از نیمه‌شب به وقت ساباط، به شوق حسین

انگار خشت‌هایش را بوکرده باشد و تفاوت بوی خاک آنها را بتواند برای ما معنا کند؛ محمد شجاعی که می‌گوید اگر خشت‌های این خانه تاریخی هفت سانتی بود، بنا عمر بیشتری می داشت اما اینجا خشت هایش پنج سانتیمتری است؛ البته او بخشی از دیوار خانه را خودش مرمت کرده است.

دالان جلو خانه که محل عزای حسین است را با انگشتش نشان می دهد؛ ساباطی (معبری دالان مانند و مسقف که در مسیرهای طولانی بالای سر رهگذران قرار می‌گیرد و مانع تابش آفتاب می‌شود) که با دیوارهای کاهگلی‌اش خستگی را از چشم و جان آدم می گیرد. وقتی مرا به سمت ساباط می کشاند، لحظه ای جلو عکس آقاسید محمد خوشرو می ایستد، بغضی در چشمانش می شکفد و می گوید: از وقتی بچه بودم همراه پدرم می آمدیم برای نوکری امام حسین و به عشق همین ساباط (سابات)می آمدیم تا در خدمت زائران سیدالشهدا باشیم. از آن زمان می آمدیم تا حالا که خودمان پدربزرگ شده ایم و هنوز نفسمان به نفس همین مجالس امام حسین گرم و برقرار است.

مجلسی که سال هاست اینجا در یکی از محله های تاریخی و قدیمی شهر کرمان متفاوت تر از سایر عزاداری ها در حال برگزاری است؛ حوالی خیابان فلسطین، خیابانی که به نام بیت سادات حسینی خوشرو نام گرفته، کوچه ۱۲ که در انتها به خانه های تاریخی خوشرو و موحدی و سرانجام ساباط باقی مانده از قدیم می رسد.

خانه تاریخی خوشرو که قدمت آن در تابلو معرفی‌اش، دوره پهلوی درج شده است؛ روبه روی خانه تاریخی دیگری موسوم به موحدی؛ آنطور که گفته می شود تا قبل از همه گیری کرونا اینجا از نیمه شب محل حضور و تشکیل صف عزاداران حسینی بود.

زیارت عاشورا با صد لعن و صد سلام

طبق روال هرسال بعد از نماز صبح زیارت عاشورا با شیوه قرائت «صد لعن و صد سلام» قرائت می شود؛ یعنی قسمت لعن و سلام آن صدبار توسط عزاداران تکرار می شود که متولیان بیت می گویند زیارت وارده چنین است. این شیوه قرائت، مدت زمان طولانی تری را صرف می کند اما عزاداران اصلا آمده اند که زمانشان را به دعا و قرائت زیارت عاشورا به همین شکل اختصاص دهند. پس از زیارت عاشورا نوبت دعای علقمه است و سپس سخنرانی مداحان و روحانیون. گرچه با شیوع کرونا سخنرانی ها تنها در دو نوبت انجام می شود تا زودتر مراسم به پایان برسد اما پیش از شیوع کرونا تا ظهر سخنرانان کشوری و کرمانی طی ۱۰ تا ۱۲ نوبت برای عزاداران از فلسفه قیام حسین و ابعاد مختلف آن صحبت می کردند.

ساعت از ۵ بامداد روز هشتم محرم سال ۱۴۰۰ گذشته است که به خیابان بیت سادات حسینی می رسم؛ با آنکه اعلام شده است علاقه مندان تنها از طریق نشانی aashoora@ در فضای مجازی در این مراسم شرکت کنند اما کوچه های منتهی به خانه خوشرو جای پارک خودرو ندارد؛ داخل خانه طبق اصول فاصله اجتماعی تعدادی محدود نشسته اند و بقیه با همان فاصله در کوچه های منتهی، خودشان در خلوتشان، اینجا را برای عزاداری شان برگزیده اند.

متولیان بیت خوشرو با همه مشغله و درخواست های مکرر شهروندان برای حضور در حیاط باز که میزبان تنها تعداد محدودی از عزاداران است، پذیرای خبرنگار فت فتو بودند. وقت گذاشتند و هماهنگ کردند با خادمان بیت نیز صحبت کنیم؛ خادمانی که تک تکشان حرف ها دارند در وصف بیت و عزاداری های آنجا.

روایت عزای حسین

وقتی به داخل خانه رسیدم؛ زیارت عاشورا در حال قرائت بود. از ورودی بیت جاگذاری با فاصله مناسب از قبل انجام و هرکس طبق بلیتی که داشت می دانست که کجا باید بنشیند؛ هیچ بی نظمی در نشستن یا استفاده از ماسک چه توسط عزاداران چه خادمان ندیدم. برخی خادمان که غیر از ماسک، عینک یا شیلد هم استفاده کرده بودند می گفتند: اینجا ما میزبان جان مردم هستیم.

مداح داشت زیارت عاشورا می خواند و همزمان از طریق اینستاگرام و تلویزیون های دالان های مختلف خانه پخش می شد؛ صدای هقهق آقایان و خانم هایی که در حیاط روباز خانه زیر خیمه قدیمی ۷۰ ساله و منقش به روایات و یک تصویر شیر نشسته بودند؛ به گوش می رسید. عزاداران آرام در خودشان می گریستند؛ فریاد نمی زدند؛ ماسک برنداشته بودند و از فرصتی که پیدا کرده بودند داخل حیاط روباز بیت شوند داشتند نهایت بهره را می بردند و خدا می داند بین خودشان و خدایشان چه ها رد و بدل می شد.

اتاق آبدارخانه جدا بود و درِ آن از کوچه باز بود؛ داخل آن خلوت بود و گویا هرکس اجازه ورود نداشت؛ چای شیرین در لیوان های کاغذی یکبار مصرف به همراه کیک های دربسته، بین برخی شهروندانی که اجازه ورود به داخل حیاط پیدا نکرده بودند اما در کوچه های منتهی به خانه در خلوت خود با صدای بلندگو، داشتند زیارت عاشورا را همراهی می کردند ، توزیع می شد.

در نحوه ایجاد این بیت و چرایی استقبال مردم از آن حرف های بسیاری زده شده و می شود؛ با چند نفر از خادمان و اهالی که صحبت کردم بیشتر روی اخلاص سادات حسینی خوشرو تاکید می کردند و اینکه متولیان در رفتارهایشان، خودشان بوده اند و هستند؛ اهل ریاکاری نیستند و مردم در مجالس عزاداری این بیت، ارتباط برقرار کرده اند.

از آقاسید حسین

نخستین فردی که میزبان ماست معین رحیمی کرمانی است؛ از عوامل و دست اندرکاران بیت که در قامت خادم الحسین فعالیت دارد. درباره جد این خاندان و شکل گیری این بیت اینگونه نقل می کند: پایه گذاری عزاداری در بیت سادات حسینی خوشرو توسط جد این خانواده به نام آقا سید حسین خوشرو انجام شد که سال ۱۳۲۶ درگذشت؛ پس از وی پسر ارشد ایشان سید محمد خوشرو که شهریورماه ۱۳۸۸ درگذشت تولیت این بیت و مراسم عزاداری را عهده دار بود و پس از آن تاکنون نوه وی که همین نام و فامیل را دارد این بیت را مدیریت می کند.

قبور مورد احترام

در کوچه مقابل حوالی خانه خوشرو، مقبره خانوادگی سادات خوشرو قرار دارد که به اتفاق رحیمی کرمانی از آنجا هم دیدن کردیم و چند ثانیه از بازشدن در آن نگذشته بود که گروهی از بانوان برای زیارت اهل قبور داخل شدند و گویا این محل در طول هفته روزها و ساعت های مشخصی میزبان شهروندان است.

آنطور که گفته شد، یکی از اهالی زمینش را سال های قبل به خانواده خوشرو بخشیده تا محل دفن آنان در نزدیکی بیت باشد.

برخی حاضران بیان کردند بیت خوشرو تا قبل از همه گیری کرونا در روزهای تاسوعا و عاشورا میزبان سایر هیات های عزاداری کرمان بود و خیل عظیمی از عزاداران به این محل می آمدند.

معمار و دلداده حسین

محمد شجاعی ۶۳ ساله، معمار بناهای تاریخی و از خادمان این بیت از جمله نخستین افرادی است که با خبرنگار فت فتو همکلام می شود. از اخلاص و بخشندگی آقاسید محمد خوشرو به عنوان میزبان عزاداران می گوید که در دادن صبحانه با بخشندگی به هر فردی هربار که مراجعه داشت اقدام می کرد.

می گوید خیلی سال پیش ابتدا ناهار آبگوشت می دادند بعد که تعداد عزاداران زیادتر شد برنج دادند اما یک سال در یک روز، عزاداران در چندنوبت مراجعه می کردند تا نذری بگیرند و غذا باوجود حجم بالایی که طبخ شده بود کم آمد که در آن زمان آقاسید محمد که سال ۸۸ فوت شد، با آنکه می دانست برخی از عزاداران در چندنوبت برای گرفتن نذری آمده اند، به علت تمام شدن غذا، به هر فردی مبلغی پول داد و هیچ عزادار و متقاضی را هم از قلم نینداخت تا اینکه از آن سال به بعد دیگر ناهار نداد، پول ناهار را صرف خرید قالی کرد و تنها صبح ها صبحانه نان پنیر و گردو می داد.

وی افزود: تا آن زمان قالی بیت را مغازه داران و قالی فروشان می آوردند و بعداز محرم هم بر می گرداندند.

شجاعی می گوید بارها دیده است که افرادی از عزاداران آمده اند و گفته اند در نتیجه عزاداری در این مجلس شفا یافته اند و به خواسته شان رسیده اند.

وی می گوید که برخی افراد از خارج از کشور نذری می فرستند؛ فرزندان صاحبان قبلی این خانه که زرتشتی بودند نیز در ایام محرم یا به اینجا می آیند یا نذوراتی می فرستند و تبرک می گیرند.

شجاعی می گوید که آقاسیدمحمد دست و دل باز بود؛ فقط هم کارش منبری و روحانی بود که با گشاده رویی بسیار و با ایمان زندگی می کرد. نمی گذاشت در سلام کردن کسی از او پیشی بگیرد و همیشه از هر نظر به فکر اطرافیان بود.

عزاداری بیل و کلنگی ها

این خادم بیت سادات حسینی خوشرو در ادامه از آیین های اینجا عزاداری می گوید و روز سیزدهم محرم را مثال می زند که تا پیش از همه گیری کرونا افرادی موسوم به «بیل و کلنگی»ها به این بیت می آمدند و توضیح داد: معروف است روز سوم کربلا افراد قوم بنی اسد برای جمع کردن جنازه های دشت کربلا رفته اند و به این مناسبت افرادی با همراه داشتن بیل و کلنگ و پیراهنی سفید، در روز سیزدهم محرم در بیت حاضر می شدند و عزاداری می کردند.

افتخار خادمی

مهدی پورکمالی زاده دیگر خادم این بیت است که از چگونگی همکاری با بیت از دوران کودکی به همراه پدرش با افتخار نقل می کند و می گوید از قدیم قالی ها و زیلوسنگی های بیت را برای میزبانی از عزاداران تنهایی جابه جا می کرده است. از نحوه نصب خیمه سنگین وسط حیاط خانه می گوید و صبحانه نون پنیر و گردو که از قدیم در این بیت برای عزاداران رسم بوده است.

وی هم می گوید که بارها با شهروندانی مواجه شده که گفته اند درخواست یا بیماری خاصی داشته اند و به این بیت مراجعه کرده اند و حاجت گرفته اند؛ خودش هم می گوید که بیماری سختی سال های قبل داشته و نیازمند عمل جراحی قلب بوده که درگیر شرایط سختی شده و با دعای متولی این بیت شفا گرفته است.

نتیجه اخلاص و با مردم بودن

سلیمان وهبی ۸۳ ساله هم دیگر خادم این بیت است که سال ها در خدمت عزاداران حسینی بوده است؛ وی هم در وصف دلایل گرایش مردم به این بیت می گوید: متولیان بیت از روی اخلاص کار می کردند و الان هم همینطور است؛ ارادتشان به امام حسین قلبی است.

خشت بنای اولیه

در ادامه به سراغ حجت الاسلام سید محمد خوشرو متولی کنونی بیت سادات حسینی مذکور می رویم؛ وی که نوه سید محمد خوشرو است که سال ۸۸ درگذشت و با وی هم مشابهت اسم دارد، خود، روحانی و پژوهشگر دینی و استاد حوزه امام صادق در تهران است.

وی در باره دلایل استقبال و حضور گسترده مردم در این بیت برای عزاداری گفت: مردم البته همه مجالس اهل بیت را می پسندند اما اینکه چرا اینجا در اولویت قرار گرفته و با استقبال همراه است به خشت و بنای اصلی آن بر می گردد که جد ما آقاسید حسین خوشرو آن را با اخلاص، خضوع و فروتنی بنا نهاده است.

جای اخلاص در زندگی روزمره

از او می خواهم که اخلاص را ساده تر توضیح دهد و آن را از نظر کاربردی در زندگی روزمره مردم معنا کند که می گوید: سررشته هرچیزی که به حد اولی برسد اخلاص است. اخلاص در حوزه کابرد و زندگی روزمره مردم یعنی اینکه هرآنچه که انجام می دهیم، هر قدمی که بر می داریم و نفسی که می کشیم فقط برای رضای خدا باشد؛ حتی قرآن که می خوانیم و تسبیح که می اندازیم. نه اینکه فقط منظور، دید مردم باشد؛ معنای اخلاص یعنی اینکه فقط ریا نکنیم نیست، باید رضای پروردگار هم در آن باشد.

وی مثال می زند: مثلا وقتی وارد مجلس امام حسین می شویم فقط برای رضای خدا باشد و بگوییم یاحسین؛ اما اینکه بگوییم بروم شفای مریضم بگیرم و برگردم، این دیگر ابتدا برای رضای خدا بودن نیست؛ این کار بد نیست اما بهتر است که رضای خدا در اولویت آن باشد.

شربت و قرص خاصی ندارد

خوشرو در پاسخ به اینکه چطور می توان به این مرحله از زندگی رسید گفت: قرص و شربت خاصی ندارد که تجویز بشود؛ به نحوه ارتباط با خدا و انسان بر می گردد؛ توجه به بحث وجدان و محکمه قلب هم موثر است چون وجدان ترمیم گذشته و ترسیم آینده است؛ اما در اینجا هم اول باید رضای خدا باشد.

این کارشناس مذهبی افزود: اتصال به خلوص نیت و اخلاص در جد ما بود که بعد از ایشان توسط فرزندشان سیدمحمد خوشرو در بیت بروز و ظهور یافت و من از دیگران شنیده ام که حتی در اخلاص یک پله از جد ما هم فراتر رفته بوده است.

خوشرو بیان کرد: پدربزرگ من کاری نکرد که نام پدرش گم شود؛ نه تنها نام او را زنده نگه داشت نام خودش را هم زنده تر کرد؛ هردو هم تنها روحانی و واعظ بودند و در همان مقام روحانیت هم پستی نگرفتند.

«مردم اینجا حتما چیزی دیده اند که می آیند؛ حتما برگشت صوتی اتفاق افتاده، یا حسینی گفته اند و لبیکی شنیده اند که سال به سال جمعیت بیشتر شده است. و بعد از اخلاص، حاجت گرفتن و به روز بودن در انجام امور برگزاری عزاداری ها بوده که مهم است».

به گفته وی بعد از فوت آقاسید محمد خوشرو، تیم کنونی مدیریت عزاداری در بیت که کاملا جوان و پای کار هستند امور را مدیریت می کنند و تلاش دارند برای عزاداران کم نگذارند.

اجازه ورود به تعصبات سیاسی نمی دهیم

وی درباره حساسیت ها و ملاحظاتشان در اجرای برنامه های مداحان و سخنرانان نیز گفت: حساسیت ما در بحث مداحان و سخنرانان فقط این است که تعصبات سیاسی را وارد منبرهای امام حسین نکنند، نه اینکه بخواهیم به دور از خط انقلاب باشیم خیر، اما مستعمان منبر ما می خواهند سخن امام صادق را به دور از تعصبات سیاسی بشنوند.

به گفته خوشرو، بعد از مسائل سیاسی، اصالت احادیث و روضه ها برایشان اهمیت بسیار دارد و سخنرانان را از چند فیلتر بررسی می کنند. درباره شیوه برگزاری هم، زیارت عاشورا با شیوه صد لعن صد سلام و دعای علقمه و نماز زیارت همراه است که برای عزاداران اهمیت دارد.

تداوم شیوه ای سنتی

وی افزود: درباره این شیوه که سینه زنی و زنجیرزنی نداشته باشیم چون از قبل همین شیوه سنتی بوده، ادامه یافته و عزاداران حتی جوانان ما نیز همین شکل را مطالبه می کنند و می پسندند.

عزاداری به چه قیمتی

این استاد حوزه و مدرس دانشگاه در واکنش به برخی اظهارنظرها مبنی بر ضرورت برگزاری مجالس عزاداری امام حسین(ع) به هر شکلی آن هم در شرایط کرونا گفت: مجلس سیدالشهدا، مجلس شفاست و با نیتی که داریم می‌آییم که شفا بگیریم، درست است اما نه به هر قیمتی و به قیمت مریض کردن دیگران.

خوشرو   اظهارداشت: آیا این درست است که بدون رعایت شیوه نامه های بهداشتی در این نوع محافل بدون رعایت شیوه نامه های بهداشتی شرکت کنیم بخاطر اینکه خودمان نیت شفا گرفتن را داریم و خوب هم هست اما دیگران را هم مریض کنیم؟

وی با بیان اینکه در هیچ کجای روایات چنین رویکردهایی نیامده تاکید کرد: حضرت امام سجاد(ع) در کربلا مریض بود و اذن به جنگ نداشت، امام حسین (ع) فرمود مریض هستی و با این مریضی اگر وارد میدان جنگ شوی یا کشته می شوی یا عده ای را به کشتن می دهی، چون به علت کسالت حالت جنگجویی نداری.

خوشرو افزود: حال در شرایطی که کسالت و بیماری بر جامعه سیطره پیدا کرده، با بیماری، پای جنگیدن را در مجلس سیدالشهدا نداریم آن هم در شرایطی که در جهان روی آن بیماری تحقیق می کنند و هنوز به نتیجه واحدی برای بهبودی کامل نرسیده اند.

وی تاکید کرد: در چنین شرایطی لازم است استراحت کنیم، بنا به توصیه پزشکان از خانه بیرون نیاییم و در فضای مجازی از مجلس امام حسین(ع) بهره ببریم.

مجوز مجلس حضوری داشتیم اما برگزار نکردیم

استاد حوزه علمیه امام صادق تهران و مدرس دانشگاه های مختلف کشور در ادامه در تشریح دلایل برگزاری مجازی عزاداری محرم امسال و سال گذشته در بیت سادات حسینی شهر کرمان که از مکان های پرمخاطب و شلوغ در ایام عزاداری ها طی ۱۰۰ سال اخیر بوده است اظهارداشت: باوجود آنکه مجوز برپایی مجلس به صورت حضوری را از دستگاه های متولی در فضای روباز داشتیم که جای تشکر از سازمان تبلیغات و ستاد کرونا هم دارد اما باتوجه به شرایط خطرناک و قرمز رو به سیاه کرونا در کرمان از آن شیوه برگزاری حضوری به صورت جمعی امتناع کردیم.

وی گفت: این درحالی بود که همه امکانات، زیرساخت ها و برنامه ریزی های لازم برای برگزاری حضوری مراسم مهیا و تدارک شده بود اما وقتی شرایط کرونا را در کرمان دیدیم، اجازه ندادیم مردم به صورت حضوری در مراسم حاضر شوند بلکه به صورت مجازی آن را تدارک دیدیم.

جوابمان به عزاداران چیست؟

این کارشناس و پژوهشگر دینی افزود: صبح ها در بیت حسینی خوشرو در ایام محرم میزبان دستکم افزون بر ۲ هزار نفر هستیم و دیدیم اگر هرتعداد نیرو نیز داشته باشیم شاید نتوانیم جمعیت را مدیریت کنیم و اگر در این میان تنها یک نفر مبتلا شود، جوابی در دنیا و آخرت نخواهیم داشت.

وی گفت: به همین علت چندساعت مانده به شب اول ماه محرم برخلاف میل باطنی و باوجود برنامه ریزی ها و داشتن مجوز برپایی حضوری مراسم، مثل سال گذشته مجلس را به صورت مجازی تدارک دیدیم.

ادای احترام به کادر درمان

خوشرو افزود: با این کار ادای احترام به کادر درمان و تمامی کسانی کردیم که شب و روز پای بیمارانشان هستند.

تقاضا برای شرکت در مراسم

پایان حضور ما در بیت سادات حسینی خوشرو با اتمام سخنرانی دوم همزمان شد؛ شهروندان درحال خروج بودند و بانویی میانسال آمده بود تا مجوز شرکت در مراسم زیارت عاشورای روز بعد را بگیرد که مسئولان بیت می گفتند جا ندارند.

آنهمه چانه زنی و درخواست برای آن بود که بانو بتواند از ابتدای برنامه بعد از نماز صبح در مراسم زیارت عاشورا در محل حاضر باشد؛ زن خیلی اصرار می کرد اما مسئولان بیت می گفتند دستشان بسته است چون به تعداد فضایی که مهیا شده، کارت توزیع شده و نمی توانند مقررات را بشکنند یا فضای جدیدی خارج از شیوه نامه ها ایجاد کنند.

رضا شاه که نتوانست

روحانی کهنسال دیگری در آن زمان آمده بود و داشت از خوابش می گفت که آقاسید خوشرو را در خواب دیده که توصیه داشته برود روضه بخواند و امروز خودش را به بیت رسانده بود؛ با حرارت هرچه تمام تر از خواب نیمه تمامش می گفت و اصرارش که اگر فرصت باشد با افتخار برای سخنرانی در خدمت بیت خواهد بود؛ بعد که بحث به کرونا رسید، خنده ای کرد و گفت: رضاشاه که نتوانست عزای حسین را اینجا تعطیل کند؛ کرونا هم نمی تواند.

گزارش تصویری گوشه هایی از عزاداری هشتم محرم ۱۴۰۰ در این بیت را اینجا می توانید ملاحظه کنید.