رباعی کرمان طعم عرفانی دارد

فردای‌کرمان – محمد لطیف‌کار: «آن‌چه را می‌توان به‌عنوان ویژگی رباعیات کرمان مطرح کرد،درآمیختگی آن با جریان تصوف است،و شاید ویژگی اصلی رباعیات کرمان این است که با اندیشه‌های عرفانی آمیخته شده و این از همان دوران‌های اولیه با رباعیات اوحدالدین کرمانی که از مشایخ تصوف بود،خود را نشان می‌دهد.» این مطلب را سیدعلی میرافضلی پژوهشگر و مولف کتاب «با من در و دیوار به آواز آید»،گفت و در معرفی بیشتر این کتاب که به تازگی با عنوان فرعی:«گزیدۀ ۸۰۰ سال رباعی اقلیم کرمان» منتشر شده است افزود:«این گزیده شاعران کرمانی را از قرن ششم تا یک‌صد سال اخیر،یعنی تا قبل از دوران مدرنیته دربرمی‌گیرد و در این کتاب آثار و رباعیات ۷۰ شاعر انتخاب و گنجانده شده و حدودا ۵۰۰ رباعی در کتاب است».

میرافضلی در گفت‌وگو با فردای‌کرمان بیان کرد:«دوران شکوفایی رباعی کرمان،همان دوران‌های اولیه،یعنی قرن هفتم است که یک چهرۀ شاخص رباعی ایران،کرمانی بود و آن شخص،اوحدالدین کرمانی است که از مشایخ مشهور تصوف بود که در سن نوجوانی از کرمان به بغداد و از آن‌جا به ناحیۀ آناتولی که ترکیه امروزی است،کوچ کرد و آن‌جا اندیشه‌هایش خیلی طرفدار پیدا کرد و یک جریانی را ایجاد کرد که به حرکت اوحدیه معروف است،و در واقع یک نوع تفکر عرفانی بنیان گذاشت».

وی با بیان این‌که «شیخ اوحدالدین کرمانی حدود ۲ هزار رباعی دارد» گفت:«برخی از بهترین رباعیات زبان فارسی،سرودۀ این شخصیت است و در کنار آن بعضی از شاعران قدیم کرمان هم رباعیات خیلی خوبی دارند».

این شاعر و پژوهشگر ادبیات با اشاره به این‌که رباعیات کرمانی تحت تاثیر اندیشه‌های عرفانی است،تصریح کرد:«آن‌چه را می‌توان به‌عنوان ویژگی رباعیات کرمان مطرح کرد،درآمیختگی آن با جریان تصوف است،و شاید ویژگی اصلی رباعیات کرمان این است که با اندیشه‌های عرفانی آمیخته شده و این از همان دوران‌های اولیه با رباعیات اوحدالدین کرمانی که از مشایخ تصوف بود،خود را نشان می‌دهد».

وی افزود:«بعدا کسان دیگری مانند شاه نعمت‌الله ولی به این جریان مدد رساندند و می‌توان گفت بعد از شاه نعمت‌الله ولی،سلسلۀ نعمت‌اللهیه از لحاظ فکری و معنوی،نفوذ زیادی بر شعر کرمان داشتند و این در رباعیات این کتاب نیز آشکار است،یعنی می‌توان گفت بعد از دوران صفوی،بالاتفاقِ شاعران کرمان یک صبغۀ عرفانی داشتند و حتی وابستگی و سرسپردگی به یکی از سلسله‌های تصوف،بالاخص شاخۀ نعمت‌اللهی داشتند که در شعرهای آن‌ها وجود دارد و اغلب ‌آن‌ها با عناوین شاه،مانند مظفرعلی شاه،ظفرعلی شاه و … شناخته شده هستند و از این حیث می‌توان گفت که رباعی کرمان یک طعم عرفانی دارد».

میرافضلی در عین‌حال اضافه کرد:«عرفانی قدیم،اصالت بیشتری دارد و هرچه به دوران‌های متاخر نزدیک می‌شویم از جنبۀ اصالت،تازگی و خلاقیت آن‌ کاسته شده و این در رباعیات هم،نمود پیدا کرده است».

مولف کتاب شاعران قدیم کرمان در بارة اهمیت این کتاب اظهار کرد:«این کتاب یک شناسنامۀ هویتی برای شعر کرمان ترسیم می‌کند که شاید تاکنون با این کیفیت،چنین شناسنامه‌ای برای شعر کرمان نداشتیم» میرافضلی با بیان این‌که «البته تذکره‌هایی که استادان بزرگوار تدوین کردند خیلی موثر بوده»،خاطرنشان کرد:« ولی این کتاب،از این جهت که یک قالب به‌خصوص را پیگیری می‌کند اهمیت دارد و می‌توانم بگویم در هیچ اقلیم دیگری در کشور هنوز این کار صورت نگرفته است،یعنی یک شعر بر اساس یک قالب،و به سیر تاریخی بررسی شود».

این پژوهشگر رباعیات ایران با اشاره به نقش آتی نشر مسین در معرفی شاعران رباعی‌سرا توضیح داد:«با این‌که بعضی از مناطق ایران از لحاظ تعداد شاعر و اهمیت آن‌ها،از کرمان هم جلوتر بودند منتها این کار هنوز در مورد رباعیات آن‌ها صورت نگرفته و این اولین کاری است که اتفاق افتاده و ما این را در مجموعه‌ای به نام میراث رباعی فارسی در نشر مسین انجام دادیم و بنا داریم که برای عرضۀ ظرفیت تاریخی و ادبی رباعی،چه در مورد احیای متون رباعی و چه گزیده‌هایی از این دست و چه معرفی شاعران اثرگذاری که در حوزۀ رباعی وجود داشتند،کارهایی را انجام بدهیم،یا از تالیفات دیگران بهره بگیریم که بتوانیم در نهایت یک چشم‌اندازی از تاریخ رباعی فارسی را در این انتشارات عرضه کنیم که این نخستین گام است».

میرافضلی در پاسخ به این پرسش که آیا قصد دارید رباعی در مناطق دیگر ایران را هم به همین ترتیب دنبال کنید گفت:«بله؛ برنامه‌ای داریم که مثل همین کار در مورد یزد،اصفهان،خراسان و جاهایی که رباعی در آن‌جا از قدمت،کمیت و کیفیت درخور توجهی برخوردار باشد انجام شود،تا یک مجموعۀ پُر و پیمانی بشود،علاوه بر تحقیقات خودم،از دوستان پژوهشگر نیز برای انجام این مهم یاری می‌گیرم».

وی افزود:«صحبت‌های مقدماتی هم با برخی از پژوهشگران کردم که بتوانیم چنین کاری را در اقلیم‌های دیگر هم صورت بدهیم. منظور از اقلیم کرمان هم کل پهنای جغرافیایی استان کرمان در این حوزه است. در قدیم،بعضی از مناطق مانند بم یا کوهبنان و یا بردسیر،شاعران بیشتری داشته،و تمرکز شعر در آن زیادتر بوده است و به لحاظ بررسی هم درخور توجه است». /پ