نگاهی به اهمیت راهبردی بندر چابهار

به گزارش فت فتو، داوود احمدی کارشناس مطالعات هند در یادداشتی با عنوان “نگاهی به اهمیت راهبردی بندر چابهار” نوشت: چابهار به عنوان مهمترین بندر تجاری در خارج از خلیج فارس، از نظر سیاست و استراتژی ملی و در مواقع جنگ و بحران های منطقه  نقطه کلیدی برای تنفس اقتصادی بازرگانان خارجی کشور و ضمانتی برای گردش کار صنایع و فعالیت های اقتصادی آن محسوب می شود. در واقع، بندر چابهار دروازه ترانزیت شرق ایران و یک منطقه راهبردی برای توسعه ترانزیت و صنایع محسوب می‌شود. بندر چابهار در محل تلاقی دو کریدور ترانزیتی جهانی شمال-جنوب و شرق- غرب قرار گرفته است که این امر مهمترین مزیت های محور شرق کشور است. از سویی دیگر، این بندر به علت نزدیکی به کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان و آسیای میانه، در آینده ای نزدیک با اتصال به شبکه ریلی کشور اهمیت ویژه ای در تزانزیت کالا به کشورهای اطراف را خواهد داشت.  

برخی از مزایا و پتانسیل های در نظر گرفته شده برای چابهار:

الف) مزایای کلی:

· در مسئله کریدور شمال- جنوب، همکاری مناسب بنادر ایرانی با بنادر سایر کشورها از جمله روسیه و قزاقستان وجود دارد که بستری برای همکاری های بیشتر با این کشورها را فراهم می کند و به طور کلی می تواند بر کاهش تنش بین کشورهای حاشیه خزر نیز تاثیر بگذارد؛

· کاهش وابستگی تجارت و ترانزیت کشورها به کانال سوئز؛

· ایجاد قطب های خارجی جدید تولید، اقتصادی و تجاری در منطقه به عنوان تنها بندر اقیانوسی کشور؛

· دروازه ورود کریدور بین المللی شمال- جنوب و محور توسعه شرق کشور؛

در حوزه فعالیت های داخلی میزان زیادی کالاهای مورد نیاز کشور در بندر چابهار تخلیه و در پس کرانه داخلی توزیع شده که در این باره می توان به کالاهایی نظر گندم، جو، ذرت، شکر و برنج اشاره کرد. بندر چابهار در حوزه صادرات محصولات فله نیز فعالیت قابل توجهی دارد که در این عرصه می توان به صادرات کلینکر و مواد معدنی اشاره کرد؛

· در تعاملات خارجی (ترانزیت) می توان به سابقه مبادلات تجاری بندر شهید بهشتی چابهار با کشورهایی نظیر افغانستان، مالزی، ویتنام، چین، تایلند و هند اشاره کرد که کالاها از بندر چابهار به آنجا فرستاده می شدند؛

·  امکان اتصال جاده ترانزیتی چابهار به میلک (از مسیر چابهار- نیکشهر- ایرانشهر – زاهدان) وجود دارد؛

· پس کرانه بندر چابهار، استان های سیستان و بلوچستان، خراسان و جنوب کرمان است. محصولات مختلفی از شهرستان های سراسر کشور  و همچنین پایانه های مرزی  میلک، دوغارون و ماهیرود هم از طریق بندر چابهار مبادله شده است؛

· کشورهای افغاستان، پاکستان و کشورهای حوزه شرق دریای خزر نظیر ازبکستان، تاجیکستان و قزاقستان و ترکمنستان و همچنین کشورهای غرب دریای خزر نظیر آذربایجان، ارمنستان و حتی گرجستان پس کرانه خارجی بندر چابهار محسوب می شوند؛

ب) مزیت های مقایسه ای:

– مقایسه اجمالی بنادر چابهار و کراچی

· افزون بر مزیت های عمده و اساسی بندر چابهار نسبت به بندر گوادر در پاکستان(به ویژه برتری چابهار از نظر عمق آبگیری اسکله ها)، مزیت های بندر چابهار در مقایسه با بندر کراچی نیز چشمگیر است، دسترسی آسانتر و سهل الوصول تر تجار کشورهای منطقه از جمله افغانستان به آبهای آزاد از طریق بندر چابهار یکی از این مزیت ها است. به نحوی که گذرگاه مشترک مرزی تورخم میان افغانستان و پاکستان تا بندر کراچی ۱۶۰۰ کیلومتر باجاده نامساعد و ناهموار و ناامن است. به طوری که ناوگان حمل جاده ای این مسیر را در ۴ الی ۵ روز برای دسترسی به بندر کراچی طی می نمایند و با بسته شدن گاه و بیگاه مسیر و گذرگاه مرزی ناشی از ناآرامی ها و عوامل و شرایط قهری منطقه مواجه هستند.  این در  حالی است که مسیر مرز میلک تا چابهار تنها ۸۷۳ کیلومتر فاصله داشته آن هم در مقایسه با مسیر تورخم- کراچی بسیار هموارتر و امن تر بوده و رانندگان وسایل نقلیه سنگین حداکثر طرف مدت ۲۴ ساعت به بندر چابهار دسترسی پیدا می نمایند.

·  از دیگر مزایای بارز بندر چابهار در مقایسه با بندر کراچی، سریع و چابک بودن فرایند انجام تشریفات گمرکی است. به نحویی که تجار با فرض صحت و مکفی بودن اسناد، امکان ترخیص یکروزه کالا را از بندر چابهار دارند. این در حالی است که در بندر کراچی حداقل ۵ روز صرف انجام تشریفات گمرکی می گردد که این مسئله بر افزایش هزینه های تمام شده حمل کالا تاثیر بسزایی دارد.

· توجه به سخنان رئیس جمهور وقت افغانستان در مراسم افتتاح سد کمال خان در مرز ایران و افغانستان قابل تامل و بسیار با اهمیت است. وی در این مراسم اظهار داشت که هزینه انتقال کالا از چابهار نسبت به بندر کراچی دو و نیم برابر کمتر است و اگر پاکستان خواستار رقابت است باید برای احیای بندر کراچی قیمت ها را کاهش دهد.

برخی از سایر مزایای در نظر گرفته شده طرفین برای توسعه چابهار:

· تخفیف سود بازرگانی ۲۵ درصد مصوب هیات دولت؛

· تخفیف ۳۰ درصدی در کلیه ردیف های حقوق و عوارض بندری وارد بر کشتی های کانتینری؛

· تخفیف ۷۵ درصدی در انبارداری کانتینرهای وارداتی و ۸۵ درصد در انبارداری کانتینرهای صادراتی؛

· تخفیف ۳۰ درصدی در هزینه باربری و انبارداری وارد بر کالاهای غیر کانتینری نسبت به سایر بنادر کشور؛

· در راستای فعال سازی موافقتنامه ترنزیتی چابهار، بنادر ناواشیوا و کاندلای هند ۴۰ درصد تخفیف در هزینه های THC کانتینرنها و ۴۰ درصد تخفیف در هزینه های مرتبط با کشتی ها (VRC)  جهت حمل کالا به مقصد بندر چابهار به خطوط کشتیرانی ارائه می نماید و هم بندر چابهار نیز جهت هندلینگ کانتینرهای ترانزیتی ۵۰ درصد تخفیف THC و جهت انبارداری کانتینرهای ترانزیتی ۸۷ درصد تخفیف اعمال می نماید.

ملاحظاتی در ارتباط با پیش نیازهای داخلی تکمیل پروژه چابهار:

· مسئله چابهار و توافق سه جانبه میان هند، ایران و افغانستان و سرمایه گذاری هایی که در این بندر انجام شده خود زمینه مساعدی است که ارتباطات سنتی صادرات و واردات کشور آسیا مرکزی و افغانستان که در خشکی محاصره هستند را از طریق چابهار فراهم نماید. کارگروه چهارجانبه ازبکستان، هند، ایران وافغانستان، این موضوع را در راستای برقراری مواصلات راه آهن در ایران از چابهار به سایر حوزه های مرتبط (منظور خط آهنی که از زاهدان آغاز شده و سپس به بیرجند و در نهایت تا ترکمنستان ادامه یابد) مطمح نظر قرار داده است. اما این نکته را نباید فراموش کرد که این مسئله تنها بخشی از مزایای این بندر است و همانگونه که در مباحث گذشته گفته شد مسیرهایی از این کریدور از آسیا میانه، دریایی خزر و اوراسیا می گذرد و حتی به اروپا نیز متصل می شود و به مراتب حوزه های بیشتری را در بر می گیرد که مسئله افغانستان تنها بخشی از آن است.

· قطع نظر عامل افغانستان (با نظر داشت شرایط آتی در حاکمیت مطلق طالبان بر این کشور)، هند برای دسترسی به آسیای مرکزی از طریق ایران می تواند ارتباطات خود را با کشورهای این منطقه گسترش دهد که در این صورت مطمئنا اهمیت بندر چابهار دوچندان می شود. در عین حال که بنابر مراجعات صورت گرفته از طریق دفتر سیاسی طالبان در دوحه با مقام های هندی، قرار است کمک های انساندوستانه غذایی و دارویی هند به افغانستان همچنان استمرار یابد. این مهم نیز مجدداً بندر چابهار را به عنوان نقطۀ اتصال و ارسال اقلام و کالاها به افغانستان مطمح نظر قرار می دهد.  می توان انتظار داشت پس از روشن تر شدن وضعیت افغانستان، بار دیگر اهمیت چابهار برای سران افغانستانی برجسته شود.   

· در وهلۀ کنونی، با ورود ۴ دستگاه جرثقیل سنگین به بندر چابهار یک تحرک اولیه در کار به وجود آمده و با تامین تجهیزات استراتژیک تخلیه و بارگیری شامل ۶ دستگاه جرثقیل موبایل ساحلی به ارزش ۲۴ میلیون دلار توسط هندی ها و تامین الباقی تجهیزات تا پایان سال، عملا همکاری های مشترک ایران و هند برای تجهیز و افزایش توان عملیات بندری و قرار گرفتن بندر چابهار در مسیر ترانزیت کالا در مسیر شمال- جنوب  و همچنین حمل کالا و کانتینر در حاشیه خلیح فارس و دریای عمان به مرحله اجرا می رسد..)

· جدای از بحث کریدورها، موضوع سرمایه گذاری در این منطقه نیز مطرح است که با توجه به مسیر مواصلاتی ممتاز و وجود مواد اولیه از جمله مواد پتروشیمی در این منطقه بسیاری از کشورها در خصوص سرمایه گذاری در این منطقه اعلام آمادگی کردند که در شرایط تحریمی و عدم همکاری بانک ها شرایط مناسب میسر نشده است. ولی با این وجود نباید از این جنبه سرمایه گذاری و رونق منطقه غافل بود.

·  گرچه روند همکاری هند در موضوع چابهار متاثر از تحریم های آمریکا قرار داشته است، اما برخی ناهماهنگی داخلی را نیز در این مورد می بایست مدنظر داشت که گاهی باعث طولانی تر شدن روند اداری امور می شود که لازم است در این خصوص فکر اساسی شود.

در جمع بندی و تکمیل نهایی مباحث مطروحه در ارتباط با پروژه راهبردی چابهار می توان نتیجه گرفت که توسعه این بندرگاه و منطقه آزاد تجاری مرتبط با آن قطع نظر از شرایط مقطعی و عارضی در افغانستان و سایر کشورهای منطقه، اهمیتی پایدار در راهبردهای کلان کشوری جمهوری اسلامی ایران دارا است. نگاه به پروژه چابهار از منظر گفته شده می بایست فراتر از تامین منافع هند در این حوزه و در راستای تامین منافع کلان بندرگاهی، سرمایه گذاری، اقتصادی و مواصلات راهبردی کشورمان معنا یافته و مورد توجه قرار گیرد.

انتهای پیام