ظرفیت فرهنگ‌سازی دفاع مقدس در سطوح مدیریتی

گروه استان‌های فت فتو؛ ۴۲ سال از آغاز تهاجم نظامی عراق علیه کشور عزیز ایران می‌گذرد و ۳۴ سال است که دفاع مقدس در حوزۀ نظامی، پایان یافته؛ اما در طول سال‌های پس از جنگ، تهدیدات نظامی همواره به قوت خود باقی مانده و افزون بر آن، تهاجمات فرهنگی-اجتماعیِ پردامنه نیز بیش از ۳۰ سال، جای عملیات نظامی را گرفته و گاهی بیش از آن باعث آسیب‌رسانی به ایرانیان شده است.

این دو تهدید بزرگ در کنار تحریم‌های اقتصادیِ مداوم، توان بالندگی و اقدامات دولت در توسعۀ داخلی را بسیار محدود کرده است؛ البته گروهی از کارشناسان معتقدند که ضریب فلج‌کنندگیِ تهدیدات فرهنگی-اجتماعی از تهدیدات اقتصادی و نظامی هم بیشتر است؛ زیرا در جایی که دغدغۀ نیروهای سازنده به دنبال فراهم‌کردن معیشت و دست و پنجه نرم کردن با مشکلات اقتصادی باشد، تفکر سازنده، رنگ و رو می‌بازد.

جامعۀ ایرانی با این وضعیت‌ها چندان غریبه نیست. در طول سال‌های جنگ تحمیلی، ترکیبی از تحریم‌های اقتصادی، نظامی و بایکوت برخی همسایگان و کشورهای دور و نزدیک وجود داشت؛ اما آنچه مانع از پیروزی اتحاد بین‌المللیِ حامی عراق شد، ابتکارات و روش‌های جدیدی بود که رزمندگان ایرانی برای عبور از کمبودها و غلبه بر دشمن به کار بستند و با روش‌های نامنظم علیه روش‌های جنگ منظم ایستادگی کردند.

تجربیات ابتکاریِ مدیریتِ جبهه‌ها و ادار‌ه‌کردن جامعه با استفاده از وحدت کلمه و همدلی و رهبری امام خمینی (قدس سره) در یک جامعۀ ۳۶ میلیونی سبب شد تا نه تنها دشمن در جنگ ناجوانمردانه‌اش شکست بخورد؛ بلکه بسیاری از تجربیات ابتکاری دوران دفاع مقدس در مسیر بازسازی خرابی‌های ناشی از جنگ و غلبه بر چالش‌ها مورد استفاده قرار گیرد. 

حال پرسش اینجاست که آیا در شرایط کنونی هم می‌توان برای دفع تهدیدات و رفع مشکلات از تجربیات دوران دفاع مقدس استفاده کرد یا خیر؟

تجربیات مدیریتی دفاع مقدس

به نظر برخی کارشناسان، هنوز هم ظرفیت‌های استفاده نشده‌ای از این تجربیات وجود دارد که مانند مدیریت جهادی و اقتصاد مقاومتی، باید در دستور کار مدیریت کشور قرار گیرد و تاریخ‌ساز شود.

یکی از این ظرفیت‌ها، باور به دشمنیِ قدرت‌های جهانی با ایران است. پس از تأسیس مردم‌سالاری دینی در کشور، انواع دشمنی‌های بیرونی نشان داد که هیچگاه نمی‌توان روی قول و عمل کشورهای مدعیِ مدیریت جهان حساب باز کرد و فقط در سایۀ رسیدن به استقلال کامل می‌توان برای سرنوشت خود تصمیم گرفت.

حاصلِ این باور، رسیدن به خوداتکایی برای رفع نیازهاست. این اعتقاد در سال‌های دفاع مقدس سبب شد تا برخی عادات‌ مصرف‌زدگی کشور مانند واردات بی‌رویه و اتکای گسترده به مشاوران خارجی به حداقل برسد و به جای تأمین آسانِ نیازهای نظامی، امنیتی و اقتصادی از خارج از مرزها به فکر سازندگی و ایستادن روی پاهای خود بیافتد.

علم و فناوری، زمینه‌ساز تجارت

در دوران صلح، تجربۀ سازندگی باعث شکوفایی علم و فناوری شد و به تدریج در فرهنگ عمومی کشور نیز جایگاه خوبی برای خود فراهم کرد. چنانچه امروزه ایران را به عنوان کشوری می‌شناسند که نیازهای خود را در کشور طراحی و تولید می‌کند.

اگر این فرهنگ بتواند در خدمت اشتغال و تولیدات صادرات‌محور قرار گیرد، مسیر مدیریت راهبردی کشور تا سالیان متمادی تضمین خواهد شد. به عبارت دیگر به دلیل ایجاد محدودیت‌های فراوان خارجی در مسیر تجارت آزاد ایران، توان تولید ملی به سمت تولید علم و فناوری رفت تا از این دریچه بتوان علاوه بر تقویت زیرساخت‌های تولید پایدار به دنیای تجارت نیز بازگشت.

اینجا ذکر این سرگذشت ضروری است که در دوران پادشاهی قاجار و پهلوی در هر مسئله‌ای به نیروهای خارجی رجوع می‌شد و برای حل مسائل از آنها کمک می‌گرفتند؛ البته این کمک‌ها برای بودجۀ عمومی کشور گاهی کمرشکن و در اکثر موارد، محدودکننده یا عامل وابستگی بود؛ اما کشور از این وابستگی‌ها رها شد و روی پای خود ایستاد. به عنوان مثال، صادرات خدمات فنی و مهندسی به‌ویژه در زیرساخت‌ها، یکی از توانایی‌های جدیدی است که رونق و کیفیت خوبی را به نمایش گذاشته است.

راهکارهای بومی

ظرفیت‌ دیگری که دارای اهمیت فراوان است، تجربه اندوزی از فرایند تولید راهکارهای متنوع برای خروج از بن‌بست‌ها و گرفتاری‌های بی‌پایانی بود که در دوران دفاع مقدس به کشور تحمیل ‌شد. وجود این بن‌بست‌ها سبب شد که کشور با صرف نظر از راه‌حل‌های متعارف، راه‌کارهای ابتکاریِ خود را برای خروج از بحران‌ها ایجاد نماید.

کشور برای رسیدن به بالندگی، نیازمند برخورداری از نسل مدیران جوانی است که بتوانند ایده‌ها و اندیشه‌های خود را روی نرم‌افزار فکری دفاع مقدس پیاده کنند.

این وضعیت شبیه مقابلۀ فلسفی هندسۀ اقلیدسی و نااقلیدسی است. یا مانند تقابل بین فلسفۀ نیوتون با انیشتین در علم فیزیک است. 

نمونه‌های بسیار زیادی در این زمینه وجود دارد که می‌توان به چند عنوان از آنها مانند تولید قایق‌های تندرو برای مقابله با ناوهای هواپیمابر آمریکایی یا تولید پهپادهای بسیار دقیق و موشک‌های نقطه‌زنِ ارزان‌قیمت در برابر هواپیماهای بسیار پیشرفتۀ گران قیمت غربی یا تشکیل باشگاه تحریم شده‌ها و استفاده از راه‌های مبادلاتی غیر از نظام‌های مبتنی بر دلار اشاره کرد که کشور را به مرز بازدارندگی و افزایش تاب‌آوری در این زمینه‌ها رساند.

درس‌های جدیدتر؛ ایثار، پاسخگویی

اینجا یک سؤال مهم مطرح می‌شود که آیا در لابه‌لای تجربیات دفاع مقدس، هنوز هم درس‌های جدیدتری وجود دارد یا خیر؟ به نظر می‌رسد حداقل دو درس مهم از آن دوران برای شرایط کنونی قابل استفاده است.

اول اینکه باید مدیریت ایثارگرانه و فرهنگِ پرهیز از دست‌اندازی به بیت‌المال و رویکرد نتیجه‌گرایی نسبت به بودجه‌هایی که به سختی فراهم می‌شوند را به یک باورِ قوی در سطوح مختلف مدیریت کشور تبدیل کرد.

دوم آنکه برای رسیدن به این باور، ترویج فرهنگِ خودسازی، مسئولیت‌پذیری، بصیرت و آگاهی، اقدامِ جهادی و واقع‌بینی؛ یک نیاز اساسی است که در دوران دفاع مقدس، پایه‌گذار تمام پیروزی‌ها بود.

نسل‌های بالنده با تفکر سازندگی

کشور برای رسیدن به بالندگی، نیازمند برخورداری از نسل مدیران جوانی است که بتوانند ایده‌ها و اندیشه‌های خود را روی این نرم‌افزار فکری پیاده کنند.

این درحالی است که دشمن با شناسایی راهکارهای بومی ایران، دامنه‌ای از فشارهای سنگین اقتصادی و معیشتی را درپی گرفته تا قشرهایی که وظیفه آنها تربیت فرهنگی-اجتماعی نسل‌های جوان است را دچار گرفتاری‌هایی کند که مانع از انجام وظایف کامل آنها شود.

بدیهی است وقتی نهادهایی مانند نهادهای آموزشی، تربیتی، فرهنگی و تبلیغی؛ دچار کم‌کاری، بی‌عملی یا سوء عملکرد شود، آنگاه آماده‌سازی شهروندانِ تراز نظام جمهوری اسلامی ایران به درستی انجام نشده و جوانانی را به جامعه تحویل می‌دهند که با تاب‌آوری و آمادگی پایین در برابر تهاجمات فرهنگی و شناختی دشمنان به راحتی مغلوب شده و یا در زمان‌های کوتاه پس از هر تهاجم، مأموریت سازندگی و آبادانی کشور را فراموش کرده و دچار بازی‌های سیاسی یا رسانه‌ای یا سایر ترفندهای دشمن می‌شوند که متأسفانه در ذهن برخی شهروندان بویژه در بعضی از مدیران کشور، نهادینه شده است.

درس آخر: سازندگی

آنچه در آشوب‌های دوران اخیر مانند بلوای ۸۸ یا فتنه‌های ۹۶، ۹۸ و ۱۴۰۱ مشاهده می‌شود، حاصل کم‌کاری و سوءرفتار سازمان‌هایی است که در تولید فرهنگ‌، رفتارسازی و درونی کردن خصیصه‌های مثبتی مانند ایثارگری، اقدام جهادی، خدامحوری، حفاظت از بیت‌المال، سازندگی، پرهیز از فساد، رعایت اخلاق و در یک کلمه، «سازندگی» به‌درستی اقدام نکردند.

امید آنکه آسیب‌های ناشی از اتفاقات اخیر با بهره‌گیری از تجربیات دوران مقدس به زودی جبران شود و برای دستیابی به موفقیت از طریق راه‌کارهای ابتکاری که دشمن نسبت به آنها تسلط ندارد، از توان علمی و فناوری کشور به نحو مطلوب استفاده شود تا کشور مجدداً به اتحاد و همبستگی برسد و برای آماده‌سازی سرمایۀ انسانی مورد نیاز مدیریت و توسعۀ کشور، بیش از پیش تلاش کند. 

حمیدرضا حسینی دانا

گروه پژوهشی پدافند رسانه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی دماوند

انتهای پیام/۴۰۶۲/