هوموس؛ انبار طبیعی آب و مواد مغذی در خاک

فت فتو ـ آزاده فرج‌پور*:«هوموس (گیاخاک) به تمامی محتوای آلی خاک اطلاق می‌شود. ماده آلی خاک شامل هر چیزی است که تا به حال در خاک زندگی می‌کرده یا هنوز زندگی می‌کند؛ این یعنی تمامی موجودات زنده در خاک مانند ریشۀ گیاه،ضایعات محصول پس از برداشت و همچنین توده آلی خاک،زنده یا غیر زنده مانند باکتری‌ها،قارچ‌ها،جلبک‌ها و جانوران خاک که از طریق فعالیت‌های میکروبی خاک به هوموس دائمی تبدیل می‌شوند. هوموس دائمی در طول هزاران سال پایدار می‌ماند و برای ساختار خاک و به تبع آن،حاصلخیزی خاک تعیین‌کننده است.

از لحاظ ساختاری،هوموس به عنوان یک انبار طبیعی از آب و مواد مغذی در نظر گرفته می‌شود و زیستگاهی مناسب را برای موجودات خاک فراهم می‌کند که  برای سلامت و رشد گیاهان حیاتی هستند.

هوموس خاک‌های سفت را نرم و خاک نرم را سفت می‌سازد. در این راستا،به عنوان مثال،خاک‌های رس با وجود محتوای هوموسی ساختار بهتری برای کشت و کار پیدا می‌کنند و در مقابل،خاک‌های شنی وضعیت بهتری از لحاظ ظرفیت نگهداری آب و مواد مغذی پیدا می‌کنند.

تعدادی از فواید هوموس برای کشاورزی در زیر بیان شده است:

۱. افزایش ظرفیت جذب آب:هوموس با ایجاد حفره در ساختمان خاک با حضور کرم‌های خاکی میسر می‌شود. در یک خاک دارای مقدار مناسب هوموس دارای ۶۰۰ کرم خاکی در هر متر مربع است و می‌تواند ۱۵۰ لیتر آب را در ساعت جذب کند.

۲. افزایش ظرفیت نگهداری آب:که هر یک درصد افزایش هوموس می‌تواند به اندازه ۴۰۰ متر مکعب آب اضافی ذخیره کند.

۳. افزایش ظرفیت نگهداری مواد مغذی:هر یک درصد هوموس در  ۳۰ سانتی متری بالایی خاک به معنای ذخیره ۲۵۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هر هکتار است.

۴. تولید ایمن‌تر و ارزان‌تر محصولات کشاورزی،افزایش سلامت و بهره‌وری گیاهان:هوموس کمک می‌کند که به شکل قابل توجهی تمامی امور مرتبط با حفاظت از گیاه و همچنین هزینه‌های مربوط به آن کاهش یابد.

۵. افزایش اثر فیلترینگ و بافرینگ:ساختار اسفنجی هوموس باعث پاکسازی خاک از آلاینده‌ها می‌شود.

۶. پتانسیل بالای ترسیب کربن:هوموس می‌تواند ۲-۲۵ تن CO2 در هکتار و سال جذب می‌کند.

۷. جلوگیری از فرسایش خاک:هوموس،خاک را در برابر دمای شدید محافظت و pH خاک را حفظ می‌کند و مشکلات اسیدی شدن یا شوری خاک را حل می‌کند.

۸. حفظ و ارتقای تنوع زیستی در جنگل‌ها،تالاب‌ها و مرداب‌ها.

در نهایت می‌توان گفت که هوموس نه تنها عملکرد محصول را افزایش می‌دهد،بلکه وجود آن در زمان کاهش تنوع زیستی لازم است چرا که مزارع کشاورزی در حال گسترش هستند. هوموس همچنین از خاک در برابر شرایط آب و هوایی شدید محافظت می‌کند و باعث می‌شود که مواد مغذی به طور متعادل در دسترس گیاه قرار گیرد،در اصل،هوموس،خاک را به ارگانیسمی زنده و مقاوم تبدیل می‌کند،این نمادی است که به نتیجه رسیدن هدف امنیت غذایی و پایداری عملکرد کشاورزی،تحت فشارهای فزایندۀ اقلیمی و اقتصادی- اجتماعی کمک می‌کند. علاوه بر این،هوموس مسئول سلامت خاک و یک خاک بهتر است و خاک‌های سالم کلید مواد غذایی سالم و مغذی هستند». / الف

*کارشناس علوم کشاورزی و اکوسیستم،دانش‌آموختۀ دانشگاه‌های گوتینگن و کاسل آلمان