پته‌دوزی؛ هنری به قدمت صفویه | اخبار کرمان و شهرستان ها

به گزارش نذیر کرمان، در فرهنگ معین، «پَت» را چنین تعریف کرده‌اند: «پشم نرمی که از بن موی بز بروید.»

پته‌دوزی یکی از انواع زیبای رودوزی ایرانی است که تمام یا گاهی قسمت اعظم زمینه آن با نخ‌های کرکی الوان ابریشمی یا پشمی دوخته می‌شود. این هنر مخصوص استان کرمان بوده و قسمت اعظم تولیدات پته در کرمان، سیرجان و رفسنجان دوخته می‌شود.

تاریخ‌نویسان شکوفایی هنر پته را از زمان صفویه دانسته‌اند. قدیمی‌ترین پته موجود که دارای تاریخ است، مربوط به سال ۱۲۸۰ قمری است. این اثر ۳۵۵ سانتی‌متر طول و ۲۱۰ سانتی‌متر عرض دارد و حاصل کار ۱۶ زن در طول دو سال به‌طور مداوم است. این پته از ظریف‌ترین و پُرکارترین نمونه‌های موجود محسوب می‌شود.

پارچه زیرساخت پته که عریض نامیده می‌شود، به رنگ‌های مختلفی از جمله سفید، قرمز، زرد، سبز تیره، سرمه‌ای، مشکی، نارنجی، عنابی و قهوه‌ای یافت می‌شود که معمول‌ترین آن‌ها، سفید و قرمز است.

مواد اولیه دوخت (ریس) یا نخ پته در رنگ‌های متنوع نابی، قرمز، مشکی، سرمه‌ای، سبز روشن، سبز تیره، زرد، نارنجی، آبی تیره، فیروزه‌ای، آبی آسمانی، سبز ماشی، لاکی و سفید (بنفش و صورتی به مقدار بسیار کم) یافت شده که عموماً بر حسب نوع نقش، ضخامت یا نازکی نخ، به‌طور متوسط حدود ۳۷۵ تا ۴۰۰ گرم در هر متر مربع مورد نیاز است. یکی از مزیت‌های مهم این هنر بی‌نیازی آن به لوازم زیاد است که تنها وسیله مورد نیاز سوزن، انگشت‌دانه و قیچی است.

طراحی پته

طراحی پته یا انتقال طرح روی پته را “گرته زدن” می‌گویند. این عمل توسط گرته‌زنان بدین صورت انجام می‌گیرد که طرح را روی کاغذ کالک ترسیم کرده، روی پارچه عریض قرار می‌دهند. سپس خطوط طرح را با سوزن سوراخ کرده و روی آن پودر کج یا خاک زغال (براساس رنگ پارچه) می‌ریزند و بعد از آن با قلم یا مرکب، نقاط مشخص شده را پررنگ می‌کنند.

از طرح‌های بنام «پته» می‌توان به این موارد اشاره کرد: بته شاخ‌ گوزنی، بته ترمه، بته قلمکار، هشته بته، بته لچک ترنج، بته جقه دوقلو، بته جقه مادر و فرزند، قهر و آشتی، بازوبندی، درختی، همچنین پیچک ترنج، شمسه، افشان، چهار بته حاشیه‌دار نیز از نقوش پته‌اند.

از طراحان بنام پته می‌توان به محسن‌خان نقاش (سده سیزدهم قمری)، حسن بن محسن‌خان نقاش (متوفیه۱۳۱۹ ه.ش)، شیخ رمضان میسر جانی (متوفی ۱۳۲۲ ه.ش) و احمدعلی‌خان و  کربلایی‌اکبر اشاره کرد.

انواع پته از لحاظ کاربردی

زیرلیوانی، کوسن، جانماز، سجاده، رومیزی مربع و بیضی کوچک، متوسط، بزرگ، جلد قرآن و کتب متبرکه، مفرش، یشتی، بقچه، سوزنی، پرده‌ای، روبالشی، روپوش قوری، قندان و سماور.

انتهای پیام