خسارت سمّی که صادرات پسته رفسنجان را تهدید می‌کند | خبر کرمان

نذیر کرمان – گروه استان‌ها: پسته یکی از مهم‌ترین محصولات کشاورزی ایران و نماد برجسته‌ای از توانمندی اقتصادی رفسنجان است. این محصول علاوه بر ارزش غذایی بالا، یکی از اصلی‌ترین اقلام صادراتی کشور محسوب می‌شود و نقشی کلیدی در ارزآوری ایفا می‌کند. با این حال، وجود سم آفلاتوکسین در پسته و برخی دیگر از محصولات خشکبار، چالشی جدی در مسیر صادرات این محصول ایجاد کرده است. در سال‌های گذشته، بازگشت محصولات صادراتی ایران از بازارهای بین‌المللی به دلیل آلودگی به آفلاتوکسین، خسارت‌های جبران‌ناپذیری به کشاورزان وارد کرده و اقتصاد محلی را تحت تأثیر قرار داده است.

‌آفلاتوکسین؛ تهدیدی جدی برای صادرات پسته
‌

‌آفلاتوکسین نوعی سم قارچی است که در شرایط نامناسب نگهداری، رطوبت بالا و دمای نامطلوب در محصولات کشاورزی تولید می‌شود. این سم که عمدتاً از قارچ‌های آسپر ژیلوس فلاووس و آسپر ژیلوس پارازیتیکوس تولید می‌شود، نه تنها سلامت مصرف‌کنندگان را تهدید می‌کند، بلکه صادرات محصولات آلوده به این سم به بازارهای جهانی، به‌ویژه کشورهای اروپایی و آسیایی، ممنوع است.

در مورد پسته رفسنجان، این سم به یک چالش اساسی تبدیل شده است. بازارهای بین‌المللی مانند اتحادیه اروپا و آمریکا استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای در خصوص میزان مجاز آفلاتوکسین دارند و هرگونه تخطی از این استانداردها منجر به بازگشت محموله‌های صادراتی می‌شود. چنین مسائلی به کشاورزان ضررهای مالی سنگینی وارد کرده و اعتماد تجار خارجی به محصولات ایرانی را کاهش داده است.

ابعاد خسارت ناشی از آفلاتوکسین

آلودگی پسته به آفلاتوکسین سالانه میلیاردها تومان خسارت مستقیم و غیرمستقیم به کشاورزان و اقتصاد ایران وارد می‌کند. خسارت‌های مستقیم شامل هزینه‌های از دست رفته صادرات، بازگشت محموله‌ها و از بین رفتن محصولات آلوده است. خسارت‌های غیرمستقیم نیز شامل کاهش اعتماد به برند پسته ایرانی و از دست دادن بازارهای بین‌المللی است.

بر اساس گزارش‌های منتشر شده، برخی کشورهای خریدار در سال جاری، بارها محموله‌های پسته ایران را به دلیل آلوده بودن به آفلاتوکسین برگشت داده‌اند. این مسئله نه تنها باعث زیان مالی شده، بلکه هزینه‌های بازاریابی و تلاش برای بازپس‌گیری اعتبار از دست رفته را نیز افزایش داده است.

راهکارها برای مقابله با آفلاتوکسین

برای مقابله با این معضل، دو راهکار اصلی وجود دارد: پیشگیری از تولید آفلاتوکسین و حذف آن از محصولات آلوده. هر دو این راهکارها نیازمند زیرساخت‌های مناسب، دانش فنی پیشرفته و هم‌افزایی میان بخش دولتی و خصوصی است.

پیشگیری بهترین و کم‌هزینه‌ترین راهکار برای مقابله با آفلاتوکسین است. این امر با رعایت اصول کشاورزی مناسب، از جمله برداشت به‌موقع، خشک کردن سریع و اصولی پسته، و نگهداری آن در شرایط بهینه، امکان‌پذیر است. کشاورزان باید آموزش‌های لازم را در خصوص مدیریت مزرعه و انبارداری دریافت کنند. همچنین، استفاده از قارچ‌کش‌ها و مواد شیمیایی مجاز برای کنترل قارچ‌های مولد آفلاتوکسین نیز ضروری است.

با وجود تلاش‌های پیشگیرانه، ممکن است بخشی از محصولات کشاورزی به آفلاتوکسین آلوده شوند. در این صورت، استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای حذف این سم اهمیت پیدا می‌کند. یکی از مهم‌ترین نوآوری‌ها در این زمینه، استفاده از فناوری پلاسما است.

راه‌اندازی کارخانه پلاسما در رفسنجان؛ گامی به‌سوی حل معضل آفلاتوکسین

در تاریخ ۲۶ آبان ۱۴۰۳، نخستین کارخانه آلودگی‌زدایی و فرآوری خشکبار بر اساس فناوری پلاسما در رفسنجان افتتاح شد. این کارخانه با هدف حذف آفلاتوکسین و دیگر آلاینده‌ها از محصولاتی مانند پسته، بادام، و غلات راه‌اندازی شده است. فناوری پلاسما با استفاده از دانش هسته‌ای، امکان آلودگی‌زدایی از محصولات کشاورزی را با حفظ کیفیت آن‌ها فراهم می‌کند.

این کارخانه ظرفیت پذیرش ۳ تن محصول در ساعت را دارد و در فاز نخست بهره‌برداری، سالانه ۶ هزار تن خشکبار و محصولات کشاورزی را فرآوری خواهد کرد. به گفته مسئولان، این پروژه با همکاری بخش خصوصی و دولتی محقق شده و نمونه‌ای موفق از بهره‌گیری از فناوری نوین در حل مشکلات کشاورزی است.

مزایای فناوری پلاسما در حذف آفلاتوکسین

با حذف آفلاتوکسین، محصولات کشاورزی ایران استانداردهای سخت‌گیرانه بازارهای بین‌المللی را کسب می‌کنند. این روش به دلیل عدم استفاده از مواد شیمیایی مضر، کیفیت محصولات را حفظ می‌کند. راه‌اندازی کارخانه‌های مشابه می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی برای جوانان ایجاد کند. با کاهش خسارت‌ها و افزایش صادرات، اقتصاد محلی رفسنجان تقویت خواهد شد.
با وجود راه‌اندازی کارخانه پلاسما، اجرای موفق این راهکار در سطح وسیع نیازمند حل چالش‌های متعددی است: سرمایه‌گذاری بیشتر: توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد کارخانه‌های مشابه در سایر مناطق تولید پسته ضروری است.

آگاهی‌بخشی به کشاورزان درباره پیشگیری از آلودگی اولیه باید در اولویت قرار گیرد. معرفی محصولات فرآوری‌شده با فناوری پلاسما به خریداران خارجی نیازمند تبلیغات گسترده است.

علی مرادی، کارشناس گیاه‌پزشکی و متخصص در زمینه مدیریت قارچ‌های آلاینده محصولات کشاورزی، در گفت‌وگویی با نذیر کرمان توصیه‌هایی برای کشاورزان ارائه کرده است تا از تولید سم آفلاتوکسین در محصول پسته جلوگیری کنند.

وی بر اهمیت مدیریت صحیح در تمام مراحل کاشت، برداشت، و نگهداری محصول تأکید و چند راهکار کلیدی را مطرح کرده و می‌گوید: برداشت به‌موقع پسته نقش حیاتی در کاهش خطر آلودگی دارد. اگر محصول به مدت طولانی روی درخت باقی بماند، احتمال ترک‌خوردگی پوست خارجی پسته افزایش می‌یابد که شرایط را برای نفوذ قارچ‌های مولد آفلاتوکسین فراهم می‌کند.

به گفته این کارشناس، پس از برداشت، پسته‌ها باید بلافاصله به روش صحیح خشک شوند. رطوبت بالا یکی از عوامل اصلی رشد قارچ‌ها است. وی توصیه می‌کند که رطوبت پسته به کمتر از ۶ درصد برسد تا محیط برای رشد قارچ‌ها نامساعد شود. استفاده از خشک‌کن‌های مکانیکی یا پهن کردن محصول در محیط‌های آفتابی و دارای تهویه مناسب از جمله راهکارهای مؤثر است.

مرادی، تأکید می‌کند که انبارداری اصولی یکی دیگر از مراحل مهم برای پیشگیری از تولید آفلاتوکسین است. پسته‌ها باید در محیطی خشک، خنک و دارای تهویه مناسب نگهداری شوند. دمای انبار نباید از ۱۵ درجه سانتی‌گراد بیشتر باشد و رطوبت نسبی محیط نیز باید زیر ۷۰ درصد باشد.

وی هشدار می‌دهد که آسیب‌های فیزیکی مانند ترک‌خوردگی یا شکستگی در فرآیند برداشت و حمل‌ونقل، احتمال نفوذ قارچ‌ها را افزایش می‌دهد. استفاده از ابزارها و روش‌های مناسب در این مراحل ضروری است.

مرادی توصیه می‌کند که کشاورزان از قارچ‌کش‌های تأیید شده برای کنترل قارچ‌های مضر استفاده کنند. البته وی یادآور می‌شود که استفاده از این مواد باید تحت نظر کارشناسان کشاورزی انجام شود تا از آسیب به کیفیت محصول و محیط‌زیست جلوگیری شود.

به گفته این متخصص، تناوب زراعی و پاکسازی باغ از بقایای گیاهی که ممکن است به‌عنوان منبع قارچ عمل کنند، از اقدامات مهم در پیشگیری از تولید آفلاتوکسین است. همچنین حذف پسته‌های آلوده یا آسیب‌دیده از سطح باغ می‌تواند از گسترش قارچ جلوگیری کند.

مرادی، به کشاورزان پیشنهاد می‌کند که از مواد جاذب سم، مانند خاک رس فعال، در فرآیند خشک‌کردن استفاده کنند. این مواد می‌توانند میزان آفلاتوکسین موجود در محصول را کاهش دهند.

این کارشناس توصیه می‌کند که کشاورزان به‌طور منظم نمونه‌هایی از محصولات خود را برای آزمایش آفلاتوکسین به آزمایشگاه‌های معتبر ارسال کنند. این کار باعث می‌شود که در صورت وجود آلودگی، اقدامات لازم به‌سرعت انجام شود و از خسارت‌های بیشتر جلوگیری شود.

مرادی، در پایان گفت: آموزش کشاورزان و استفاده از فناوری‌های نوین، نظیر فناوری پلاسما، برای حذف آفلاتوکسین گام‌های مهمی در تضمین سلامت و کیفیت محصولات کشاورزی هستند. اگر کشاورزان این توصیه‌ها را جدی بگیرند، نه‌تنها محصولاتی سالم‌تر تولید خواهند کرد، بلکه جایگاه پسته ایران در بازارهای جهانی نیز ارتقا می‌یابد.

عواقب عدم مهار آفلاتوکسین در محصول پسته

کمالی حسنی، کارشناس اقتصادی استان کرمان نیز می‌گوید: آفلاتوکسین، به‌عنوان سمی قوی و خطرناک که توسط قارچ‌هایی مانند Aspergillus flavus تولید می‌شود، تهدیدی جدی برای پسته و بازار آن محسوب می‌شود. اگر اقدامات مؤثر برای مهار این سم انجام نشود، پیامدهای روی می‌دهد که تأثیر منفی بر اقتصاد دارد.

وی افزود: پسته یکی از محصولات استراتژیک و ارزآور ایران است. بسیاری از کشورهای مقصد صادرات، از جمله اتحادیه اروپا، قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای میزان آفلاتوکسین مجاز در محصولات غذایی دارند. اگر پسته آلوده باشد، به‌سرعت از بازارهای بین‌المللی کنار گذاشته می‌شود. این اتفاق باعث بازگشت محصولات از مبادی صادراتی و تحمیل هزینه‌های سنگین به کشاورزان و صادرکنندگان خواهد شد.

حسنی، گفت: آلودگی پسته به آفلاتوکسین باعث کاهش اعتماد مصرف‌کنندگان می‌شود. این مسئله نه‌تنها به کاهش تقاضای داخلی منجر می‌شود، بلکه می‌تواند تصویری منفی از کیفیت پسته ایرانی در ذهن مشتریان جهانی ایجاد کند و رقبا را در جایگاه بهتری قرار دهد.

وی ادامه داد: آلوده بودن پسته به آفلاتوکسین مستقیماً بر قیمت محصول تأثیر می‌گذارد. خریداران داخلی و خارجی حاضر به پرداخت قیمت مناسب برای محصولی با کیفیت پایین نیستند. این امر باعث می‌شود درآمد کشاورزان کاهش یابد و انگیزه آنان برای ادامه فعالیت‌های کشاورزی کم شود.

وی گفت: مصرف محصولات آلوده به آفلاتوکسین برای سلامت انسان خطرناک است. این سم باعث مسمومیت‌های حاد و بیماری‌های جدی مانند سرطان کبد، مشکلات سیستم ایمنی، و اختلالات گوارشی می‌شود. در نتیجه، ادامه تولید پسته آلوده می‌تواند به سلامت مصرف‌کنندگان داخلی آسیب جدی وارد کند.

وقتی آلودگی گسترش یابد، حذف آفلاتوکسین از محصولات فرآوری‌شده هزینه‌بر خواهد بود. فناوری‌های جدید، مانند پلاسما یا مواد جاذب سم، نیازمند سرمایه‌گذاری قابل‌توجه هستند. این هزینه‌ها ممکن است فشار مالی بر کشاورزان و صنایع مرتبط وارد کند.

حسنی بیان کرد: عدم مدیریت آفلاتوکسین می‌تواند منجر به تکثیر قارچ‌های مولد این سم در خاک و محیط باغ شود. این مسئله باعث کاهش کیفیت خاک، آلودگی منابع آبی، و کاهش بهره‌وری زمین‌های کشاورزی در درازمدت خواهد شد.

این کارشناس اقتصادی گفت: کشورهایی مانند آمریکا و ترکیه که تولیدکنندگان بزرگ پسته هستند، از آلودگی محصولات ایران به آفلاتوکسین به‌عنوان فرصتی برای گسترش بازار خود استفاده می‌کنند. در صورت عدم مهار، سهم ایران از بازار جهانی به‌تدریج کاهش خواهد یافت و رقبای ما جایگزین خواهند شد.

وی ادامه داد: صنایعی که به تولید و فرآوری پسته وابسته‌اند، مانند بسته‌بندی، فرآوری، و صادرات، به‌شدت تحت تأثیر آلودگی آفلاتوکسین قرار می‌گیرند. کاهش تقاضا و قیمت محصول باعث زیان‌دهی این صنایع و حتی تعطیلی برخی از آن‌ها خواهد شد.

مهار آفلاتوکسین، نه‌تنها برای حفظ سلامت مصرف‌کنندگان ضروری است، بلکه برای حفظ جایگاه ایران در بازارهای جهانی و جلوگیری از زیان‌های اقتصادی و زیست‌محیطی اهمیت حیاتی دارد. اقدامات پیشگیرانه، آموزش کشاورزان، و استفاده از فناوری‌های نوین، از جمله راه‌اندازی کارخانه‌های آلودگی‌زدایی مانند فناوری پلاسما، می‌توانند آینده‌ای مطمئن‌تر برای پسته ایران تضمین کنند.

آلودگی پسته به آفلاتوکسین سال‌ها مانعی بزرگ در مسیر صادرات این محصول ارزآور بود؛ اما افتتاح کارخانه پلاسما در رفسنجان نشان می‌دهد که با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و همکاری میان دولت و بخش خصوصی، می‌توان این چالش را برطرف کرد. این اقدام نه تنها اعتبار پسته ایرانی را در بازارهای جهانی بازمی‌گرداند، بلکه به تقویت اقتصاد محلی و کاهش مشکلات کشاورزان نیز کمک می‌کند.

با این حال، برای دستیابی به نتایج مطلوب‌تر، حمایت مداوم از کشاورزان، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و توسعه کارخانه‌های مشابه در سایر نقاط کشور ضروری است.

تنها در این صورت است که می‌توان پسته ایران را به جایگاه واقعی خود در بازارهای جهانی رساند و از خسارت‌های ناشی از آفلاتوکسین جلوگیری کرد.