شرایط قانونی شهادت به عنوان دلیل اثبات دعوا چیست؟

دکتر سیدامیررسول معین زاده میرحسینی در گفت وگو با خبرنگار حوزه حقوقی فت فتو اظهار کرد: از آغاز مدنیت بشر و از زمانی که دریافت برای احقاق حق خویش، به جای زور و خشونت به قانون و قاعده متوسل شود، “شهادت یا گواهی”، به عنوان یکی از مهم‎ترین ادله اثبات دعوا، مورد توجه قرار گرفت.

وی با اشاره به اینکه در اغلب موارد، رویدادهای حقوقی در حضور چند شخص غیر از طرفین دعوا، به وقوع می‎پیوست، افزود: در زمان دعوا و در نزد قاضی، اظهارات ایشان می‎توانست کاشف از حقیقت و موجب علم قاضی شود.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: در طول اعصار تا به امروز، ارزش و تاثیر شهادت هرچند که دستخوش تغییراتی شده است، لیکن هم‎چنان نقش خود را به عنوان دلیلی در کنار سایر ادله اثبات دعوا حفظ نموده است.

وکیل پایه یک دادگستری با بیان اینکه در فقه اسلامی شهادت یا گواهی چنانچه با شرایط خاصی که در شرع مقدس اسلام مقرر شده است ادا شود، از تاثیر و نقش به سزایی در اثبات دعوا برخوردار است، اضافه کرد: به شهادتی که با شرایط فوق‎الذکر اقامه شود “شهادت شرعی” گفته می‎شود.

وی افزود: این شهادت فارغ از آن‎که موجب علم قاضی شود یا نه، درهر حال دعوای مدعی را ثابت و احراز می‎نماید.

پژوهشگر دکترای حقوق خصوصی دانشگاه تهران می گوید: قوانین ایران نیز به تبع فقه اسلامی این نوع از شهادت را مثبت قطعی دعوا قرار داده است و در نظام حقوقی ایران هر دعوایی اعم از حقوقی یا کیفری، مالی یا غیرمالی، حق اللهی یا حق الناسی را می ‎توان با شهادت به اثبات رساند.

معین زاده میرحسینی با اشاره به اینکه برای شهادت از حیث دعاوی که می‎توان به استناد آن ثابت نمود محدودیتی وجود ندارد، ادامه داد: همانطور که ذکر شد شرایط و ضوابط خاصی برای اعتبار و تاثیر این شهادت در فقه اسلامی و قوانین ایران مقرر شده است این شرایط به؛ ۱- شخص شاهد(اداکننده شهادت) ۲- تعداد و جنسیت شهود ۳- خود شهادت (از حیث نحوه ادا و بیان) مرتبط می‎شود.

این حقوقدان گفت: بدیهی است که شرح دقیق و مفصل شرایط فوق‎الذکر در این مقال نمی‎گنجد لیکن به اهم آن که ضرورت دارد عموم نسبت به آن واقف شوند، اشاره می‌کنیم.

وی با بیان اینکه شاهد در زمان ادای شهادت، لازم است که به سن “بلوغ” شرعی رسیده باشد، افزود: این سن در دختران، ۹ سال قمری تمام و در پسران پانزده سال قمری تمام است و هم‎چنین در لحظه ملاحظه و درک (تحمل) موضوع شهادت، داشتن حداقل سن تمیز (تشخیص خوب و بد)، معمولا هفت سال، ضرورت دارد.

معین زاده میرحسینی می گوید: شرط “عقل” به معنای عدم ابتلا به جنون و اختلال جدی در قوای عقلی و دماغی در لحظه تحمل موضوع و ادای شهادت، شرط “اسلام ” به معنای مسلمان بودن، شرط “عدالت ” به معنای عدم ارتکاب گناهان کبیره و عدم اصرار به انجام گناهان صغیره، از دیگر شروط لازم برای شاهد شرعی است.

وکیل پایه یک دادگستری با اشاره به اینکه از دیگر شروط شاهد شرعی “ذینفع نبودن در دعوا” است، ادامه داد: منظور از نفع در دعوا، نفع مستقیم ناشی از دعواست در نتیجه اثبات هر دعوا اشخاص متعددی ممکن است منتفع شوند و این نفع متوجه برخی از ایشان به نحو مستقیم و برخی دیگر، به نحو غیرمستقیم می‎شود.

این مدرس دانشگاه با ذکر یک مثال گفت: چنانچه به موجب حکمی، شخصی از شخص دیگر طلبکار شناخته شود با پرداخت دین، فرزندان طلبکار نیز مانند خود وی، منتفع خواهند شد لیکن این انتفاع نسبت به خود طلبکار مستقیم و نسبت به فرزندان وی غیرمستقیم است لذا مطابق قانون، منعی وجود ندارد که خویشاوندان یک شخص ولو نزدیک، نظیر والدین، همسر و فرزندان به نفع وی شهادت دهند و این شهادت در صورت حصول شرایط قانونی، معتبر قلمداد شود.

معین زاده میرحسینی ادامه داد: ممکن است خادم یا کارگری به نفع مخدوم یا کارفرمای خویش شهادت دهد لذا با لحاظ توضیحات فوق‎الذکر صرف رابطه خویشاوندی و یا خادم و مخدومی، مانع از ادای شهادت نیست لیکن در این وضعیت، قاضی باید با دقت و وسواس بیشتری، شروط قانونی شاهد نظیر عدالت را احراز نماید زیرا شهادت ایشان در مظان اتهام تبانی و جانبداری است.

عضو کانون وکلای دادگستری مرکز بیان کرد: در قوانین، به ولگرد نبودن، عدم اشتغال به تکدی (گدایی) و عدم کثرت حضور به عنوان شاهد در دعاوی متعدد، به عنوان دیگر شروط قانونی شاهد اشاره شده است.

معین زاده میرحسینی می گوید: نکته مهم دیگری که در اثبات دعوا به استناد دلیل شهادت، وجود دارد، لزوم رعایت شرط تعداد و جنسیت گواهان است و قاعده عمومی در خصوص این امر در اکثر دعاوی، شهادت “دو مرد” است.

پژوهشگر دکترای حقوق خصوصی دانشگاه تهران، با بیان اینکه در مواردی شهادت زنان یا تعداد شهود کمتر و بیشتری نیز لازم یا مکفی است، افزود: برای نمونه در دعاوی مالی، شهادت یک مرد و دو زن یا شهادت یک مرد یا دو زن به انضمام سوگند مدعی، نیز موجب اثبات دعواست.

این حقوقدان گفت: همانطور که پیش از این نیز بیان شد، در راستای اقامه و ادای شهادت نیز باید شرایط و ضوابط خاصی موردنظر قرار گیرد، از جمله اینکه شهادت، باید مبتنی بر قطع و یقین شاهد باشد و شهادتی که آغشته به تردید و احتمال است، معتبر نیست.

به گفته وی، شاهد باید موضوع شهادت را چنانچه دیدنی باشد، به دقت دیده باشد و چنانچه شنیدنی باشد به دقت شنیده باشد و در مقام ادای شهادت با الفاظ و عباراتی سخن بگوید که موید قطعیت و اطمینان وی از موضوع شهادت است.

معین زاده میرحسینی با اشاره به اینکه، لازم است که محتوای شهادت با مفاد دعوای مدعی و مفاد شهادت سایر شهود هم‎‎خوانی و مطابقت داشته باشد، اضافه کرد: البته مطابقت در معنا و مفهوم و نه در ظاهر و لفظ شرط صحت شهادت است و در نهایت امر ذکر این نکته مهم لازم است که چنانچه اظهارات شهود، یک یا چند شرط از شرایط قانونی شهادت شرعی را نداشته باشد به کلی فاقد ‎اثر نیست و با توجه به اوضاع و احوال مرتبط با دعوا در نظر قاضی، موثر واقع می‌شود.

مدرس دانشگاه شهید باهنر کرمان گفت: البته تاثیر این اظهارات نه به عنوان شهادت شرعی بلکه به عنوان اماره قضایی و در صورتی است که موجب علم قاضی شود.

گفت و گو از معظمه رنجبر

انتهای پیام