نی ناب ناهیدوار

فردای‌کرمان – گروه فرهنگ‌وهنر: دکتر «پیروز ارجمند» آهنگ‌ساز،اتنوموزیکولوژیست و مدرس دانشگاه در اردیبهشت سال ۹۸ به مناسب اهدای جایزه هنری صبا به استاد حسن ناهید،در معرفی و تجلیل از این هنرمند کرمانی،یادداشتی با عنوان «نی ناب ناهیدوار» در هفته‌نامه استقامت منتشر کرد.

به بهانۀ گرامیداشت یاد و خاطرۀ زنده‌یاد استاد ناهید که روز پنج‌شنبه ۲۷ بهمن‌ماه به دلیل بیماری به سفر ابدی رفت،این یادداشت ارزشمند را در پایگاه خبری فت فتو بازنشر می‌کنیم.

نی،ساز کهن ایرانی تا اواخر دورۀ قاجار صرفا در روستاها و به شیوۀ گذاردن سری نی روی لب‌ها نواخته می‌شد. نایب اسدالله اصفهانی نخستین کسی بود که به اجرای نغمات موسیقی دستگاهی بر روی ساز نی پرداخت. او تکنیک نواختن را از لبی به دندانی تغییر داد و با این روش موجب وسعت محدودۀ صوتی،رنگ صدا،تکنیک‌های بیشتر و تنوع صداها در نی شد.

 امروزه نی ایرانی پنج صدای اصلی دارد و در میان سازهای با ساختار نی(بامبو) در جهان پیشرفته‌ترین ساز از این گونه،محسوب می‌شود که در وهلۀ اول حاصل خلاقیت حسن کسایی و استادان متاخر از جمله مهدی نوایی،حسین یاوری،حسن ناهید،محمد موسوی،علینقی افشارنیا،محمدعلی کیانی‌نژاد،محمدعلی حدادیان و جمشید عندلیبی است. ساز نی در ادبیات کلاسیک و نوین ایران دستمایۀ سرایش اشعاری شده که نشان از جایگاه معنوی ومعرفتی این ساز در تاریخ ایران دارد.

نایب اسدالله و شاگردش مهدی نوایی و دو شاگرد ارشد نوایی یعنی حسن کسایی و حسن یاوری در اصفهان زندگی می‌کردند و به نوعی این شهر تنها مرجع و منشا نوازندگی نی به شیوه نوین بود.

این نوشته در وصف بلندآوازه و موسیقیدانی از اهالی خطه‌ی کریمان است که نامش در تاریخ موسیقی ایران زمین ماندگار خواهد ماند.

استاد حسن ناهید متولد دوازدهم تیرماه ۱۳۲۲ شهر کرمان،کودکی‌اش را در کرمان زندگی می‌کند و سپس به خاطرشغل پدر که افسر ارتش بود به شیراز وتهران می‌رود. او در نوجوانی به نواختن نی به صورت تجربی و خودآموز روی می‌آورد. سال‌ها بعد یک دستگاه رادیو می‌خرد و صدای نی حسن کسایی را می‌شنود. او متوجه تفاوت کوک و رنگ صدای ساز خودش با حسن کسایی می‌شود و در دوازده سالگی نامه‌ای به ایشان می‌نویسد و پس از دریافت جواب نامه،استاد کسایی دو ساز نی با دو کوک مختلف به او هدیه می‌دهد. کسایی این نامه را به عنوان سندی ارزشمند،چند دهه‌ نگه داشته بود. سال ۱۳۳۸ در جشنواره رامسر رتبۀ نخست در نوازندگی را کسب می‌کند و همین آغازی برای تهیۀ شرایط توسط دولت وقت و سفرهای اروپایی و معرفی و اجرای نی نوازی بر اساس موسیقی اصیل ایرانی در خارج از ایران است.

آشنایی حسن ناهید با مهدی کمالیان نوازنده و سازندۀ شهیر سه تار،شروعی برای معرفی و آشنایی با موسیقیدانان بزرگ ایرانی از جمله؛ سعید هرمزی،اصغر بهاری،نورعلی برومند و سلیمان امیر قاسمی می‌شود. علاقۀ او به موسیقی علمی موجب می‌شود نزد استاد حسین دهلوی برود و نت‌خوانی را فرا بگیرد و پس از مدت کوتاه چند ماهه به عضویت در ارکستر فارابی هنرهای زیبا در کشور به سرپرستی نصرت‌الله گلپایگانی در آید. این نخستین حضور جدی نی در ارکستر‌های بزرگ است.

ناهید سالیان طولانی،به غیر از صدای بم ساز نی،سایر صداها را به شیوۀ انحصاری روی لبی تولید و اجرا می‌کرد. هرچند در سال‌های اخیر،همه‌ی صداها اعم از بم،زیر،غیث و پس غیث را به شیوۀ مرسوم دندانی تولید می‌کند.

این هنرمند ماندگار موسیقی ایران،در بیش از سیصد برنامه حضور داشته و آثارش ضبط شده‌اند. او آثارش را بر روی نوارهای ریل به صورت مستر جمع‌آوری و نگهداری می‌کرده و در سال‌های نخست دهه‌ی شصت،آن‌ها را با استفاده از روش مگنت پاک می‌کند و متاسفانه یکی از گنجینه‌های بزرگ موسیقی ایران از بین می‌رود.

حسن ناهید در طی شش دهه با آهنگ‌سازان،نوازندگان و خوانندگان زیادی همکاری کرده است از جمله؛ فرامرز پایور،عبدالوهاب شهیدی،محمودی خوانساری،نادر گلچین،ایرج بسطامی،پرویز مشکاتیان،علیرضا افتخاری،هوشنگ ظریف،حسین دهلوی،اسدالله ملک،منوچهر جهانبگلو،فرهنگ شریف،محمد اسماعیلی،سلیم فرزان،نصرت الله گلپایگانی،فرهاد فخرالدینی،رضا ورزنده،ابراهیم منصوری،اصغر بهاری،رحمت الله بدیعی و جهانگیر ملک.

آثاری که از ایشان به عنوان تکنواز و همنواز می‌توان نام برد،از این قرار است:

* شاخه گل ۴۰۵ با آهنگ‌سازی،نوازندگی و خوانندگی عبدالوهاب شهیدی با مطلع شعر،شتربانا مبند امروز محمل/ مرا باری چنین مپسند بر دل

* گلچین هفته ۱۵۰ به سرپرستی فرامرز پایور و خوانندگی نادر گلچین این برنامه یکی از اجراهای درخشان تصنیف مرغ سحر به آهنگسازی مرتضی نی داوود و ترانه ملک‌الشعرا بهار را دارد. تکنوازان آن،فرامرز پایور و حسن ناهید هستند.

* برنامه «نوایی از موسیقی ملی»  که توسط اسدالله ملک و منوچهر جهانبگلو در سال ۴۸ پایه گذاری شد. مرغ شباهنگ تصنیفی ساخته‌ی ملک است که با شعری از معینی کرمانشاهی و صدای محمودی خوانساری با نی نوازی حسن ناهید ضبط و پخش شده است.

* دو آلبوم مستقل «گل و نی» و «آوای نی» شامل تکنوازی و دونوازی از آثار حسن ناهید هستند.

حسن ناهید را با حسن اخلاق و تواضع مثال زدنی‌اش در موسیقی ایران می‌شناسند.

صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را / تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید.

*عکس:محمد لطیف‌کار