لوپتو همراه فراموش شده کودکان کرمانی

لوپتو همراه فراموش شده کودکان کرمانی می باشد .«لوپتو» نام عروسک دست‌ساز پارچه‌ای است که در حال فراموشی است؛ این عروسک با همت واحد مردم‌شناسی در تیرماه ۹۸ در فهرست آثار ناملموس به ثبت رسید.سال‌هاست که زنان روستاهای بخش شهداد کرمان نه تنها با هنرشان صنایع‌دستی فراموش‌شده این استان را زنده نگه می‌دارند، بلکه در مرمت و احیای قنات‌های روستاهای این بخش که بسیاری از آنها ثبت ملی نیز شده‌اند، سهیم شده‌اند.

دیار کریمان با سابقه تمدنی و فرهنگی گوناگون و غنی، مهد هنرها و ابزاری است که هر کدام ریشه در افسانه ها، باورها و آیین های این منطقه دارد که در طول اعصار و قرون متمادی به نماد فرهنگ و زیست بوم این دیار کهن تبدیل شده است.دیار کریمان با سابقه تمدنی و فرهنگی گوناگون و غنی، مهد هنرها و ابزاری است که هر کدام ریشه در افسانه‌ها، باورها و آیین‌های این منطقه دارد که در طول اعصار و قرون متمادی به نماد فرهنگ و ‌زیست‌بوم این دیار کهن تبدیل شده است.

عروسک لوپتو یا همان لعبت (لعبتو) که در گویش مردمان جنوب کرمان به عنوان بازیچه یا عروسک است روزی در دستان کودکان نقش خواهر و دوست را داشت و روز دیگر مادری بود که تنهایی دخترش را پر می کرد، لوپتو روزها همبازی خوب و شب ها خالق قصه های خیالی در افکارشان می شد تا جایی که با آن به خواب می رفتند و صبح ها چشم می گشودند.

لوپتو هر چند ساخت ساده ای دارد، اما برای ساخت آن از طبیعت و اشیا مانند خورشید، ماه و ستاره، درخت و گیاه و گل ها الهام می گرفتند که هر کدام نشانه و تفسیر متفاوت و عمیقی از محیط پیرامون دارد و این عروسک را برای مردم این سرزمیین فراتر از تکه پارچه و چوبی پیش می برد.
در زمان‌های قدیم مادران عروسک‌های پارچه‌ای برای فرزندان خود آماده کرده و از پارچه لباس‌هایی که به تن خود می‌کردند برای عروسک‌ها نیز از همان لباس می‌دوختند.
در ابتدا لوپتوها را از چوبی ۱۰ سانتی متری می ساختند و بعد از آن پارچه مربعی را به طول و عرض ۵ سانتی متر برداشته مقداری پنبه یا پرز های چیده شده قالی را وسط آن قرار داده و چوب بدن را بین آن قرار می دادند و به صورت توپ کوچکی درست کرده زیر آن را بانخی محکم میبستند تا سر لوپتو شکل بگیرد، پشت سر را با نخ و سوزن جمع می کردند.

سپس پارچه ای را به صورت سه گوش درست کرده روی سر آن قرار میدادند و با نخی محکم دور آن را می بستند و سپس پارچه ای را دو لا کرده لوپتو را درون آن قرار داده قنداق پیچ میکردند برای شکل دادن به صورت آن با نخ و سوزن ابرو و دهان برای آن درست می‌کردند.
لوپتوها در ابتدا چشم نداشتند سازندگانش معتقد بودند این کار دخالت در قدرت الهی است و این عروسک‌ها نام‌های مختلفی در بین مردم داشتند یا نوزاد بودند یا مادر و یا بی بی، برای پیراهن بی بی و مادر از پارچه های گلدار که زنان روستا برای لباس های خود میپوشیدند در ساخت آنها استفاده می شد.
لوپتوها در گذر زمان از حافظه کودکان پاک شد و عروسک‌های که دیگر از طبیعت الهام نمیگرفتند و شباهتی با فرهنگ ایرانی نداشتند جای خود را در بین کودکان باز کردند و خانه‌های دل کودکان با عروسک های صنعتی خو گرفت.

اما با یاری مادران و مادربزرگ ها لوپتوها جانی دوباره گرفتند و ساخت آن به جوانان آموزش داده شد و با همت واحد مردمشناسی در تیرماه ۹۸ در فهرست آثار ناملموس به ثبت رسید.عروسک های لوپتو می توانندپیشرفت اقتصادی برای کویرنشینان به دنبال داشته باشند و با معرفی آن به جهان این نماد زیبا و با سابقه مردم کرمان را به برندی شناخته شده تبدیل کرد.

عروسک لوپتو علاوه بر ابزار بازی، در زمینه تزئینات و وسائلی مانند جا کلیدی و غیره نیز قابل استفاده است.مهمترین گام در شناخت هویت فرهنگی هر جامعه شناخت نمادها و ابزارها و مصنوعات َآن است و عروسک لوپتو می تواند به عنوان نشانه و نماد زندگی ساده و بی پیرایه مردمان دیار کویری معرفی و تکثیر شود.«گوجینو» نام گروهی است که هم‌اکنون بیش از ۱۵۰ نفر از زنان هنرمند روستاهای بخش شهداد کرمان در آن عضو هستند و با تولید صنایع دستی هم زنان روستای‌شان را توانمند کرده‌اند و هم درصدی از فروش محصولات‌شان را صرف مرمت و احیای قنات‌های روستا می‌کنند.

پته‌دوزی، حصیربافی و گزچینی از جمله هنرهای اصلی صنایع دستی این روستاها محسوب می‌شود که البته چند سالی است ساخت عروسک‌های سنتی این منطقه نیز به جمع این هنرهای سنتی اضافه شده است.تقریبا پنج سال است که این عروسک احیا شده است. بسیاری از مردم به یاد قدیم‌ها برای خودشان و فرزندانشان می‌خرند . حدود ۱۵۰ نفر از زنان هنرمند روستاهای بخش شفیع‌آباد کرمان دور هم جمع شده‌اند و درصدی از فروش محصولاتشان را برای احیای قنات‌های منطقه می‌فرستند.
در عصری که پیشرفت های تکنولوژیک هر روز جاذبه شگفت انگیزی را خلق میکنند و کودکان و نوجوانان به شدت تحت تاثیر و در معرض انواع وسائل بازی دیجیتال و خوش رنگ و لعاب قرار دارند، معرفی و شناخت داشته های فرهنگی کهنی مانند عروسک لوپتو با راهکارهای خلاقانه گامی موثر در زنده نگهداشتن میراثفرهنگی در اذهان نسل جوان و نوجوان محسوب می شود.