لوت؛ ۶ سال پس از جهانی شدن همچنان در سراب انتظار

به گزارش فت فتو، ۲۷ تیرماه سال ۹۵ خبر ثبت کویر لوت در فهرست کمیته میراث جهانی به عنوان نخستین اثر ثبت طبیعی کشور و بیست و یکمین اثر ثبت جهانی ایران، خوشحالی را برای علاقه مندان حوزه میراث فرهنگی و گردشگری به همراه داشت.  

بیابان لوت شهرتی عالم گیر دارد؛ بخش هایی از این دشت در شمال شرقی استان کرمان و در میان سه استان خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان گسترده شده و حدود ۱۰ درصد وسعت کشورمان را در بر گرفته است که بخشی از آن به مساحت ۸۰ هزار کیلومتر در محدود ثبت جهانی قرار می گیرد و شناسایی تعداد فراوانی اثر تاریخی در این منطقه، این جاذبه طبیعی را با غنای باستانی و فرهنگی همراه ساخته است.

 هر چند این تصور وجود دارد که کویر لوت به دلیل شرایط خاص جغرافیایی خشن و سخت، ساکنان چندانی نداشته باشد اما بر خلاف انتظارها سابقه تمدنی دشت لوت به هزاره سوم پیش از میلاد می‌رسد که مهمترین اثر تاریخی کشف شده در منطقه، درفش شهداد (در شمال استان کرمان) به عنوان نخستین پرچم تاریخ بشری حوالی کلوت های شهداد در سال ۱۳۴۸ کشف شده است که هم اکنون نیز در موزه ایران باستان تهران نگهداری می شود.

ده‌ها اثر تاریخی شامل قلعه‌ها، کاروانسراها، آب انبار، وجود اکوسیستم، طبیعت بکر و محوطه های باستانی در کنار پوشش گیاهی منحصربه فرد و حیات جانوری ویژه این منطقه را به الماس کویرهای جهان معروف کرده است؛ هرچند تصویر ارائه شده از کویر لوت تاکنون ناقص بوده و به چند جاذبه شاخص محدود شده است.

رویدادهایی که ادامه نیافت یا محقق نشد

گرچه پس از ثبت جهانی کویر لوت شاهد رویدادها و اخبار امیدوار کننده از این منطقه و پیرامون آن بودیم اما خب سقف انتظارها خیلی بیشتر از آنچه بوده که اتفاق افتاده است.

بعد از ثبت جهانی لوت شاهد فرود یک فروند هواپیمای مسافری شرکت هواپیمایی ماهان در باند شنی فرودگاه تازه تاسیس روستای ملک آباد شهداد بودیم که خبر از برقراری خط هوایی برای انتقال گردشگران به منطقه را می داد؛ خبری که در حد خبر ماند و دیگر ادامه پیدا نکرد زیرا پس از گذشت حدود پنج سال تعریف طرح فرودگاهی برای مقاصد گردشگری، این طرح متوقف ماند و کمبود اعتبار دلیل توقف آن عنوان می شود.

برگزاری ابرماراتن کویر لوت در سال های ۹۵ و ۹۶ با حضور دوندگان بین المللی نیز از جمله دیگر رودادهایی بود که بازتاب بسیاری در رسانه های داخلی و خارجی داشت و نقش بسیار مهمی در معرفی بیابان لوت ایفا کرد اما آن هم به دلایل متعدد چهار سال است که برگزار نمی شود.

فرا رسیدن ۲۷ تیرماه ۱۴۰۱ و ششمین سالگرد ثبت جهانی بیابان لوت فرصتی شد تا با ۲ تن از مسئولان و کارشناسان این جاذبه جهانی کشور و استان کرمان گفت و گو و شرایط فعلی این منطقه، آثار و دستاوردهای ثبت جهانی شدن، در عین حال کمبودها و انتظارها در این زمینه را بررسی کنیم.

جاذبه هایی با ارزش های میراث بشری

مهران مقصودی مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت این پهنه بیابانی را ترکیبی از جاذبه های شگفت آور و گاه بی نظیر مانند رودشور، ریگ های یلان، آتش فشان ها، دره ها با ساختار جذاب هندسی، کلوت ها و غیره می داند که همه جزو ارزش های میراث بشری هستند.

وی با بیان اینکه ثبت جهانی یک اثر یا محوطه و جاذبه طبیعی و تاریخی امکان توسعه بویژه در حوزه گردشگری را فراهم و تاکید می کند: علاوه بر جاذبه های طبیعی منطقه، تنوع خاص زمین شناسی و حضور ساکنان حاشیه کویر لوت با سبک زندگی و فرهنگ بومی برای پژوهشگران و گردشگران جاذبه فوق العاده بکر و جدیدی محسوب می شود.

رونق اقتصادی جوامع محلی با ثبت جهانی لوت 

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت ادامه داد: ثبت حهانی کویر لوت در حوزه گردشگری، رونق اقتصادی جوامع محلی حاشیه کویر را هم در پی داشته به طوری که آمار واحدهای بومگردی از چهار فقره قبل از ثبت جهانی اکنون به ۴۵ واحد و خانه بومگردی رسیده است که باز هم نشان دهنده تاثیر قرار گرفتن یک منطقه یا اثر در فهرست آثار جهانی محسوب می شود.
وی با اشاره به پدیده کرونا و تاثیر منفی آن بر بخش گردشگری تاکید کرد: پس از رفع نسبی محدودیت ها و به راه افتادن چرخه گردشگری از اواخر سال گذشته حدود ۷۰۰ گردشگر خارجی به کویر لوت سفر و از جاذبه های این منطقه بازدید کرده اند که نشان از شناخته بودن و علاقه مندی گردشگران به بیابان لوت دارد.

مقصودی تصریح کرد: ثبت جهانی بیابان لوت علاوه بر استان کرمان در استان های خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان هم رخ داده اما استان کرمان در این زمینه فعالیت بیشتر و پیشرفت خوبی در حوزه های مختلف داشته است.

بی برنامگی آسیب زیادی به کویر لوت می زند

وی با اشاره به اینکه مهمترین مساله در بیابان لوت حفظ و جلوگیری از آسیب رساندن به حریم و عرصه آن است تصریح کرد: همانطور که ورود گردشگران به کویر لوت فرصت های زیادی ایجاد می کند، در صورت کنترل نشدن و بدون برنامه بودن گردشگری در کشور، آسیب های زیادی نیز برای این اثر طبیعی جهانی به همراه خواهد داشت که همه باید مراقبت کنیم.
این کارشناس و متخصص بیابان لوت درباره معرفی بیابان لوت به گردشگران و راهنمایی آنان در منطقه نیز بیان کرد: برای آشنایی بیشتر گردشگران تابلوهای معرفی حاذبه های لوت در محل هر جاذبه نصب می شود، ضمن آنکه از ظرفیت فضای مجازی هم برای معرفی و ارائه اطلاعات به کسانی که علاقه مند به سفر به کویر لوت هستند، استفاده شده است.

فقدان مسیر مشخص گردشگری 

وی مهمترین مشکل برای جذب گردشگر بویژه گردشگران خارجی در کویر لوت را فراهم نبودن زیرساخت های مناسب در منطقه معرفی و تاکید کرد: ما مکان مناسبی در کویر لوت نداریم تا گردشگران وارد آن شوند و توسط راهنمایان گردشگری با خودروهای ویژه از جاذبه های کویر بازدید کنند و تنها مناطق محدودی در دسترس گردشگران است.

مقصودی افزود: البته در روستای شفیع آباد شهداد امکاناتی به صورت محدود راه اندازی شده که باید گسترش پیدا کند و گردشگر نخواهد با ماشین شخصی وارد کویر شود و مخاطراتی نیز برای او به وجود آید.

این مسئول افزود: مسیر گردشگری مشخصی هنوز برای بیابان لوت تعریف نشده و نیاز است این مسیر با همکاری نهادهای انتظامی، گردشگری و امنیتی تعریف شود تا گردشگر با نظارت برای بازدید امن به کویر لوت بیاید.

مسئولان هم آشنا نیستند

وی بیان کرد: یکی از مسائل کویر لوت، آشنا نبودن مسئولان به این جاذبه طبیعی است و با توجه به اینکه تعدد آثار تاریخی  و فرهنگی در کشور و کرمان داریم، عملا مدیران میراث فرهنگی به نیازها و مشکلات بیابان لوت فرصت رسیدگی ندارند.

بودجه دولتی کویر لوت عملا صفر است

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت تصریح کرد: سازمان یونسکو عملا بودجه ای برای بیابان لوت تخصیص نمی دهد و تنها در بحث نظارت ها و برگزاری کارگاه های آموزشی ورود پیدا می کند؛ از طرف دیگر تقریبا بودجه ملی برای اختصاص امکانات و حفظ و نگهداری این اثر صفر است و عمده کار بر دوش علاقه مندان و جوامع محلی و مردم قرار دارد.

وی با اشاره به وسعت زیاد بیابان لوت و موقعیت خاص جغرافیایی این پدیده طبیعی گفت: تهیه دوربین های پایش، پهپادهای شناسایی و نظارت برای رصد و پایش عرصه و حریم کویر لوت جزو نیازهای ضروری است که حتما باید برای تهیه آنها اقدام شود.

مقصودی با اشاره به تغییرات در سکونتگاه های حاشیه کویر لوت ادامه داد: فروش صنایع دستی، راه اندازی اقامتگاه و ارائه خدمات گردشگری از مهمترین تاثیرات ثبت جهانی کویر لوت برای جوامع محلی بوده است که تاثیر آن را بوضوح می توان در وضعیت اقتصادی افراد بومی مشاهده کرد.

وی با اشاره به اقدامات و فعالیت های انجام گرفته در بیابان لوت افزود: در کنار جاذبه های طبیعی و تاریخی لوت سعی کردیم در مناطق حاشیه ای آن نیز جاذبه های تفریحی، فرهنگی و علمی مانند کمپ های اقامتی و تفریحی، موزه شهاب سنگ ها، نمایشگاه صنایع دستی و محصولات بومی دایر شود تا سفر به کویر لوت جذابیت بیشتری پیدا کند.

معرفی کویر لوت جزو اولویت ها

مقصودی معرفی کویر لوت را به گردشگران و علاقه مندان از مهمترین نیازهای ضروری این اثر ثبت جهانی می داند و می افزاید: نصب تابلوهای راهنما، چاپ بروشور، تهیه نقشه های حریم و عرصه بیابان لوت، چاپ کتاب و تهیه فیلم، عکس و کلیپ برای معرفی بیابان لوت و جاذبه ها طی سال های اخیر در دستور کار قرار گرفته است. 

وی بیان کرد: طرح های پژوهشی مختلفی درباره کویر لوت اجرا شده و آخرین مورد نیز اندازه گیری دقیق دما در کویر لوت است که با اصول علمی و دستگاه های پیشرفته در بیابان لوت طی چند روز آینده انجام می شود.

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت بیان کرد: اینک یک پایگاه در استان خراسان جنوبی، پایگاه نصرت آباد در سیستان و بلوچستان و پایگاه های شهداد، فهرج، بم و راور نیز در استان کرمان فعالیت دارند هر چند هنوز به لحاظ امکانات و ساختار نواقصی وجود دارد.

وی تاکید کرد: توسعه گردشگری در کویر لوت نباید به تخریب منطقه منجر شود، به طور مثال نمی توان با ماشین بر روی کلوت ها رفت یا دکل فشار قوی برق در این عرصه نصب کرد؛ البته در زمینه حفاظت از بیابان لوت آموزش های لازم به افراد در جوامع محلی ارائه شده است.

سهم ۱۰ درصدی لوت در رشد ناخالص ملی

یکی از پژوهشگران حوزه کویر لوت نیز  با بیان اینکه برخی پدیده های بیابان لوت مانند کلوت های شهداد به لحاظ زیبایی در دنیا بی نظیر است تاکید کرد: کویر لوت برخی رکوردها مانند گرمترین نقطه کره زمین را در اختیار دارد؛ همچنین ریگ های یلان پدیده ای ماسه ای به شمار می رود که بلندترین کوه های شنی جهان با ارتفاع بیشتر از ۵۰۰ متر با طولی حدود ۲۰۰ کیلومتر در آن واقع شده است.

اکبر رشیدی مقدم تصریح می کند: ثبت جهانی لوت مزایای فراوانی برای استان کرمان و سایر استان های همجوار و حتی کشور دارد که می توان از آن بهره مند شد و این پدیده با وسعت ۱۰ درصد از خاک کشور باید سهمی معادل همین میزان در تولید رشد ناخالص ملی داشته باشد.

وی با طرح این سوال که چگوه از این پدیده طبیعی کم نظیر استفاده و بهره برداری کنیم؟ اظهار داشت: جاذبه ها و پدیده های موجود در کویر لوت ابتدا باید شناسایی و معرفی شوند تا سپس با برنامه ریزی مناسب از آنها در گردشگری و سایر امور مرتبط استفاده شود.  

این پژوهشگر مناطق کویری بیان کرد: گردشگران داخلی و خارجی زیادی قبل از کرونا از سراسر دنیا به بیابان لوت مسافرت می کردند که باعث تولید ارزش افزوده برای صنعت گردشگری کشور و کرمان می شود و به عنوان منبعی ارزآور حتی تحریم هم تاثیر چندانی بر آن ندارد.

فاصله زیاد گردشگری کویر لوت با نقطه مطلوب

وی با اشاره به اینکه گردشگری در بیابان لوت فاصله زیادی با نقطه مطلوب دارد تاکید کرد: با فروکش کردن موج کرونا پذیرش های آنلاین گردشگر از سراسر دنیا باید فعال شود که مهمترین نقش را  وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در این میان دارد.

رشیدی مقدم ادامه داد: جاذبه های کویر لوت به پدیده های طبیعی منحصر نمی شود، به طور مثال شهرستان راور دارای کاروانسراهایی است که در حاشیه و عمق لوت قرار دارند که هر کدام می توانند مرکزی برای جذب گردشگر باشند.

جاذبه های لوت کاملا شناخته شده نیست

وی بیان کرد: بخش شهداد با سابقه تمدنی بیش از پنج هزار سال، عارضه های طبیعی مانند نبکا، رودخانه شور، کلوت ها، آبشار کشیت، جاذبه های بم، گونه های جانوری و آسمان بی نظیر لوت  و ۳۰۰ روز آفتابی در محدوده کویر همه ظرفیت های کویری هستند؛ حتی ما در کویر لوت کلوت پشه ای داریم که به صورت گنبد نمکی از زمین بالا آمده و در دنیا بی نظیر اما ناشناخته است.

این محقق کویر لوت گفت: پس از گذشت ۶ سال از ثبت جهانی بیابان لوت ما شاهد تغییرات خوبی در پذیرش گردشگر، ایجاد زیر ساخت هایی مانند واحدهای بومگردی و کمپ های گردشگری می بینیم اما هنوز فاصله زیادی تا رسیدن به شرایط استاندارد و مطلوب داریم.

وی تاکید کرد: هر چند در سال های گذشته  زحمات زیادی برای بیابان لوت کشیده شده اما وسعت لوت بسیار بیشتر از تلاش ها و اقدامات انجام گرفته است و این در حالی است که ضمن توسعه باید منابع تجدید ناپذیر لوت نیز حفظ شود.

به گزارش فت فتو هرچند ثبت جهانی بیابان لوت ارمغان گرانبهایی برای کشور و استان های حاشیه آن بوده است و تلاش ها برای بهره برداری از این جاذبه طبیعی نیز در حال جریان است اما برای استفاده از ظرفیت این پهنه وسیع و ظرفیت های داخل آن، نیاز به برنامه ریزی کلان و اختصاص اعتبارات ملی و استانی است تا شرایط برای رشد اقتصادی، جذب گردشگر و ایجاد ارزش افزوده در منطقه فراهم شود و فراموش نشود که کارهای کلیشه ای و کوچک نیز جوابگوی لوت بزرگ نخواهد بود.