انقلاب ۱۳۵۷ ریشه در قیام ۱۵ خرداد دارد

 

امام راحل در سال ۱۲۸۱ (ه‍.ش)، چهار سال قبل از مشروطه، زاده شد. حوادث ایام جوانی امام، متأثر از انقلاب مشروطه و حضور نیروهای خارجی روسی و انگلیسی در ایران، در طی جنگ جهانی اول و کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ (ه‍.ش)، بود.

 

از اساتید به نام امام، آیت‌الله حائری یزدی و آیت‌الله شاه‌آبادی شاگرد روحانی بزرگ مشروطه‌خواه، ملامحمدکاظم خراسانی معروف به آخوند خراسانی بودند.

 

امام این عصر را شخصاً درک کرد و مبانی آزادی‌خواهی و ضداستعماری امام (ره) از اینجا شکل گرفت و در عصر پهلوی، قوام یافت. در عصر رضاشاه، سیاست دین‌زدایی از جامعه ایران در دستور کار دربار پهلوی بود و در راستای آن سیاست کشف حجاب، منع عزداری عاشورا و لباس متحدالشکل با شمایل غربی به اجرا در آمد. این گونه سیاست‌های ضد دینی، عمیقاً در اندیشه امام تاثیر گذاشت و در آثار بعدی امام بازتاب یافت.

 

نحوه اشغال ایران از سوی ارتش متفقین در شهریور سال ۱۳۲۰ (ه‍.ش)، چگونگی کنار رفتن رضاشاه و تبعید او و روی کار آمدن محمدرضاشاه، امام را در مبارزه برای آزادی‌خواهی و استقلال‌طلبی ایران راسخ‌تر نمود.

 

رویدادهای بعدی که قبل از قیام پانزده خرداد در زندگی امام روی داد، قیام ملی شدن صنعت نفت از سوی دکترمصدق، و بعد از آن کودتای ۲۸ مرداد و سرنگونی دولت ملی دکترمصدق از سوی انگلیس و آمریکا بود.

 

کودتا، آغاز سلطه رو به‌ گسترش آمریکا در ایران بود. در راستای جنگ سرد که بین دو بلوک شرق به رهبری شوروی و بلوک غرب به رهبری آمریکا در جریان بود، کمک‌های مالی و نظامی آمریکا به ایران، افزایش یافت تا ایران را به عنوان یک کشور دوست در برابر نفوذ کمونیسم محافظت نماید.

 

در راستای همین کمک‌ها بود که آمریکائیان در کشورهای دوست و هم‌پیمان خود، انقلاب‌های به اصطلاح سفید را به وجود آوردند. این نوع انقلاب‌ها، برای جلوگیری از انقلاب سرخ صورت می‌گرفت و بر اساس آن در کشورهای هم‌پیمان، برنامه‌های اصلاحی به جرا در می‌آمد.

 

آغاز این سیاست، در ایران با برنامه اصلاحات ارضی بود و در سال ۱۳۴۱ با لایحه انجمن‌های ایالتی‌ولایتی ادامه یافت. بر اساس این لایحه شرایط مسلمان بودن از انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان حذف شد و سوگند به هر کتاب آسمانی برای انتخاب شوندگان کافی بود.

 

واکنش امام، به این لایحه سریع و قاطع بود. امام(ره) در دیدار با علمای بزرگ حوزه، از جمله آیات شریعتمداری، گلپایگانی و مرعشی، مواضع خود را با آنها هماهنگ کرد.

 

این اقدامات منجر به لغو لایحه از سوی دربار شد. اگرچه شاه و دربار، از تصویب لایحه عقب‌نشینی کردند اما با طرح اصول شش‌گانه، با عنوان انقلاب شاه و مردم در بهمن‌ماه ۱۳۴۱، دوباره به صحنه بازگشتند.

 

اصول شش‌گانه عبارت بودند از: اصلاحات ارضی، فروش سهام کارخانجات دولتی، سهیم کردن کارگران در سود کارخانه‌ها، حق رای به زنان، ایجاد سپاه دانش و ملی کردن جنگل‌ها و مراتع.

 

این اصول، در ششم بهمن ۱۳۴۲ تصویب شد. رئیس‌جمهور آمریکا، ملکه انگلیس و رادیو مسکو تصویب این اصول را به شاه تبریک گفتند. امام (ره) از همان ابتدا با طرح و همه‌پرسی آن مخالفت کرد. امام، اصول شش‌گانه و رفراندم را غیرقانونی می‌دانست. به دنبال مخالفت امام، اعتراضاتی به اصول شش‌گانه صورت گرفت و وضعیت فوق‌العاده‌ای در کشور به وجود آمد.

 

به دلیل واقع‌شدن شهادت امام جعفر صادق (ع) در نوروز ۱۳۴۲، امام و تعدادی از آیات عظام، نوروز آن سال را عزای عمومی اعلام کردند. در پاسخ به دعوت مراجع و آیات عظام، از سوی طلاب مدرسه فیضیه و مدرسه طالبیه تبریز، مراسم عزاداری و سوگواری برگزار شد که هر دو مدرسه با هجوم مأموران شاه مواجه و تعدادی از طلاب کُشته و زخمی شدند.

 

اعتراضات زیادی از سوی مراجع به شاه و دربار، صورت گرفت. رژیم با وارونه جلوه دادن حوادث و رویدادها، آنها را به درگیری مخالفان اصلاحات اراضی، از جمله روحانیون، منتسب کرد و از طلاب خواسته شد به خدمت سربازی بروند.

 

امام (ره) مراسمی برای چهلم شهدای قیضیه برپا کرد و با فرا رسیدن ماه محرم در خردادماه ۱۳۴۲ از وعاظ و روحانیون تقاضا نمود که نسبت به سیاست‌های ضداسلامی و تبیین اهداف فرقه بهائیت روشنگری کنند.

 

امام (ره) که از آغاز دهه محرم، مراسم عزاداری را در منزل خود برگزار می‌کرد، در عصر عاشورا در ۱۳ خرداد، سخنرانی معروف خود، در مدرسه فیضیه را ایراد کردند. روشنگری تاریخی امام پیرامون حادثه فیضیه و نقش اسرائیل در منطقه و ایران، شرایط را تغییر داد.

 

حرکت‌های مردمی در قم و برخی شهرهای مذهبی انجام شد. نیروهای شاه در ۱۵ خردادماه، به منزل امام هجوم بردند و ایشان را دستگیر و تا فروردین ۱۳۴۳ در زندان قصر، پاگان عشرت‌آباد و در موسسات ساواک زندانی و تحت نظر گرفتند.

 

رژیم که تصور می‌کرد با دستگیری امام (ره) غائله پایان پیدا می‌کند، ناگهان با خروش مردم بخصوص در شهرهای تهران، قم و ورامین روبرو شد. اینبار هم، پاسخ رژیم رگبار و گلوله بود. تعداد زیادی از مردم به خاک و خون کشیده شدند. پاسخی از سوی رژیم که اگرچه جنبش را موقتا متوقف کرد اما آغاز حرکتی بود که ۱۵ سال بعد از آن، منجر به انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ شد. 

 

نویسنده: رضا صحت‌منش

 

انتهای خبر/ فاریابی