تحویل سال به رسم کرمانی‌ها/ از سهن و سمنو تا روز علفه | خبر کرمان

کرمان – نذیر کرمان – مردم استان کرمان از دیرباز هنگام نزدیک شدن به زمان تحویل سال و روزهای نخست سال نو مانند سایر هموطنان آداب و رسوم خاصی داشته‌اند که برخی از آنها هنوز پابرجاست؛ از ریختن سهن، پختن کماچ و سمنو و عید درگذشتگان تا خواندن قرآن بر سر سفره هفت سین به‌ویژه در نوروز ۱۴۰۴ که با ماه رمضان و شب‌های قدر همزمان شده است.

صدای پای بهار به گوش می‌رسد در فصلی که به بهار قرآن نیز عطرآگین شده و همنوا با رسم خوشایند تغییر فصل‌ها، فرصتی است تا انسان‌ها نیز دل و ذهن خود را در آینه طبیعت و معنویت، از زنگارها بزدایند و با جانی تازه، زندگی خود را ادامه دهند.

نوروز، جشن ملی ایرانیان است که قرن‌ها در فرهنگ این سرزمین جایگاه ویژه‌ای داشته و با عضویت ۱۳ کشور تاکنون در حوزه نوروز، به عنوان آیین جامع از میراث ناملموس دنیا ثبت جهانی شده است.

از سوی دیگر، احترام به مناسبت‌های مذهبی نیز همواره مورد توجه مردم ایران بوده است و امسال که نوروز با شب‌های قدر همزمان شده، رویداد کم‌نظیری است که فرصتی گرانسنگ برای تلفیق دو سنت ارزشمند ایرانی و اسلامی فراهم می‌کند.

تلاقی نوروز و شب‌های قدر برای نو شدن

نوروز نماد طراوت، گشایش، نو شدن، مهر و آغاز دوباره است؛ از سوی دیگر، ماه رمضان به ویژه شب‌های قدر، فرصتی برای تفکر، دعا، تحول، نوشدگی و درخواست بهترین مقدرات برای سال پیش روست که این تلاقی مبارک به خانواده‌های ایرانی امکان می‌دهد تا سال نو را با حال و هوایی متفاوت آغاز کنند.

اهالی دیار کریمان نیز مانند مردم جای جای ایران، در آستانه نوروز با پوشیدن لباس نو و آیین‌های ویژه به استقبال این عید باستانی می‌روند که در همه این آیین‌ها ردپای رعایت اعتدال، پاسداشت مناسبت‌های مذهبی، بهره‌گیری از فضای آرام و معنوی دیده می‌شود.

عید نوروز بدون خانه‌تکانی نمی‌شود

مردم کرمان تقریبا از اوایل اسفندماه آیین‌های استقبال از نوروز را با خانه تکانی و تمیز کردن منازل خود آغاز می‌کنند و از آدابی که هنوز مرسوم است می‌توان به خانه‌تکانی اشاره کرد و نمادی از همان نو شدن است.

خانه‌تکانی یکی از آیین‌های نوروزی است که مردم بیشتر مناطقی که نوروز را جشن می‌گیرند به آن پایبند هستند؛ مانند مردم کرمان که همه خانه و وسایل آن را در آستانه نوروز تمیز می‌کنند.

روزگار قدیم نیز قبل از عید مردم خانه‌تکانی می‌کردند و اگر اتاق‌ها به دلیل دودزدگی در زمستان سیاه شده بود، حتما در آنها کاهگل انجام می دادندو بر این باور بودند که اگر این کار را انجام ندهند، تا پایان سال جدید همه چیز در زندگی آنها به شکل نامطلوب و ناپسند خواهد بود.

همچنین در شب چهارشنبه آخر سال خانواده‌های کرمانی دور هم جمع می‌شدند و این دورهمی با آیین‌هایی همراه بود از جمله خوردن آجیل مخصوص این شب که به مشکل گشا معروف است.

عید درگذشتگان، نمادی از همبستگی ایرانیان

عید مردگان یا درگذشتگان از دیگر آیین‌های قدیمی نوروز در استان کرمان است که مردم در سایر نقاط کشور نیز هنوز به آن پایبندند؛ به این صورت که روز پنجشنبه آخر سال یا یک روز قبل از عید که به آن روز «علفه» گفته می‌شود در کنار آرامگاه درگذشتگان حاضر می‌شوند و برای اموات از انواع غذا، میوه یا شیرینی خیرات می‌کنند.

پژوهش‌های مردم‌شناسی بیانگر آن است که این مراسم شاخصه برجسته مردم خراسان بوده است ولی این سنت دیرینه در میان ایرانیان در هر استان، منطقه و اقوام با شباهت و تفاوت‌هایی برگزار می‌شود و در مناطق روستایی جذاب‌تر و سنتی‌تر است.

با توجه به اینکه لحظه تحویل سال ۱۴۰۴ روز پنجشنبه ۳۰ اسفند ساعت ۱۲:۳۱:۳۰ ظهر تاریخ خورشیدی است، بسیاری از مردم کرمان سال نو را در جوار درگذشتگان خود و گلزار شهدا تحویل می‌کنند و معتقدند که روح درگذشتگان در شادی‌های نوروز سهیم می‌شوند و با طلب آمرزش و یاد کردن از آنان برای خود و بستگان دعای خیر طلب می‌کنند.

اهمیت ویژه به سفره هفت سین

مردم کرمان از دیرباز برای پهن کردن سفره هفت سین اهمیت خاص قائل بوده اند و علاوه بر سیب، سنجد، سبزه، سیر، سرکه، سمنو و سماغ، خوراکی‌هایی چون کماچ سن (نوعی شیرینی کرمانی)، میوه، شیرینی، آجیل، نان و ماست را قرار می‌دادند و آینه، قرآن، ماهی، کاسه آب که داخل آن گل سرخ می ریختند و تخم مرغ رنگ کرده نیز ار دیگر اجزای سفره هفت سین مردم این دیار بوده است.

گفته می‌شود در قدیم مردم برخی از نقاط استان کرمان بر این باور بودند که در زمان تحویل سال، تمام آب‌های جاری برای یک لحظه می‌ایستند که به اصطلاح به آن، «خواب آب» می‌گفتند.

خواندن قرآن بر سر سفره هفت سین از آداب فراموش نشدنی مردم استان کرمان است، در گذشته کسانی که باسواد (ملا) بودند هنگام تحویل سال، قرآن می‌خواندند و سکه‌ای به عنوان برکت به بقیه می‌دادند.

اول از همه سبزو

بسیاری از مردم کرمان قبل از عید با کاشت گندم یا حبوبات سبزه درست می‌کنند که به لهجه کرمانی «سبزو» هم گفته می‌شود؛ برخی افراد به تعداد اعضای خانواده و بعضی دیگر یک سبزه برای همه خانواده. در قدیم مردم روز علفه (روز قبل از عید) تکه‌ای سبزه از باغ‌ها یا بیابان‌ها می‌آوردند و آن را با گل بالای سر در منزل‌شان می‌چسباندند و بر این باور بودند که برای شگون و خوش‌یمنی روز اول سال چشم‌شان به سبزه بیفتد.

روز ۱۳ فروردین نیز سبزه‌ها را به خارج از خانه می‌برند و برای رفع بلا در آب روان یا سر چهار کوچه می‌ریزند.

دید و بازدیدهای نوروزی

صله‌رحم یکی از دیگر سنت‌های نوروزی است که در فرهنگ مردم کرمان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. با این حال دید و بازدیدهای نوروز امسال با رعایت حال عزاداران و روزه‌داران، غالبا بعد از افطار انجام می‌شود.

مردم این استان در دید و بازدیدهای عیدانه سعی می‌کنند ابتدا به دیدن خانواده‌های عزادار و کسانی بروند که به‌تازگی عزیزی را از دست داده‌اند و اگر از زمان عزاداری آنان مدت زیادی گذشته باشد اقدام به عوض کردن لباس‌های مشکی افراد خانواده به وسیله لباس‌های اهدایی خود می‌کنند.

دیدار کوچک‌ترها از بزرگان فامیل و عیدی دادن بزرگان به کوچک‌ترها از دیگر آداب مرسوم عید نوروز در استان کرمان است که تا بعد از تعطیلات نوروزی هم ادامه دارد.

آماده کردن لباس نو از دیگر موارد مرسوم شب عید است و اگر بزرگ‌ترها توانایی و تمایل به خرید لباس نو نداشته باشند حتما برای کودکان یک تکه لباس نو می‌خرند.

خوراکی‌های نوروزی در کرمان

ریختن سهن (sehen) و پختن کماچ و سمنو از جمله آداب قدیمی و مراسم خاص مردم استان کرمان قبل از عید نوروز است که همچنان در بسیاری از خانواده‌ها رواج دارد و به‌خصوص با کماچ یا به همراه کُلُمپه، دیگر شیرینی مخصوص کرمان از مهمانان پذیرایی می‌شود.

برای این کار گندم را دو سه روز در آب می‌گذارند سپس آب را خالی می کنند، یک شب آن را در قابلمه در بسته قرار می‌دهند تا جوانه بزند، سپس جوانه‌ها را داخل یک سبد یا کیسه می گذارند و هر روز آن را خیس می‌کنند تا جوانه‌ها کاملا در هم فرو بروند، بعد از آن این جوانه‌های در هم تنیده شده را خشک و آرد می کنند، از آن نوعی کماچ به نام “کماچ سهن” و “سمنو” می‌پزند.

قوتو یا قاووت هم یکی از خوراکی‌های مخصوص کرمان به ویژه در عید نوروز است که با استفاده از انواع داروهای گیاهی تهیه می‌شود و بسیار مقوی است.

همچنین در برخی شهرستان‌های استان موقع تحویل سال اقدام به رشته‌بری و پختن آش از این رشته می‌کنند و مردم باور دارند که با این کار سررشته زندگی تا آخر سال به دستشان خواهد بود. خوردن سبزی پلو ماهی نیز از رسوم رایج شب یا روز اول عید در کرمان است.

با این وجود همزمانی رمضان و نوروز فرصتی فراهم می‌کند تا افطارهای خانوادگی رنگ و بوی خاصی بگیرد. برخی خانواده‌ها ممکن است سفره هفت‌سین را کنار سفره افطار قرار دهند و این دو سنت زیبا را در کنار هم تجربه کنند.

تحویل سال به رسم کرمانی‌ها/ از سهن و سمنو تا روز علفه

منبع: نذیر کرمان
? تحویل سال به رسم کرمانی‌ها/ از سهن و سمنو تا روز علفه