آیا قطب تولید خرمای ایران دچار بیوتروریسم شده است؟

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های نذیر کرمان، محمد هادی شجاعی؛ امنیت غذایی بنا بر تعریف سازمان ملل در سال ۱۹۸۶، دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم است. 

طبق این تعریف موجود بودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا سه رکن اصلی می‌باشند و نام دیگر آن مصونیت غذایی است.

امنیت غذایی و ایمنی غذا از واژه‌هایی مهم و کاربردی است که امروزه در اسناد توسعه‌ای به آن پرداخته شده است و از سوی مسئولان به کار گرفته می‌شود. 

امنیت غذایی به دسترسی همه افراد یک جامعه، در تمام ادوار عمر به غذای کافی و سالم برای داشتن زندگی سالم و فعال گفته می‌شود.

 امنیت غدایی زمانی تأمین می‌شود که سرانه سبد غذایی خانواده به صورت صحیح انتخاب و تهیه شود، برای افراد خانواده کافی و به صورت صحیح طبخ شود تا عناصر و مواد غذایی سالم و صحیح به سلول‌ها و اندام‌های بدن برسد. 

برای تأمین امنیت غذایی در یک کشور و نظام اجتماعی باید سازمان‌ها و نهاد‌ها با هم همکاری داشته باشند و با هماهنگی یک سازمان متولی امنیت غذایی، بر تولید یا واردات مواد و محصولات غذایی، آموزش و تبلیغ و آگاهی دادن به جامعه و سیاست گذاری‌های کلان اقتصادی نقش ایفا کنند. 

سازمان مسئول امنیت غذایی باید نسبت به نوع مواد غذایی، میزان و قیمت آنها همیشه مطلع باشد و بررسی کند که همه مردم از نظر فیزیکی به این غذا دسترسی داشته باشند و درآمدشان به قدری باشد که بتوانند این غذا را بخرند و این سازمان در صورت بروز بحران باید زنگ خطر را به صدا درآورد و اندازه‌گیری این امنیت را بر عهده بگیرد.

آشنایی با پدیده بیوتروریسم 

بیوتروریسم شامل انتشار عمدی عوامل بیولوژیک است. این عوامل، باکتری‌ها، ویروس‌ها یا سموم‌اند که ممکن است به شکل طبیعی‌شان یا به فرم دستکاری شده توسط انسان باشند.

تروریسم کشاورزی، که به زبان انگلیسی آگروتروریسم نامیده می‌شود، تلاشی مخرب برای از بین بردن یا نابودی صنعت کشاورزی یا سیستم تأمین مواد غذایی برای یک جمعیت می‌باشد که از طریق «استفاده مخرب از میکروب‌های بیماری‌زای گیاهی یا حیوانی برای ایجاد بیماری‌های ویرانگر در بخش‌های کشاورزی» صورت می‌گیرد.این موضوع در ارتباط نزدیک با جنگ بیولوژیک و حشره‌شناسی می‌باشد.

حمله خصمانه به یک محیط تولید انواع محصولات کشاورزی اعم از زراعی و باغی، از جمله زیرساخت‌ها و فرایندها، به منظور از بین بردن عمده منافع ملی و بین‌المللی.

طبق بررسی‌های صورت گرفته، برنامه‌های تنظیم مقررات و خدمات عمومی دانشگاه کلمسون بیماری‌هایی را که توسط حشرات حمل می‌شوند و در میان سناریو‌های بیوتروریسم از احتمال بالایی برخوردار است را لیست کرده‌است.

از آنجا که گونه‌های مهاجم در حال حاضر یک مشکل در سرتاسر جهان است، یک متخصص انستیتو دانشگاه نبراسکا در لینکلن احتمال داد که کشف منبع هرگونه ظهور ناگهانی یک آفت زیستی جدید، اگر غیرممکن نباشد بسیار مشکل است. 
لوکوود ، حشرات را یک وسیله مؤثرتری برای انتقال عوامل بیولوژیکی برای اقدامات بیوتروریسم می‌داند.

حشره‌های حامل سلاح میکروبی به راحتی تجمع کرده و تخم آنها بدون کشف ناقل است. از سوی دیگر، جداسازی و تحویل عوامل بیولوژیکی بسیار دشوار و خطرناک است.

اهمیت توجه به  ایمنی غذایی 

ایمنی غذایی یعنی اطمینان از اینکه غذایی که مردم جامعه استفاده می‌کنند به‌طور کامل سالم و فاقد هرگونه آلودگی باشد؛ این آلودگی می‌تواند شامل آلودگی میکروبی، انگلی یا شیمیایی باشد. 

بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که در دهه‌های اخیر با گسترش تکنولوژی و افزایش مصرف افزودنی‌ها، آفت کشها، آنتی‌بیوتیک‌ها و هورمون‌ها در تولید مواد غذایی در کشور‌های در حال پیشرفت، اثرات سوء و انکارناپذیری بر سلامت انسان‌ها به وجود آمده است. 

این آلودگی‌ها و بیماری شامل بروز انواع ناهنجاری‌های مادرزادی و سرطان‌ها به ویژه در کودکان می‌باشد. 

براساس آمار، میزان وقوع مسمومیت‌های ناشی از آلودگی غذا در کشور‌های در حال پیشرفت ۱۳٪ بیشتر از کشور‌های صنعتی است.

همچنین آلودگی مواد غذایی به فلزات سنگین از جمله سرب و کادمیوم از راه کود‌های فسفاته و لجن‌های فاضلابی وارد گیاه شده و در اثر تغذیه دام‌ها با علوفه آلوده و وارد شدن سرب و کادمیوم در شیر وارد چرخه غذایی انسان می‌شود. 

این فلزات سمی در ارگان‌های بدن به ویژه کلیه تجمع پیدا کرده و در نتیجه باعث نارسایی کلیوی می‌شود. طبق نظر دانشمندان تغذیه با مواد غذایی آلوده به آفلاتوکسین مانند گندم و آرد، پسته، بادام زمینی و شیر باعث بروز سرطان کبد در انسان می‌شود. 

وجود بقایای سموم آلی کلردار که دسته بزرگی از حشره کش‌های دفع آفات را تشکیل می‌دهند و از دیر باز علیه بیماری مالاریا و نیز آفات و حشرات مورد استفاده قرار می‌گیرند و آلودگی مواد غذایی از طریق مواد شیمیایی در صنایع بسته‌بندی نیز در سال‌های اخیر نگرانی‌هایی را به وجود آورده است.

چشم انداز جهانی امنیت غذایی

سازمان فائو طی گزارشی اعلام کرد که برای تأمین غذای جمعیت ۹ میلیارد نفری جهان در سال ۲۰۵۰، باید دو برابر میزان کنونی تولید کرد و برای رسیدن به این هدف باید موانعی مانند محدودیت زمین‌های کشاورزی، کمبود آب، قیمت بالای انرژی، افت سرمایه‌گذاری در زمینه تحقیقات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی را در نظر داشت. 

سازمان فائو با توجه به چشم‌انداز امنیت غذایی قرن ۲۱ جهان مربوط به کمبود مواد غذایی، تولید مواد غذایی را در قرن حاضر با مشکلاتی پیش‌بینی نموده است. از این رو رقابت بر سر زمین‌های کشاورزی و منابع آب، قیمت بالای انرژی و تغییرات آب و هوایی همگی نشان می‌دهد که باید با منابع کمتر، غذای بیشتری برای مردم سرتاسر جهان تولید شود. 
رشد پایدار در بخش کشاورزی، عاملی حیاتی برای تغذیه جهان در دهه‌های آتی است؛ و در نتیجه این خصومت برخی کشور‌های معاند با سایر کشور‌ها، تولیدات کشاورزی آن کشور‌ها و در نهایت تولیدات محصولات زراعی و باغی در جهان را با روشهایی همچون طغیان آفات و بیماری ها ، تحت تاثیر شدید خود قرار داده و مقوله‌های مهم امنیت غذایی و اقتصاد بخش کشاورزی را به شدت تحت الشعاع قرار داده است.

ظهور یک آفت نوظهور در نخیلات استان کرمان 

طی ماه‌های اخیر اخبار متعددی از آلوده شدن نخلستان‌های استان کرمان که به عنوان قطب تولید خرما در کشور به شمار می‌رود به آفتی نوظهور و نوپدید به نام «سوسک سرخرطومی حنایی خرما» موجب تعجب بسیاری از کارشناسان بخش کشاورزی، باغداران و گیاهپزشکان شده است.

از آنجایی که این آفت نوظهور قبلا در ایران و خصوصا نخلستان‌های استان کرمان که رتبه اول سطح زیر کشت نخلستان‌های ایران و همچنین رتبه اول تولید خرمای کشور را به خود اختصاص داده است، وجود نداشته است، برخی کارشناسان در گمانه زنی‌هایی آن را نوعی از بیوتروریسم از سوی دشمنان تعبیر کرده که تولید محصولات کشاورزی استراتژیک و ارزآور صادراتی جمهوری اسلامی ایران را هدف قرار داده است؛ و با این اقدام درصدد ضربه زدن به تولیدات محصولات کشاورزی ایران و امنیت غذایی را دارند.

کرمان رتبه اول سطح زیر کشت و تولید خرما 

علی باقری، رییس سازمان جهاد کشاورزی استان کرمان در گفت‌و‌گو با خبرنگار نذیر کرمان گفت: استان کرمان یکی از استان‌های مطرح در تولید خرما در کشور و خاورمیانه است.

وی افزود: استان کرمان با سطح زیر کشت بالغ بر ۳۹ هزار هکتار و تولید سالانه بیش از ۲۵۰هزار تن و متوسط عملکرد حدود ۶ هزار و ۵۰۰ کیلوگرم محصول در هکتار (با احتساب باغات نخیلات جنوب استان) رتبه نخست سطح زیر کشت و رتبه اول تولید کشوری را به خود اختصاص داده است.

او اظهار کرد: باغات خرمای شمال استان در ۷ شهرستان شامل کرمان، بم، ریگان، نرماشیر، فهرج، گنبکی و ارزوییه قرار داشته و در حال بهره برداری می‌باشند.

باقری اعلام کرد: به طور کلی رقم غالب استان مضافتی است و ارقام پیارم و مجول که از جمله ارقام نیمه خشک هستند در برنامه جایگزینی و توسعه ارقام نیمه خشک به جای رقم مضافتی در دستور کار قرار گرفته‌اند. 

وی گفت: در سال گذشته بالغ بر ۱۶۰هزار تن محصول قابل عرضه از باغات نخیلات استان کرمان برداشت شده است.

رییس سازمان جهاد کشاورزی شمال استان کرمان خبر آلوده شدن ۳ هزار و ۳۰۷ هکتار از نخلستان‌های استان کرمان که قطب تولید خرمای کشور به شمار می‌رود به آفت نو پدید «سوسک سرخرطومی حنایی خرما» را تاییدکرد.

این آفت قبلا در استان کرمان وجود نداشته است!

او مهمترین آفت نخیلات را آفت نوظهور “سرخرطومی حنایی خرما” برشمرد و گفت: این آفت قبلا در استان کرمان وجود نداشته است.

وی افزود: اقدامات مطالعاتی و تحقیقاتی توسط پژوهشگران مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان در این خصوص آغاز شده و تداوم دارد.

او برگزاری ۱۵۰ کارگاه و دوره آموزشی جهت آشنایی با این آفت و علائم آلودگی و نحوه تیمار نخل‌های آلوده ویژه کارشناسان جهاد کشاورزی شهرستان‌های خرماخیز استان با دعوت از محققان برجسته کشور و استان، برگزاری دوره‌های آموزشی متعدد برای باغداران توسط کارشناسان مرکز تحقیقات استان و کارشناسان جهاد کشاورزی شهرستان‌های خرماخیز، برگزاری مانور‌های متعدد در هر شهرستان با همکاری فرمانداری‌ها و بخشداری‌ها را از جمله فعالیت‌های صورت گرفته عنوان کرد.

بازدید کارشناسان فائو

رییس سازمان جهاد کشاورزی شمال استان کرمان گفت: دعوت از کارشناسان سازمان فائو نیز صورت گرفت و در بازدید کارشناسان برجسته این سازمان بین المللی از نخلستان‌های شهرستان نرماشیر و بم، راهکار‌های فنی تخصصی لازم ارائه شد.

وی توزیع بیش از ۱۰ هزار نسخه پوستر و بروشور علمی _ترویجی و نصب بنر‌های متعدد در معابر شهری در مناطق خرماخیز جهت اطلاع رسانی به همه باغداران و استفاده از فضای مجازی و ارسال پیامک‌های ترویجی و کلیپ‌های آموزشی، دعوت از باغداران خبره و آموزش دیده جهت آموزش سایر باغداران و کارشناسان و کمک به شناسایی نخل‌های آلوده وتیمار آنها.
پایش مستمر باغات توسط بخش دولتی و خصوصی و شناسایی و تیمار درختان آلوده به محض مشاهده آلودگی را از جمله اقدامات مقابله‌ای با این آفت نوظهور عنوان کرد.

باغات نرماشیر رتبه نخست آلودگی به آفت

 رییس سازمان جهاد کشاورزی شمال استان کرمان تصریح کرد: اولین بار نمونه‌های اولیه این آفت نوظهور در مردادماه ۱۴۰۰ در شهرستان‌های کرمان و نرماشیر (نزدیکی بم) مشاهده شد و طی ماه‌های اخیر به شدت به سایر مناطق خرما خیز و نخلستان‌ها توسعه یافت.

باقری گفت: میزان آلودگی به آفت سرخرطومی حنایی خرما در شمال استان کرمان به ترتیب در شهرستان‌های نرماشیر، کرمان (بخش اندوهجرد)، بم و ارزوئیه می‌باشد که در حال حاضر شهرستان نرماشیر بیشترین آلودگی را دارد.

آشنایی با آفت سوسک حنایی خرما 

سوسک حنایی خرما (نام علمی: Rhynchophorus ferrugineus)، یک گونه از سوسک‌های خرطوم‌دار که با عنوان سرخرطومی آسیایی یا شپشه نخل ساگو نیز شناخته شده‌است. 
سوسک‌های بالغ نسبتاً بزرگ هستند و طول بدن این حشرات حدود دو تا پنج سانتی‌متر می‌باشد و معمولاً یک رنگ هستند، اما بسیاری از آنها رنگ قرمز آجری دارند.
لارو سوسک حنایی می‌تواند سوراخ‌هایی به طول یک متر در تنه درخت خرما ایجاد کند در نتیجه تضعیف و در نهایت به مرگ میزبان بینجامد. این حشره، آفت مهم در نخلستان‌ها، از جمله نخل نارگیل، خرما و درخت پالم می‌باشد. 
با توجه به تولید نسل زیاد این حشره (در شرایط بهینه تا ۱۸ نسل)، میزان خسارت‌زایی آن در نخیلات بسیار زیاد است.

این حشره وارد تنهٔ درخت خرما می‌شود (پاجوش‌ها) و تونل‌هایی را در داخل تنه درخت خرما ایجاد می‌کند و بعد از بلوغ شروع به تخم‌گذاری می‌کند و قادر است تا بیش از ۲۰۰تا ۳۰۰ تخم بگذارد و به سرعت تکثیر شود. 
تخمگذاری ماده‌ها غالباً در تاج نخل، در محل اتصال برگ‌های جوان به ساقه یا در قسمت‌های زخمی تنه انجام می‌شود.

چرخه کامل زندگی در حدود ۱۰ تا ۷ هفته طول می‌کشد. حشرات بالغ قدرت پرواز بالایی دارند و می‌توانند تا چندین کیلومتر پرواز کنند. بعد از نابود کردن درخت به سمت درختان سالم پرواز می‌کنند تا چرخه جدیدی ایجاد کنند. 

حشرات ماده پس از جفت‌گیری می‌توانید بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ تخم بگذارد. تخم‌ها به رنگ سفید، استوانه‌ای، براق، بیضی شکل و اندازه آنها ۱ تا ۲٫۵ میلی‌متر می‌باشد. لارو‌ها حدود ۳ روز بعد تفریخ می‌شوند.

بعد از خروج از تخم به رنگ سفید یا زرد شیری هستند و سریع وارد بافت‌های نرم و جوان خرما شده و تا یک ماه از درخت تغذیه می‌کنند و به طول ۶ تا ۷ سانتی‌متر می‌رسد و در زمان تغذیه کانال‌های زیادی را در درخت ایجاد می‌کنند و بعد از تغذیه کامل از داخل تنه خارج شده و به صورت پیله از الیاف خشک نخل معلق باقی می‌ماند.

توضیحات رییس مرکز تحقیقات کشاورزی در خصوص احتمال انجام بیوتروریسم

همچنین رییس مرکز تحقیقات کشاورزی استان کرمان در خصوص احتمال انجام بیوتروریسم علیه بخش کشاورزی استان کرمان در مواردی همچون طغیان برخی آفات نوپدید و نوظهور در سطح مزارع و باغات بزرگترین استان کشور توضیحاتی ارائه کرد.

هادی زهدی چندی پیش در پاسخ به سوال خبرنگار دانشجو، پیرامون احتمال انجام بیوتروریسم علیه بخش کشاورزی استان کرمان در مواردی همچون طغیان برخی آفات نوپدید و نوظهور همچون سرخرطومی حنایی خرما گفته بود : در سال‌های اخیر با رویت آفات جدیدی در مزارع و باغات سطح استان کرمان رو‌به‌رو شدیم که این آفات قبلا در سطح استان وجود نداشته‌اند.

او اعلام کرد: آفت برگخوار ذرت در قطب تولید ذرت استان کرمان یعنی شهرستان ارزوییه، آفت سوسک حنایی در بم و جنوب به عنوان قطب تولید خرما و کرم خراط در مناطق گردو خیز از جمله این موارد است.

آلارام‌ها نشان می‌دهد گسترش این نوع آفات نوپدید با هدفمندی در حال انجام است

رییس مرکز تحقیقات کشاورزی استان کرمان اعلام کرد: آلارام‌ها نشان می‌دهد گسترش این نوع آفات نوپدید با هدفمندی در حال انجام است.

او با اشاره به اینکه باید مبادی ورودی این آفات که قبلا در سطح استان وجود نداشته‌اند مشخص شود، تاکید کرد: شواهدی در دست است که اینگونه آفات بطور هدفمند به این مناطق که قطب تولید محصولات زراعی و باغی به حساب می‌آیند، آورده شده و می‌شوند.

زهدی با اشاره قرار گیری کرمان در مرکز کشور و دارا بودن رتبه برتر در تولید خرما و گردو در سطح کشور تصریح کرد: شواهد نشان می‌دهد که اینگونه آفات گیاهی به عمد می‌توانند به استان کرمان آورده شده باشند.

ورود ارگان‌های نظارتی به بررسی موضوع

وی گفت: وجود این اتفاق می‌تواند بیوتروریسم با در بخش کشاورزی که با امنیت غذایی مردم و تولیدات کشاورزی در ارتباط است، باشد.

رییس مرکز تحقیقات کشاورزی استان کرمان افزود: نهاد‌های رسمی به این قضیه ورود کرده‌اند و ارگان‌های نظارتی در حال بررسی این موضوع هستند و تشخیص اینکه که این اتفاق واقعا بیوتروریسم بوده است، در حال بررسی است.

بررسی موضوع توسط قرارگاه زیستی

وی اظهار داشت: در مقابل این پاتک داریم اقدامات پدافندی انجام مناسب می‌دهیم و این قضیه زیر نظر قرارگاه زیستی استان کرمان در حال پیگیری و بررسی دقیق و موشکافانه است.

او با بیان اینکه تحقیقات علمی در مورد آفت سوسک حنایی خرما در حال انجام است گفت: تحقیقات در مورد آفت مگس مدیترانه‌ای نیز در حال اتمام است و تحقیقات علمی در مورد آفت برگخوار نیز امسال شروع خواهد شد.

پیشنهاد‌هایی برای حل مشکل

یکی از مهم‌ترین کار برای تأمین امنیت غذایی ، تقویت دبیر خانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور است. این شورا باید یک اتاق فکر از خبرگان، متخصصین و دست اندر کاران تغذیه، کشاورزی، اقتصاد، متولیان آموزش و فرهنگ‌سازی، رسانه‌های گروهی و سایر مسئولین ذیربط به وجود آورد.

همچنین وزارت جهاد کشاورزی که متولی بخش کشاورزی است رسالت مهمی بر عهده دارد و باید در این مجموعه به ایفای نقش مهم و اثربخش خود به عنوان یکی از متولیان اصلی تامین امنیت غذایی بطور ویژه، تخصصی و جهادی عمل نماید.

نقش مهم مراکز تحقیقات کشاورزی وابسته به وزارت جهادکشاورزی و همچنین دانشکده‌های کشاورزی دانشگاه‌های کشور که از حضور اساتید، نخبگان و پژوهشگران این عرصه بهره‌مند هستند، در ایفای رسالت علمی و تخصصی خود با تمرکز و جهت دهی به تحقیقات کاربردی در این خصوص و تعریف پژوهش های مسئله محور در این خصوص و انتقال یافته‌های علمی به بدنه کشاورزی کشور و ذینفعان، قطعا از جمله اقدامات راهبردی این عرصه است که باید با دقت و سرعت و استفاده از روشهای علمی و‌کاربردی انجام پذیرد.

استفاده از تجربیات جهانی سایر کشور‌هایی که با این مشکلات رو‌به‌رو شده‌اند نیز قطعا می‌تواند از بعد علمی، راهگشا و اثربخش باشد.

تداوم ورود موشکافانه مراجع نظارتی و قرارگاه پدافند غیر عامل کشور به این موضوع و بررسی ابعاد دقیق و لایه های پیدا و پنهان این مشکل و اتخاذ تدابیر فنی و تخصصی ، قطعا می تواند در نجات نخیلات استان کرمان از این آفت نوپدید و نوظهور، موثر بوده و ضمن کمک به حفظ و ارتقای امنیت غذایی و افزایش  تولید خرما به عنوان یک محصول صادراتی و ارزآور در قطب تولید خرمای کشور ؛ به بهبود اقتصاد و وضعیت اقتصادی مردم مناطق خرماخیز استان کرمان که راه عمده درآمدشان از بخش کشاورزی است ، نیز کمک شایانی نماید.