سنت‌های دورهمی کرمانی‌ها در بلندترین شب سال/از چاربیتو خوانی تا ماردوره | خبر کرمان

به گزارش نذیر کرمان، همزمانی آخرین شب پاییز با بهار همنشینی با بزرگترها، اهل خانواده و فامیل در شبی به نام «یلدا» چنان جاذبه ای در فرهنگ غنی ایرانی ایجاد کرده که در هر کجای این سرزمین که باشی منتظر آمدنش هستی.

گرچه آیین شب یلدا در سراسر ایران برگزار می‌شود اما در هر استان و شهر نیز به فراخور ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی و بومی، آیین‌های خاص خود را دارد که کرمان نیز از آن مستثنی نیست.

بعد از گذر سال‌ها، کرمانی‌ها همچنان برای شب یلدا از هفته‌ها قبل تدارک می‌بینند و هر کسی بنا به توان مالی‌اش برای تامین خوراکی‌های دورهمی بلندترین شب سال به بازار می‌رود؛ از میوه، آجیل و مواد مورد نیاز مانند قوتو و اُماچو همچنین کُماچ سِهِن (نوعی شیرینی با خرما و آرد گندم) به انتظار گذراندن یلدایی شاد در کنار خانواده به خانه بر می‌گردد.

فلسفه میوه‌ها و آیین‌ها

فال حافظ یا گرفتن فال نخود، شاهنامه‌خوانی و بازی ماردوره از برنامه‌های شب یلدا کرمانی‌هاست که با محوریت بزرگ‌ترها به‌ویژه پدربزرگ و مادربزرگ دور هم جمع می‌شوند و لحظاتی به دور از تلفن همراه و پیام‌ها با هم خاطره می‌سازند.

محقق و مورخ کرمانی درباره آداب و رسوم شب چله در کرمان گفت: مردم کرمان یکی از اصیل ترین آداب و رسوم چله را دارند که سال‌ها دست نخورده مانده زیرا کرمان از جمله مراکز جمعیتی بکر ایرانیان به شمار می‌رود که با خرده فرهنگ‌های دیگر تداخل پیدا نکرده و بر اصول پارسی اجدادش مانده است.

سید محمدعلی گلاب‌زاده افزود: مردم کرمان اعتقاد داشتند در شب چله در واقع خورشید متولد می‌شود و این شب را به جشن می‌نشستند. شب زایش خورشید در واقع شب تسلط خورشید بر اهریمن تاریکی بوده است و مردم به همین سبب دور هم جمع می‌شدند و جشن می‌گرفتند.

وی با اشاره به اینکه برگزاری جشن شب چله در کرمان سابقه بسیار طولانی دارد گفت: یکی از باورهای مردم خوردن میوه در این شب است.

این مورخ ادامه داد: مردم کرمان به دلیل کویری بودن منطقه در گذشته بسیاری از میوه‌ها را نداشته اند لذا هندوانه، انار و انگور را برای شب یلدا کنار می‌گذاشتند و در شرایط خاص نگهداری می‌کردند چون معتقد بودند اگر هندوانه بخورند تابستان سال بعد را با راحتی بیشتری پشت سر خواهند گذاشت.

وی درخصوص چرایی خوردن انار گفت: مردم اعتقاد داشتند اگر انار بخورند از گزند نیش حشرات در امان می‌مانند و سعی می‌کردند انارهای سرشاخه ها را نچینند و برای شب یلدا نگهداری کنند.

گلاب‌زاده افزود: جشن‌های خانوادگی با نهایت صمیمیت و مهربانی جزیی از زندگی مردم کرمان بوده که در این شب هم نمود پیدا می‌کرده است.

«چاربیتو خوانی» و «ماردوره» در یلدای کرمان

کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرمان نیز در این باره گفت: خوردن آجیل، حافظ خوانی، گرفتن فال نخود و چاربیتوخوانی از آیین‌های شب یلدا بین مردم کرمان است.

فاطمه رضاپور افزود: کرمانی‌ها همچنین بر این باورند که می‌گویند در این شب گنج قارون به وسیله شتری در حرکت و ممکن است ساربان آن با برخورد با یکی از اعضای خانواده مقداری از آن گنج را به او بدهد.

وی اظهار کرد: یکی از انواع بازی‌ها و تفریحات این شب نیز بازی «ماردوره» است که عبارت است از اینکه هر فردی که در میهمانی شب یلدا بوده باید نیت کند و یک شیء کوچک مانند دکمه، سوزن قفلی، سکه یا هر شیء کوچک دیگر در ظرفی سفالین به شکل پارچ بیاندازد، سپس یک نفر مسئول برداشتن اشیا از داخل ظرف باشد و دیگران یک بیت شعر می‌خوانند.

کارشناس مردم شناسی گفت: بعد از آن مسئول ظرف هم به طور شانسی یک شیء بیرون می‌آورد و آن شعری که خوانده می‌شود به عنوان فال صاحب شیء است، بعد از بازی ماردوره نوبت به تعریف یک خاطره شیرین یا یک لطیفه می‌رسد که همه افراد باید آن را تعریف کنند.

وی افزود: دیدار از بزرگان فامیل مثل پدربزرگ و مادربزرگ‎ و نقل قصه برای کودکان یکی دیگر از آداب این شب است که ایرانیان به آن پایبندند اما علاوه بر گرفتن فال حافظ، خواندن شاهنامه نیز از دیگر رسوم متداول در شب یلدا به شمار می‌رود.

آیین شب یلدا در برخی شهرستان‌های استان کرمان رنگ و لعاب دیگری دارد و مردم هر منطقه به فراخور خود آداب و رسوم متنوعی را اجرا می‌کنند.