین زیستگاه های یوزپلنگ آسیایی در ایران و نیز کرویدور(محل تردد) این حیوان ارزشمند از استان های خراسان و یزد به شمار می رود که ایجاد زمینه تغذیه این حیوانات در اولویت است. 
غفاری در ادامه با طرح پرسشی مبنی بر اینکه یوزپلنگ ها از علف و درختان تغذیه نمی کنند پس این انگاره چه توجیهی دارد؟ تشریح کرد: از برنامه های مهمی که در سال های گذشته در حفاظت از یوزپلنگ همیشه مطرح بوده، تقویت و افزایش طعمه یوزپلنگ بوده است؛ به طور مثال جُبیر، آهو یا خرگوش اگر در منطقه تقویت شوند یوزپلنگ نیز بی غذا نمی ماند.

وی تاکید کرد: ما در واقع با توزیع علوفه یا تقویت سبزینگی دشت ها وقتی جمعیت آهو، جبیر یا دیگر حیوانات مشابه را تقویت کنیم، درواقع غذای یوزپلنگ ها را نیز تامین کرده ایم تا حیات وحش به چرخه عادی خود ادامه دهد.

به گفته این مسئول، در سال های گذشته بارها آثار حضور یوزپلنگ آسیایی در پناهگاه حیات وحش دربند شهرستان راور مشاهده شده است.

غفاری با اشاره به فرسایش بالای خاک در منطقه دربند راور به علت موقعیت جغرافیایی آن و همجواری با کویر لوت گفت: میزان روان آب ها در این منطقه زیاد بوده که با اجرای چنین طرح هایی در آن می توان جلو سیلاب و تخریب خاک را نیز گرفت.

به گفته وی، تصویربرداری با پهپاد( پرنده هدایت پذیر از دور) از طرح های هلالی های آبگیر بخوبی گویای کیفیت و کمیت اجرای این طرح ها در دو شهرستان بردسیر و راور است که رضایتمندی بالا را با کاهش حجم خسارت سیلاب ها و نیز حفاظت از حیات وحش به دنبال دارد.

چرایی رضایت کمتر از بذرکاری
 معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان کرمان درباره چرایی محقق نشدن رضایت کامل از بذرکاری این طرح همزمان با دیگر آثار آن نیز گفت: همانطور که اشاره شد بذرکاری هدف فرعی بوده اما برای مشاهده بهره وری آن نیازمند گذشت زمان در چندسال آینده هستیم.

وی توضیح داد: اجرای این طرح ها در مناطق چهارگانه محیط زیست با سایر مناطق تفاوت های زیادی دارد؛ ضمن اینکه متولیان این طرح ها در مناطق غیرحفاظت شده دغدغه حیات وحش ندارند اما ما در مناطق تحت مدیریتمان، این دغدغه های مهم را داریم و نکته مهم اینکه همان هایی که مورد حفاظت قرار می دهیم، خودشان ( از یک نگاه) خسارت زا هستند؛ مثلا در بذرکاری طرح هلالی های آبگیر، بیشتر جوانه هایی که درآمده بودند را آهوها خورده بودند.

غفاری تصریح کرد: ما که نمی توانیم به آهوها بگوییم گیاهان را نخورند، اما این موضوع یک وجه دیگر هم دارد زیرا ما بسیار امیدوار به رویش مجدد همان درختچه هایی هستیم که جوانه آنها توسط آهوها خورده شده است.

«بگذارید بیشتر برایتان توضیح بدهم؛ در سال های گذشته در مناطق تحت حفاظت محیط زیست با تراکتور، شیارهایی برای جلوگیری از ورود شکارچیان غیرمجاز ایجاد کرده ایم؛ در این سال ها و به مرور، بذرهایی که باد از بیابان جمع می کند پشت این شیارها جمع کرده و الان عمده رویش های بوته ای و درختچه ای ما پشت همین شیارهایی قرار دارد که مثلا ۱۰ سال پیش همکاران ما آنها را ایجاد کرده اند».

وی افزود: برخی دوستان ما پیشنهاد می دادند در طرح هلالی های آبگیر مثلا گیاه سکاله (از خانواده گندمیان) را بکاریم که سبزینگی زیادی دارد و از نظر چشمی هم چشم انداز موفقیت بهتری دارد و در مقام دفاع هم بگوییم که طرح موفقیت های زیادی داشته ؛ اما ما با کاشت بوته ها و درختچه های بومی کار اساسی کردیم، ضمن اینکه هدف اول ما در این طرح بذرکاری نبوده است.

«ما ترجیح می دهیم گونه بوته ای و درختچه ای بکاریم که علاوه بر تغذیه آهو اگر پاگرفت، راندمانش هم در تثبیت خاک و کاهش گرد و غبار بالاتر باشد. البته برای تحقق هدف سبز شدن طرح، باید چندسال صبر کنیم تا بذرهای طبیعی هم در خاک ماندگار شوند، زیرا بسیاری از بذرها هنگام کاشتن، توسط کبک ها خورده می شوند و ما مجدد در مناطقی از بردسیر واکاری کرده ایم.

به گفته وی، اگر بارش ها بیشتر باشد دستاوردهای چنین طرح هایی نیز بهتر و بیشتر خودش را نشان می دهد، هرچند تا همین مرحله نیز درصد تحقق انتظارات از طرح بسیار زیاد بوده است.

معاون محیط زیست استان کرمان ضمن تشکر و قدردانی از همه همکاران  و دستگاه های معین کشوری و استانی تاکید کرد: اگر اعتبارات اینچنین طرح هایی افزایش یابد و مستمر باشد، جدای از جلوگیری از فرسایش خاک، آثار مثبت زیست محیطی مرتبط با حیات وحش را نیز می توانیم بیشتر انتظار داشته باشیم.